|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| = دیگردوستی در الهیات ابراهیمی: مبانی خداشناختی و اخلاقی =
| |
| دیگردوستی در ادیان ابراهیمی ریشه در شناخت خداوند دارد؛ زیرا خدا سرچشمهٔ رحمت و محبت است و انسان، بهعنوان جلوهای از او، موظف است همان رحمت را در رفتار با دیگران و طبیعت بازتاب دهد. در یهودیت، مسیحیت و اسلام، خدمت به خلق جلوهای از عبادت خدا و راهی برای تقرب به او دانسته میشود.
| |
|
| |
|
| == مقدمه ==
| |
| دیگردوستی یا ''محبت به دیگری'' از بنیادیترین مفاهیم اخلاقی در ادیان توحیدی است. این مفهوم در هر سه دین ابراهیمی ـ یهودیت، [[مسیحیت و اسلام]] ـ نه صرفاً بهعنوان یک فضیلت اخلاقی، بلکه بهمثابه نشانهای از شناخت خداوند و تخلق به صفات او مطرح است. در واقع، انسان در پرتو رابطهٔ خود با خداوند، میآموزد که نسبت به همنوعان و همهٔ آفریدگان رفتار محبتآمیز و رحیمانه داشته باشد.
| |
|
| |
| === تعریف دیگردوستی ===
| |
| واژهٔ «دیگردوستی» معادل فارسی ''Altruism''، از ریشهٔ لاتینی ''alter'' به معنای «دیگری» است. در سنت اخلاقی و دینی، این اصطلاح به معنای '''توجه، مهربانی و فداکاری برای دیگری بدون انتظار پاداش''' به کار میرود. در متون اسلامی و عبری، مفاهیمی چون '''احسان، شفقت، محبت، ایثار و رحمت''' با این معنا همپوشانی دارند.
| |
|
| |
| در نگاه الهیاتی، دیگردوستی نوعی «تجلی صفات الهی در وجود انسان» است؛ زیرا همانگونه که خداوند نسبت به مخلوقات خود رحمت و لطف دارد، انسان نیز باید در روابط انسانی و طبیعی، بازتابی از همان محبت الهی باشد.
| |
|
| |
| == دیگردوستی در ادیان ==
| |
|
| |
| === دیگردوستی در یهودیت ===
| |
| در '''کتاب مقدس عبری ([[تورات]])'''، انسان به «صورت خدا» آفریده شده است (پیدایش ۱:۲۷) و از اینرو دارای کرامت ذاتی است. یهودیان مأمورند که همانند خداوند رفتار نیک داشته باشند:<blockquote>«همسایهات را چون خودت دوست بدار» (لاویان ۱۹:۱۸).</blockquote>رحمت الهی در [[یهودیت]] با ''[[ابوت الهی]]'' (رابطهٔ پدرانهٔ خداوند با بشر) پیوند دارد. خداوند پدر همهٔ [[بنیاسرائیل]] است و محبت او در رفتار با بیوهها، یتیمان و بیگانگان تجلی مییابد (تثنیه ۱۰:۱۸-۱۹).
| |
|
| |
| در [[تلمود]] نیز آمده است: «کسی که هم با خدا و هم با مردم نیکوست، نیکوکار حقیقی است.» بنابراین، خدمت به خلق در یهودیت نوعی '''عبادت عملی''' و نشانهٔ عشق به خالق است.
| |
| ----
| |
|
| |
| === دیگردوستی در مسیحیت ===
| |
| در مسیحیت، محور الهیات اخلاقی، مفهوم «محبت» است. در [[انجیل]] آمده است:<blockquote>«خدا محبت است» (اول [[یوحنا]] ۴:۸).</blockquote>خداوند سرچشمهٔ عشق است و انسان در صورتی میتواند خدا را دوست بدارد که همنوع خود را نیز دوست بدارد. [[عیسی|عیسی مسیح]] فرمان میدهد:<blockquote>«همانگونه که من شما را دوست داشتم، یکدیگر را دوست بدارید» (یوحنا ۱۵:۱۲).</blockquote>محبت در مسیحیت نه احساس صرف، بلکه نوعی '''عمل آگاهانه در خدمت به دیگران''' است. فداکاری عیسی بر صلیب، نماد کامل این نوع محبت است. از این منظر، محبت به همنوع معیار صداقت ایمان به خدا محسوب میشود.
| |
| ----
| |
|
| |
| === دیگردوستی در اسلام ===
| |
| در اسلام، محبت و رحمت از صفات اساسی خداوند است:<blockquote>«بسمالله الرحمن الرحیم» – رحمان و رحیم بودن خداوند، آغاز و اساس جهان هستی است.</blockquote>رحمت الهی دو گونه است:
| |
|
| |
| # '''رحمت عام (رحمانیه):''' شامل همهٔ مخلوقات، نیک و بد.
| |
| # '''رحمت خاص (رحیمیه):''' ویژهٔ مؤمنان و نیکوکاران.
| |
|
| |
| انسان مؤمن موظف است با تأسی به صفات الهی، نسبت به دیگران مهربان و نیکوکار باشد:<blockquote>«خدا نیکوکاران را دوست دارد» (بقره ۱۹۵).</blockquote>در احادیث نیز آمده است:<blockquote>«بر زمین رحم کنید تا آنکه در آسمان است بر شما رحم کند» (نهجالفصاحه).</blockquote>در نتیجه، خدمت به مردم و دستگیری از نیازمندان در اسلام نوعی '''شکرگزاری از خداوند''' و راهی برای تقرب به اوست. قرآن کریم میان رحمت الهی و رحمت انسانی پیوندی دوسویه برقرار میکند: هر که به خلق رحم کند، مشمول رحمت خالق میشود.
| |
| ----
| |
|
| |
| === پیوند خداشناسی و دیگردوستی ===
| |
| در هر سه دین ابراهیمی، محبت به همنوع از '''شناخت خداوند''' سرچشمه میگیرد. خدا در رأس مثلثی قرار دارد که دو ضلع دیگر آن انسان و طبیعتاند. انسان بهعنوان خلیفهٔ خداوند بر زمین، موظف است در برابر مخلوقات الهی ـ چه انسان و چه طبیعت ـ با مهربانی، عدالت و رعایت حقوق رفتار کند.
| |
|
| |
| بهبیان دیگر، '''محبت به مخلوق، آیینهٔ محبت به خالق است.'''
| |
| ----
| |
|
| |
| === نتیجهگیری ===
| |
| دیگردوستی در الهیات ابراهیمی، صرفاً توصیهای اخلاقی نیست بلکه بنیانی خداشناختی دارد. خداوند، سرچشمهٔ عشق و رحمت است و انسان با تخلق به صفات الهی، رسالت خود را در عالم معنا میبخشد.
| |
|
| |
| از منظر دینی، نیکی به دیگران، خدمت به خداست و بیرحمی نسبت به انسان یا طبیعت، نوعی ناسپاسی در برابر نعمت الهی.
| |
|
| |
| بنابراین، یهودیت، مسیحیت و اسلام هر سه در این اصل مشترکاند که '''شناخت خدا بدون محبت به دیگری، ناقص است.'''
| |
| ----
| |
|
| |
| === منابع: ===
| |
|
| |
| # '''چناری، یعقوبعلی''' و '''شرفی، محسن''' (۱۴۰۲). ''بررسی تطبیقی مبانی خداشناختی دیگردوستی در ادیان ابراهیمی.'' [https://raj.smc.ac.ir/ فصلنامهٔ علمیپژوهشی «دینیپژوه انسان»]، سال بیستم، شماره ۴۹، صص ۲۱۷–۲۳۶.
| |
| # ''کتاب مقدس''، ترجمهٔ قدیم ([https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D9%88_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C انجمن پخش کتب مقدسه]، لندن).
| |
| # ''قرآن کریم''، ترجمهٔ مهدی فولادوند، قم: نشر دارالقرآن، ۱۳۹۰.
| |
| # ''عهد جدید''، ترجمهٔ پیروز سیار، تهران: نشر نی، ۱۳۸۷.
| |
| # [https://fa.wikishia.net/view/%D8%AA%D9%88%D8%B4%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%DB%8C%DA%A9%D9%88_%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%88%D8%AA%D8%B3%D9%88 ایزوتسو]، توشیهیکو (۱۳۷۸). ''مفاهیم اخلاقی در قرآن مجید.'' تهران: نشر فرزانروز.
| |
| # راغب اصفهانی (۱۴۱۲ق). ''مفردات الفاظ القرآن.'' بیروت: دارالقلم.
| |