چشم زخم: تفاوت میان نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
(افزودن برچسبهای {{بهبود منبع}} و {{یک منبع}}) |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مشکلات متعدد| | |||
{{بهبود منبع|تاریخ=اکتبر ۲۰۲۵}} | |||
{{یک منبع|تاریخ=اکتبر ۲۰۲۵}} | |||
}} | |||
'''چشمزخم''' (با نامهای مترادفی مانند شورچشمی یا نظر بد) یک باور فراعلمی و کهن است که بر اساس آن، نگاه برخی افراد، جانوران یا حتی موجودات فراطبیعی میتواند باعث آسیب، بیماری یا بدبیاری برای افراد، جانوران یا اشیای ارزشمند شود. این باور، یکی از قدیمیترین و فراگیرترین باورهای بشری است که در سراسر جهان، از جمله در قلمرو فرهنگ اسلامی، رواج داشته است. | |||
= | == معناشناسی == | ||
مفاهیم و سازوکارهای فرضی برای تبیین چیستی چشمزخم، دو دیدگاه کلی در متون تاریخی و فرهنگی ارائه شده است: | مفاهیم و سازوکارهای فرضی برای تبیین چیستی چشمزخم، دو دیدگاه کلی در متون تاریخی و فرهنگی ارائه شده است: | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۲: | ||
دیدگاه نفسانی: این دیدگاه، اثر چشمزخم را ناشی از تأثیر مستقیم و ناخودآگاه قوای نفسانی فرد بر جهان خارج میداند، بدون نیاز به هیچ واسطه مادی<ref>{{پک|موسی پور|۹۳|ف=چشم زخم|ج=۱۲|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>. | دیدگاه نفسانی: این دیدگاه، اثر چشمزخم را ناشی از تأثیر مستقیم و ناخودآگاه قوای نفسانی فرد بر جهان خارج میداند، بدون نیاز به هیچ واسطه مادی<ref>{{پک|موسی پور|۹۳|ف=چشم زخم|ج=۱۲|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>. | ||
== پیوند با حسد و تمایزها == | |||
در باور عمومی، مایه اصلی چشمزخم اغلب حسد (رشک) دانسته شده است. افرادی که به دلایلی مانند محرومیت، فقر یا داشتن نقص ظاهری (مانند چشمآبی یا موبور بودن در جوامعی که این صفات نامتعارف است) در معرض حسادت پنداشته میشدند، خود نیز بالقوه دارای «چشم شور» تلقی میشدند. در مقابل، امور مطلوب مانند کودکان، داراییها و موفقیتها، اهداف معمول چشمزخم شمرده میشدند. | در باور عمومی، مایه اصلی چشمزخم اغلب حسد (رشک) دانسته شده است. افرادی که به دلایلی مانند محرومیت، فقر یا داشتن نقص ظاهری (مانند چشمآبی یا موبور بودن در جوامعی که این صفات نامتعارف است) در معرض حسادت پنداشته میشدند، خود نیز بالقوه دارای «چشم شور» تلقی میشدند. در مقابل، امور مطلوب مانند کودکان، داراییها و موفقیتها، اهداف معمول چشمزخم شمرده میشدند. با این حال، رابطه میان «حسد» و «چشمزخم» از نوع عموم و خصوص مطلق نیست. در باور عامه، ممکن است افراد نیکخواه نیز به طور ناخواسته باعث چشمخوردن شوند. بنابراین، میتوان چشمزخم را پدیدهای مستقل از قصد و حسادت دانست. | ||
با این حال، رابطه میان «حسد» و «چشمزخم» از نوع عموم و خصوص مطلق نیست. در باور عامه، ممکن است افراد نیکخواه نیز به طور ناخواسته باعث چشمخوردن شوند. بنابراین، میتوان چشمزخم را پدیدهای مستقل از قصد و حسادت دانست. | |||
== تاثیرات == | |||
راهکارهای پیشگیری و درمان مردم برای دفع یا درمان چشمزخم، تدابیر گستردهای را به کار بردهاند که شامل موارد زیر است: | راهکارهای پیشگیری و درمان مردم برای دفع یا درمان چشمزخم، تدابیر گستردهای را به کار بردهاند که شامل موارد زیر است: | ||
پنهانسازی: پوشاندن کودکان با لباسهای کهنه، استفاده از حجاب و نقاب، یا ساده نگه داشتن نماهای خانه. | * پنهانسازی: پوشاندن کودکان با لباسهای کهنه، استفاده از حجاب و نقاب، یا ساده نگه داشتن نماهای خانه. | ||
* اوراد و تعاویذ: به کار بردن ذکرهایی مانند «[[ماشاءاللّه]]» و همراه داشتن طلسم. | |||
اوراد و تعاویذ: به کار بردن ذکرهایی مانند «[[ماشاءاللّه]]» و همراه داشتن طلسم. | * نمادها و اشیا: استفاده از نمادهایی مانند خمسه (دست پنج)، نعل اسب، فیروزه و آینه. | ||
* عملیات آیینی: دود کردن اسفند، استفاده از نمک و انجام خالکوبی. | |||
نمادها و اشیا: استفاده از نمادهایی مانند خمسه (دست پنج)، نعل اسب، فیروزه و آینه. | |||
عملیات آیینی: دود کردن اسفند، استفاده از نمک و انجام خالکوبی. | |||
تأثیر بر فرهنگ مادی و رفتار اجتماعی این باور در شکلدهی به عادات اجتماعی و هنر تأثیر عمیقی داشته است: | تأثیر بر فرهنگ مادی و رفتار اجتماعی این باور در شکلدهی به عادات اجتماعی و هنر تأثیر عمیقی داشته است: | ||
آداب گفتگو: کاربرد بسیار ذکر «ماشاءاللّه» در گفتگوها. | * آداب گفتگو: کاربرد بسیار ذکر «ماشاءاللّه» در گفتگوها. | ||
* رفتار اجتماعی: عیبجویی عمدی از کودکان در ملأ عام برای در امان ماندن از چشم بد. | |||
رفتار اجتماعی: عیبجویی عمدی از کودکان در ملأ عام برای در امان ماندن از چشم بد. | * هنر و معماری: نقشهای نمادین دافع چشمزخم در جواهرسازی، فرش، کاشیکاری و نقاشیهای دیواری. | ||
هنر و معماری: نقشهای نمادین دافع چشمزخم در جواهرسازی، فرش، کاشیکاری و نقاشیهای دیواری. | |||
== در اسلام == | |||
چشمزخم در متون دینی اسلامی قرآن: هیچ آیهای به صراحت به چشمزخم اشاره نکرده است. اگرچه برخی مفسران، آیاتی مانند آیه 67 سوره یوسف و آیه 51 سوره قلم را اشاره به این موضوع دانستهاند، این تفسیر مورد اجماع نیست و معانی دیگری مانند کنایه از نگاه خصمانه نیز ارائه شده است. | چشمزخم در متون دینی اسلامی قرآن: هیچ آیهای به صراحت به چشمزخم اشاره نکرده است. اگرچه برخی مفسران، آیاتی مانند آیه 67 سوره یوسف و آیه 51 سوره قلم را اشاره به این موضوع دانستهاند، این تفسیر مورد اجماع نیست و معانی دیگری مانند کنایه از نگاه خصمانه نیز ارائه شده است. | ||
حدیث: در برخی احادیث، عباراتی مانند «العینُ حقّ» (چشمزخم واقعیت دارد) نقل شده است. با این حال، این احادیث معمولاً مبنای استنباط احکام فقهی قرار نگرفته و در فقه، فرد چشمزننده به طور معمول «ضامن» محسوب نمیشود. | حدیث: در برخی احادیث، عباراتی مانند «العینُ حقّ» (چشمزخم واقعیت دارد) نقل شده است. با این حال، این احادیث معمولاً مبنای استنباط احکام فقهی قرار نگرفته و در فقه، فرد چشمزننده به طور معمول «ضامن» محسوب نمیشود. | ||
== پانویس == | |||
== | === ارجاعات === | ||
<references /> | <references /> | ||
== منابع == | === منابع === | ||
* {{یادکرد ژورنال|جلدها=۱۲|نام۱=ابراهیم|نام خانوادگی۱=موسی پور|سال=۱۳۹۳|عنوان=چشم زخم|ژورنال=دانشنامه جهان اسلام}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|جلدها=۱۲|نام۱=ابراهیم|نام خانوادگی۱=موسی پور|سال= | |||
[[رده:اصطلاحات قرآنی]] | [[رده:اصطلاحات قرآنی]] | ||
[[رده:اصطلاحات اسلامی]] | [[رده:اصطلاحات اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۸ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۲:۵۳
 | این مقاله دارای چندین مشکل است. خواهشمندیم به بهبود آن کمک کنید یا در مورد این مشکلات در صفحهٔ بحث گفتگو کنید. (دربارهٔ چگونگی و زمان مناسب برداشتن این برچسبها بیشتر بدانید)
|
چشمزخم (با نامهای مترادفی مانند شورچشمی یا نظر بد) یک باور فراعلمی و کهن است که بر اساس آن، نگاه برخی افراد، جانوران یا حتی موجودات فراطبیعی میتواند باعث آسیب، بیماری یا بدبیاری برای افراد، جانوران یا اشیای ارزشمند شود. این باور، یکی از قدیمیترین و فراگیرترین باورهای بشری است که در سراسر جهان، از جمله در قلمرو فرهنگ اسلامی، رواج داشته است.
معناشناسی
مفاهیم و سازوکارهای فرضی برای تبیین چیستی چشمزخم، دو دیدگاه کلی در متون تاریخی و فرهنگی ارائه شده است:
دیدگاه مادّی: بر پایه این نگرش، نوعی ماده یا انرژی زیانبار (مانند حرارت) از چشمان فرد «شور» خارج شده و به هدف اصابت میکند.
دیدگاه نفسانی: این دیدگاه، اثر چشمزخم را ناشی از تأثیر مستقیم و ناخودآگاه قوای نفسانی فرد بر جهان خارج میداند، بدون نیاز به هیچ واسطه مادی[۱].
پیوند با حسد و تمایزها
در باور عمومی، مایه اصلی چشمزخم اغلب حسد (رشک) دانسته شده است. افرادی که به دلایلی مانند محرومیت، فقر یا داشتن نقص ظاهری (مانند چشمآبی یا موبور بودن در جوامعی که این صفات نامتعارف است) در معرض حسادت پنداشته میشدند، خود نیز بالقوه دارای «چشم شور» تلقی میشدند. در مقابل، امور مطلوب مانند کودکان، داراییها و موفقیتها، اهداف معمول چشمزخم شمرده میشدند. با این حال، رابطه میان «حسد» و «چشمزخم» از نوع عموم و خصوص مطلق نیست. در باور عامه، ممکن است افراد نیکخواه نیز به طور ناخواسته باعث چشمخوردن شوند. بنابراین، میتوان چشمزخم را پدیدهای مستقل از قصد و حسادت دانست.
تاثیرات
راهکارهای پیشگیری و درمان مردم برای دفع یا درمان چشمزخم، تدابیر گستردهای را به کار بردهاند که شامل موارد زیر است:
- پنهانسازی: پوشاندن کودکان با لباسهای کهنه، استفاده از حجاب و نقاب، یا ساده نگه داشتن نماهای خانه.
- اوراد و تعاویذ: به کار بردن ذکرهایی مانند «ماشاءاللّه» و همراه داشتن طلسم.
- نمادها و اشیا: استفاده از نمادهایی مانند خمسه (دست پنج)، نعل اسب، فیروزه و آینه.
- عملیات آیینی: دود کردن اسفند، استفاده از نمک و انجام خالکوبی.
تأثیر بر فرهنگ مادی و رفتار اجتماعی این باور در شکلدهی به عادات اجتماعی و هنر تأثیر عمیقی داشته است:
- آداب گفتگو: کاربرد بسیار ذکر «ماشاءاللّه» در گفتگوها.
- رفتار اجتماعی: عیبجویی عمدی از کودکان در ملأ عام برای در امان ماندن از چشم بد.
- هنر و معماری: نقشهای نمادین دافع چشمزخم در جواهرسازی، فرش، کاشیکاری و نقاشیهای دیواری.
در اسلام
چشمزخم در متون دینی اسلامی قرآن: هیچ آیهای به صراحت به چشمزخم اشاره نکرده است. اگرچه برخی مفسران، آیاتی مانند آیه 67 سوره یوسف و آیه 51 سوره قلم را اشاره به این موضوع دانستهاند، این تفسیر مورد اجماع نیست و معانی دیگری مانند کنایه از نگاه خصمانه نیز ارائه شده است.
حدیث: در برخی احادیث، عباراتی مانند «العینُ حقّ» (چشمزخم واقعیت دارد) نقل شده است. با این حال، این احادیث معمولاً مبنای استنباط احکام فقهی قرار نگرفته و در فقه، فرد چشمزننده به طور معمول «ضامن» محسوب نمیشود.
پانویس
ارجاعات
منابع
- موسی پور، ابراهیم (۱۳۹۳). «چشم زخم». دانشنامه جهان اسلام. ۱۲ جلد.