برائت (فقه)

برائت به معنی رهائی و بیزاری از گناه، عیب و چیزهای ناپسند است و در منابع اسلامی، همچنین به معنای بیزاری از کسانی که با مسلمانان عهد بسته‌اند، آمده است. آیات مربوط به برائت در سال نهم هجرت نازل شد و شرایط برخورد با مشرکان مکه و مدت زمان امان آن‌ها را مشخص کرد. این دستور با توجه به تخلف یا وفای مشرکان به عهد و نیز تصمیم پیامبر اسلام اجرا شد و شامل محدودیت‌های زمانی برای حضور آنان در مکه بود.

معنای لغوی و اصطلاحی

برائت به معنای رهائی، سلامت از گناه و عیب، تخلص از شبهه و بیزاری از چیزهای ناپسند است. در قرآن، به ویژه در آیات مربوط به مشرکان مکه، برائت از جانب خدا و رسولش اعلام شد و شرایط برخورد با آنان مشخص گردید. در سال ششم هجرت، پیامبر اسلام با مشرکان عهدی در حدیبیه امضا کرد که تا چند سال جنگی میان مسلمانان و مشرکان مکه رخ ندهد. در شوال سال نهم هجری، آیات برائت نازل شد که بر اساس آن، امان اسلام از مشرکان برداشته شد و جز کسانی که در مدت مقرر به شروط صلحنامه عمل کرده بودند، دیگران تنها تا چهار ماه می‌توانستند در مکه زندگی کنند. در آیه ۲۸ این سوره نیز مشرکان به عنوان افراد ناپاک معرفی شده و از نزدیک شدن به مسجدالحرام منع شدند.

مفسران اختلاف دارند که آیا مدت صلحنامه سه سال بوده و گروهی از دو قبیله بنی کنانه و بنی ضمره که وفای خود را رعایت کرده بودند، مورد عفو قرار گرفتند، یا مدت صلحنامه ده سال بوده و این دستور به دلیل تخلف مشرکان و قدرت اسلام نازل شد. به گفته منابع شیعی، پیامبر اسلام ابوبکر را مأمور کرد که آیات را به مکه برساند و بر مشرکانی که در حج آن سال شرکت کرده بودند قرائت کند. برخی نقل‌ها می‌گویند که ابتدا ابوبکر حرکت کرد و سپس پیامبر یا یکی از همراهان وی، علی، ادامه مسیر را دنبال کردند تا آیات به‌طور کامل ابلاغ شود.

در منابع روایتی از محمد باقر نقل شده است که علی در روز عید قربان در منی، یا به نقلی کنار جمره عقبه، در جمع حاجیان حضور یافت، شمشیر خود را برهنه نمود و آیات را قرائت کرد و اعلام داشت که از آن به بعد هیچ مشرکی اجازه ندارد حج انجام دهد و کسانی که مطابق قرارداد در مدت مشخص قرار داشتند، تا پایان مدت می‌توانستند در امان باشند و دیگران تنها تا چهار ماه فرصت داشتند.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «برائت». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.