بت

بت به پیکره‌ای از سنگ، چوب یا فلز گفته می‌شود که به‌عنوان معبود پرستش می‌شد. منابع اسلامی خاستگاه بت‌پرستی را به فریب ابلیس پس از نوح نسبت می‌دهند و در قرآن به پرستش بت‌هایی چون ودّ، سواع، یغوث، یعوق و نسر اشاره شده است. در عرب جاهلی شمار بت‌ها از سیصد تجاوز می‌کرد و هر قبیله معبودی ویژه داشت. بت‌هایی مانند لات، عُزّی، مناة و هبل شهرت بیشتری داشتند و کارکرد آنها بیشتر به‌عنوان شفیع نزد خداوند دانسته می‌شد.

بت به پیکره‌ای گفته می‌شود که از سنگ، چوب یا فلز به شکل انسان، حیوان یا درخت ساخته شده و مورد پرستش قرار گیرد. در زبان عربی از آن با واژه‌های «صنم» و «وثن» یاد می‌شود.

در برخی متون تفسیری آمده است که پیش از نوح، گروهی مؤمن درگذشتند و مردم از فقدان آنان اندوهگین شدند. ابلیس برای تسلای بازماندگان تصاویر آنان را ساخت و به مردم داد. یک قرن بعد، نسل‌های جدید پدید آمدند و ابلیس آنان را فریب داد و چنین القا کرد که نیاکانشان این تصاویر را می‌پرستیدند. بدین ترتیب گروهی از مردم به پرستش بت‌ها گراییدند و به روایت‌ها، با نفرین نوح همگی نابود شدند.

در گزارش‌های دیگر ذیل آیه «أفرأیت من اتخذ إلهه هواه» اشاره شده که این آیه دربارهٔ قریش نازل شد. گفته شده است که آنان در دوره‌ای از مکه پراکنده شدند و چون با سنگ یا درختی زیبا روبه‌رو می‌شدند آن را می‌پرستیدند، قربانی می‌کردند و خون قربانی را بر آن می‌مالیدند. برخی از آنان حیوانات بیمار را نیز برای شفا به این سنگ‌ها و درختان می‌ساییدند. در نقل‌ها آمده است که گاه خود مشرکان نیز به بی‌فایدگی این اعمال پی می‌بردند و اشعاری در نکوهش آن سروده‌اند.

طبرسی در مجمع‌البیان آورده است که اقوام نوح بت‌های «ودّ»، «سواع»، «یعوق»، «یغوث» و «نسر» را می‌پرستیدند. پس از طوفان این بت‌ها مدفون شدند تا آنکه شیطان آنها را برای مشرکان عرب ظاهر ساخت و قبایل مختلف هر یک به پرستش بت معینی روی آوردند. در میان اعراب جاهلی، بت‌های دیگری چون «لات»، «عُزّی»، «مناة»، «اساف»، «نائله» و «هبل» نیز جایگاه داشتند.

بر اساس روایتی، فرزندان اسماعیل بت را به‌عنوان خداوند نمی‌پرستیدند، بلکه آن را شفیع خود نزد خدا می‌دانستند؛ همان‌گونه که در قرآن نقل شده: «هؤلاء شفعاؤنا عندالله». از افراد مشهور در تاریخ بت‌پرستی عرب، «عمرو بن لحی خزاعی» دانسته شده است که برخی از بت‌ها را از شام به مکه آورد و از نخستین کسانی بود که سنت‌هایی مانند «سائبه» و «وصیله» را در میان عرب رواج داد.

در کعبه نیز برای هر قبیله بتی وجود داشت و شمار آنها بیش از سیصد ذکر شده است. برخی از این بت‌ها به شکل انسان، برخی به شکل حیوان و گروهی به صورت گیاه ساخته می‌شدند. از مشهورترین بت‌های عرب جاهلی می‌توان به «آزر»، «اساف»، «یغوث»، «یعوق»، «نسر»، «هبل»، «لات»، «مناة»، «عُزّی» و ده‌ها نام دیگر اشاره کرد.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «بت». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.