محبت

محبت در لغت به معنای کشش و میل درونی انسان به سوی امر دل‌پذیر و کمال‌بخش است و در اصطلاح، نوعی جاذبه ادراکی میان محب و محبوب به شمار می‌آید. در نگاه فلسفی، محبت هنگامی پدید می‌آید که میان دو وجود نوعی تناسب و هماهنگی وجودی برقرار شود. محبت الهی برخلاف عواطف انسانی، حالت نفسانی نیست بلکه از صفات فعلی خداوند است که در قالب احسان و قرب به عبد ظهور می‌یابد. بدین‌سان، دوست‌داشتن الهی نشانه تخلق انسان به صفات ربوبی و تجلی کمال در وجود اوست.

رابطه معنایی محبت و مؤدت

واژه «مودّت» که از ریشۀ «ودّ» گرفته شده، به معنای آرزو کردن و دوست داشتن است و نشان‌دهندۀ علاقه و محبت می‌باشد. مانند واژۀ محبت که در معنا به آن بسیار نزدیک است، «ودّ» نیز بیانگر احساس دوست داشتن است.در برخی از آیات قرآن، «ودّ» به معنای محبت به کار رفته است؛ مانند آیه «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّا» که خداوند به مؤمنان وعده مودّت و محبت در دل‌ها را می‌دهد.

این مودّت نشانه لطف و محبت خداوند نسبت به آنان است.اما در مواردی مانند آیه «رُبَما يوَدُّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ كانُوا مُسْلِمينَ» ، «يودّ» به معنای آرزومندی است؛ یعنی کافران آرزو می‌کنند کاش در گذشته مسلمان بودند، نه این که الان مسلمان باشند.

فرق اصلی «حبّ» (محبت) و «ودّ» در این است که محبت همواره همراه با رغبت عقلانی و مصلحت‌سنجی است، اما «وداد» غالباً یک حالت طبیعی و احساسی است که بدون دخالت عقل و مصلحت می‌باشد و سطح پایین‌تر و گسترده‌تر از محبت است. همچنین مودّت باید دوطرفه و عملی باشد، در حالی که محبت می‌تواند یک‌طرفه باشد و گاهی فقط احساسی باشد.برای نمونه، می‌گوییم «احبّ الصلاة» (نماز را دوست دارم) ولی نمی‌گوییم «اودّ الصلاة» چون اشتیاق به نماز معمولاً عاطفی و طبیعی نیست بلکه با شناخت و عقل شکل می‌گیرد. مودّت یعنی محبت عملی و همراه با اثرات قابل مشاهده مثل دوستی و احسان.خداوند را «ودود» می‌نامند چون او بندگانش را دوست دارد و محبت خود را با نعمت‌ها و مراقبت‌هایش نشان می‌دهد. وقتی خدا را «ودود» می‌گوییم، یعنی او نسبت به بندگان خود متعهد است که برایشان محبت و حمایت عملی داشته باشد و همیشه در حال مراقبت از آنان باشد؛ به همین علت در قرآن آمده است «وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ»

رابطه محبت با اراده و اختیار

به باور برخی اندیشمندان، محبت از اراده رساتر و عمیق‌تر است؛ به این معنا که هر محبتی به انتخاب و اراده منتهی می‌شود، اما هر اراده‌ای بیانگر محبت نیست. در آیه «لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمانِ» پیوند میان محبت و اختیار، به روشنی نمود یافته است؛ یعنی اگر پدران و برادران شما کفر را بر ایمان ترجیح دادند، آنان را به ولایت نگیرید.

همچنین در آیه «اَسْتَحِبُّوا الْحَياةَ الدُّنيا عَلَى الْآخِرَةِ» نیز ترجیح و اختیار زندگی دنیا بر آخرت مورد اشاره قرار گرفته است.از همین رابطه است که خداوند در آیات گوناگون، محبت و گرایش قلبی را در کنار عمل مطرح می‌سازد؛ به گونه‌ای که اگر این عمل در مسیر خیر و نیکی باشد، پاداش و ثواب در پی دارد، چنان‌که در آیه «فيهِ رِجالٌ يحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرينَ» آمده است. اما اگر این محبت در جهت باطل و ناصواب باشد، عقوبت در پی دارد، مانند آیه «إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشيعَ الْفاحِشَةُ فِى الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» . زیرا عشق و میل قلبی به هر چیز، انسان را به سوی انجام آن سوق می‌دهد.