ابنبابویه
ابنبابویه، عنوانی است که به علی بن حسین و دو فرزند او، حسین و محمد صدوق، نسبت داده میشود. علی بن بابویه از فقیهان برجسته قم در قرن چهارم هجری بود که توقیعی از سوی حسن عسکری، امام یازدهم شیعه دوازدهامامی، دریافت کرده و تمام دوره غیبت صغرا را درک کرده است. بنابر گزارشهای شیعی، او از حجت بن الحسن درخواست فرزند ذکور نمود و در پاسخ، وعده تولد دو فرزند به او داده شد که یکی از آنان شیخ صدوق بود. علی بن بابویه در سال ۳۲۹ قمری درگذشت.
معرفی لغوی و اصطلاحی
ابنبابویه، عنوانی است که در علم رجال به سه تن از فقیهان برجسته شیعه نسبت داده میشود: علی بن حسین و دو پسر او، حسین (ابوعبدالله) و محمد (ابوجعفر صدوق). واژه «بابویه» نام یکی از اجداد آنان و واژهای فارسی منسوب به «بابو» بهمعنای پدر و مرشد است. در زبان عربی، این واژه با تلفظی خاص (ضمه باء، فتح واو و سکون یاء) ادا میشود.[۱]
علی بن بابویه
علی بن بابویه، با نام کامل ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، از فقیهان برجسته و موثق شهر قم بهشمار میرفت. تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما معلوم است که در خانوادهای روحانی و اصیل در قم به دنیا آمد و زندگی خود را از راه کسب و تجارت میگذراند. به نقل از احمد بن علی طبرسی در کتاب الاحتجاج، علی بن بابویه دوران حیات حسن عسکری را درک کرده و مورد عنایت وی قرار داشته است. از جانب حسن عسکری، توقیعی به نام او صادر شده که متن آن در منابعی همچون روضات الجنات و دیگر آثار رجالی ثبت شده است. با توجه به خطاب حسن عسکری به او با تعبیر «شیخی و معتمدی»، گمان میرود هنگام درگذشت حسن عسکری، وی دستکم حدود چهل سال داشته، و با توجه به درگذشتش در سال ۳۲۹ ق، عمری بیش از صد سال داشته باشد.[۲]
علی بن بابویه تمام دوران غیبت صغرا را درک کرد و با چهرههایی چون محمد بن یعقوب کلینی (درگذشته ۳۲۹ ق)، ابونصر فارابی (درگذشته ۳۳۹ ق) و تلعکبری (درگذشته ۳۸۵ ق) همدوره بود. طبق نقل شیخ طوسی، حسین بن منصور حلاج در زمان اقامت در قم، مدعی نیابت حجت بن الحسن شد و نامهای به علی بن بابویه نوشت. علی بن بابویه ادعای او را نپذیرفت و او را از قم راند.[۳]
در اواخر عمر، علی بن بابویه به عراق سفر کرد و در سامرا با حسین بن روح نوبختی، سومین نایب امام غایب، ملاقات کرد. او مدتی نیز در بغداد اقامت داشت و برخی از رجال شیعه مانند عباس بن عمر کلوازانی و تلعکبری از او اجازه روایت گرفتند.[۴]
طبق روایتی از اکمال الدین و اتمام النعمه، رجال کشی و آثار علامه حلی، علی بن بابویه در پیری، پسری نداشت و از طریق ابوجعفر محمد بن علی اسود، نامهای خطاب به حسین بن روح ارسال کرد و از حجت بن الحسن درخواست فرزند ذکور نمود. سه روز بعد، در پاسخ به این نامه، وعده فرزندی صالح به او داده شد. این وعده، به تولد محمد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق، تعبیر شده است. همچنین نقل شده که حجت بن الحسن در پاسخ به این درخواست، توقیعی با این مضمون صادر کرد: «قد دعونا الله لک بذلک فترزق ولدین ذکرین حرّین أو خیرین»، به این معنا که بهزودی دو فرزند آزاد (یا نیکوکار) به او عطا خواهد شد. برخی منابع، از جمله رجال نجاشی و علامه حلی، تولد این پسران را بعد از بازگشت علی بن بابویه از عراق (سال ۳۲۸ ق) دانستهاند. با این حال، با توجه به درگذشت علی بن بابویه در سال ۳۲۹ ق، چنین امری تنها در صورتی ممکن است که این دعا و وعده سالها پیشتر صورت گرفته باشد.[۵]
طبق روایات بسیار، دو پسر علی بن بابویه یعنی حسین و محمد، نزد پدر خود آموزش دیدهاند و از او دانش فقهی آموختهاند.[۶]
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابنبابویه». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.