اعرابی

اَعراب یا اعرابی به بادیه‌نشینان عرب اشاره دارد و ده بار در قرآن ذکر شده است. این عبارت هرگز به معنای جمع عرب نبوده است. بیشتر موارد اشاره در قرآن، نقد رفتارهای ناشی از جهل و دوری آن‌ها از تمدن و ایمان این گروه بوده است. همچنین، در روایات اسلامی به نکوهش برخی ویژگی‌های اَعراب، مانند تعصب و ناآگاهی، پرداخته شده است.

تعریف اصطلاحی

اَعراب به بادیه‌نشینان اطلاق می‌شود، فارغ از قومیت یا زبان آن‌ها. این واژه اسم جنس است و صیغه مفرد ندارد؛ همچنین، واژه «اعاریب» نیز به همین معنی استفاده می‌شود. برخلاف تصور رایج، اَعراب جمع «عرب» نیست، چراکه «عرب» خود اسم جنس است.

در تاریخ اسلام

پیامبر اسلام با بادیه‌نشینان توافق نمود که به شرط کمک به مسلمانان در زمان حمله دشمن، از دستور هجرت معاف باشند؛ اما از غنایم جنگی سهمی نداشتند. در صلح حدیبیه، محمد اَعراب را به همکاری دعوت کرد، اما هیچ‌یک دعوت او را نپذیرفتند.

در قرآن

کلمه «اَعراب» ده بار در قرآن ذکر شده است و در هفت مورد، این گروه نکوهش شده‌اند، مانند آیه ۹۷ سوره توبه که در آن آمده است: «الْأَعْرَابُ أَشَدُّ کُفْرًا وَنِفَاقًا»؛ این نکوهش به‌دلیل دوری آن‌ها از مراکز دانش و تمدن، جهل و ناآگاهی، و رفتارهایی مبتنی بر تعصبات و احساسات خام است. در آیه ۱۴ سوره حجرات آمده است: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ». در این آیه، به اَعراب گفته می‌شود که ایمان نیاورده‌اند بلکه فقط اسلام آورده‌اند، چراکه ایمان واقعی هنوز در قلب آن‌ها جای نگرفته است.

در روایات

در منابع اسلامی، روایات متعددی دربارهٔ بادیه‌نشینان آمده است. بسیاری از روایات به رفتارهای ناپسند برخی از اَعراب اشاره دارد. منابع شیعه از جعفر صادق، امام ششم شیعیان امامیه، نقل کرده‌اند که او در سفری، هنگامی که یکی از شتران بیمار شد، اجازه نداد حیوان در نزدیکی بادیه‌نشینان بنی‌سلیم ذبح شود تا آن‌ها از گوشت آن استفاده نکنند، بلکه دستور داد این کار در فاصله دوری انجام شود. او در روایتی گفته است که: «اطعام بادیه‌نشینان سزاوار نیست، و این کار ممکن است موجب پیامدهای ناخوشایندی شود». محمد باقر، امام پنجم شیعیان امامیه نیز دربارهٔ این گروه گفته است: «تفقّهوا فی الحلال و الحرام، و إلّا فأنتم أعراب»؛ (ترجمه: احکام دینی خود را بیاموزید، در غیر این صورت در شمار اَعراب خواهید بود.)

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اعراب». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.