|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| خواب یک وضعیت زیستی، رفتاری، و فیزیولوژیکاً پیچیده و ضروری است که به صورت طبیعی و چرخهای در پستانداران، پرندگان، ماهیها، و سایر جانوران رخ میدهد. این حالت از آگاهی تغییر یافته با کاهش پاسخدهی به محرکهای محیطی، کاهش نسبی تحرک عضلانی، و تغییر الگوهای فعالیت مغزی مشخص میشود. از دیدگاه پژوهشی، خواب یک پدیده کاملاً غیرفعال نیست، بلکه شامل فرآیندهای بازسازی فعال عصبی و تنظیم هموستاز است. همه ما تقریباً یک سوم از زندگی را در خواب به سر میبریم. اما به آن اندازه که از واقعیتهای بیداری خودآگاهی داریم، از خواب خودمان کمتر میدانیم. خواب عبارت است از کاهش تا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیرفعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت است به طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهمهای بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند. در بین پستانداران، پرندگان، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی- اسکلتی انسانها و جانوران اهمیت دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=درسنامه طب خواب|سال=1394|ناشر=کتاب ارجمند|صفحه=26}}</ref> | | '''خواب''' یک فرآیند بیولوژیکی ضروری و چرخهای در جانداران است که تقریباً یکسوم از طول عمر انسان را در بر میگیرد. این حالت تغییر یافته هوشیاری، نقشی حیاتی در '''تجدید قوا'''، بازسازی منابع انرژی و حفظ عملکرد بهینه ارگانیسم ایفا میکند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم|نشانی=https://lib.eshia.ir/10258/88/0|عنوان=معارف اسلامی|سال=1360}}</ref> |
|
| |
|
| == چرا بخوابیم؟ == | | == تمایز خواب و رؤیا == |
| خواب یک فرایند حیاتی و فعال است که برای حفظ سلامت مغز و بدن کاملاً ضروری است، نه صرفاً زمانی برای استراحت. پژوهشها نشان میدهند که در طول خواب، مغز بهطور فعال مشغول کارهایی مانند '''تثبیت خاطرات''' روزانه و '''پاکسازی مواد زائد و سمی''' است که طی بیداری انباشته شدهاند. | | در کاربرد روزمره، اصطلاحات خواب و رؤیا اغلب به جای یکدیگر استفاده میشوند، اما از منظر دقیق علمی و شناختی، هر یک تعریف مشخصی دارند. یکی به جنبهی زیستی و دیگری به جنبهی روانی این حالت میپردازد. |
|
| |
|
| ==== خواب به سه دلیل برای مغز خوب است ====
| | خواب حالتی است که طی آن، بدن به آرامش رسیده و فعالیت ارادی انسان متوقف میگردد؛ این وضعیت برای تجدید قوا و فعالیتهای حیاتی ضروری است. در مقابل، رؤیا مجموعهای از تصاویر ذهنی است که در وضعیت خواب مشاهده میشود؛ فرد در این صحنهها یا به صورت فعال نقش دارد یا تنها تماشاچی است. |
| * تقویت حافظه بلندمدت: خواب با تثبیت خاطرات در حافظه بلندمدت و پاکسازی حافظه کوتاهمدت، فضا برای یادگیری اطلاعات جدید ایجاد میکند. گاهی خواب زیاد باعث ایجاد خاطرات ساختگی میشود.
| |
| * حذف خاطرات بیاهمیت
| |
| * تقویت حافظه عضلانی یا مهارتهای حرکتی
| |
|
| |
|
| ===== به گفتهٔ واکر در کتاب چرا میخوابیم، کمبود خواب نیز به سه روش به مغز آسیب میزند =====
| | نکته حائز اهمیت این است که مغز در زمان خواب از فعالیت باز نمیایستد و به کار خود ادامه میدهد. دلیل اینکه گاهی ما تصور میکنیم خوابی بدون رؤیا گذراندهایم، این است که حافظهی بیداری ما توانایی بازسازی مجدد آن تجربه را ندارد. در واقعیت، هیچ خوابی کاملاً عاری از رؤیا نیست.<ref name=":0" /> |
| * کاهش توجه و تمرکز: کمبود خواب باعث کاهش تدریجی عملکرد میشود، بهویژه در فعالیتهای پرخطر مانند رانندگی.
| |
| * کاهش کنترل عاطفی: کمبود خواب باعث اختلال آمیگدال (بخش کنترل عواطف مغز) میشود و واکنشهای عاطفی را ۶۰٪ شدیدتر میکند.
| |
| * ارتباط با آلزایمر: کمبود خواب ممکن است فرایند تشکیل حافظه و سیستم پاکسازی گلیمفاتیک (که پلاکهای مرتبط با آلزایمر را پاک میکند) را مختل کند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=?why we sleep|سال=1399|نام خانوادگی=میتوواکر|ناشر=نشر نوین}}</ref>
| |
|
| |
|
| == دیدگاه قرآن نسبت به خواب == | | == رؤیا صادقه == |
| === در ادبیات دانشنامهای اسلامی، خواب (نوم) در قرآن کریم نه تنها به عنوان یک نیاز فیزیولوژیک بلکه به مثابه یک پدیده هستیشناختی و نشانهای از قدرت خداوند (آیة) تلقی میشود. قرآن انواع خواب را بر اساس کارکرد و شرایط وقوع آن دستهبندی میکند ===
| | در منظر الهیات تطبیقی، '''رؤیا''' در حالت خواب، به عنوان کارکرد متعالی ذهن، در '''[[تورات]]'''، '''[[انجیل]]''' و به ویژه '''[[قرآن کریم]]'''، به عنوان یک '''نعمت الهی''' و کانال ارتباطی وحیانی مورد تأکید قرار گرفته است. این پدیده، عمدتاً در کتب مذکور به عنوان '''رؤیای صادق''' تعریف میشود؛ رؤیایی که دارای ماهیت '''صحیح و پیشگویانه''' بوده و با واقعیت بیرونی یا امر الهی تطابق کامل دارد. |
| {| class="wikitable"
| |
| !نوع/کارکرد خواب
| |
| !تعریف و توصیف قرآنی
| |
| !سوره و آیه (مثال)
| |
| |-
| |
| |'''۱. سبات (Subāt)'''
| |
| |'''خواب استراحت و آرامش:''' کارکرد عمومی و رحمتی خواب که هدف آن قطع فعالیتهای روزانه، تأمین آرامش و بازیابی نیروی جسمی و روانی است.
| |
| |[[آیه ۹ سوره نبأ|سوره نبأ (۷۸)، آیه ۹]]: «وَجَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتًا» (و خواب شما را مایه آرامش [و قطع کار] قرار دادیم.)
| |
| |-
| |
| |'''۲. الموتة الصغری'''
| |
| |'''خواب به مثابه مرگ موقت:''' دیدگاهی که خواب را نوعی قبض روح موقت میداند. در این حالت، روح از بدن جدا میشود و تنها با اراده الهی در بیداری بازگردانده میشود، که تأکیدی بر حاکمیت مطلق خداوند بر حیات و ممات است.
| |
| |سوره زمر (۳۹)، آیه ۴۲: «اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا…» (خداوند جانها را به هنگام مرگشان میگیرد، و آن را که نمُرده است، در خوابش [میگیرد]…)
| |
| |-
| |
| |'''۳. خوابِ امنیت (الأمنة)'''
| |
| |'''خواب آرامشبخش الهی:''' حالتی خاص که خداوند به مؤمنان در شرایط بحرانی (مانند جنگ و اضطراب شدید) عطا میکند تا ترس و خستگی آنان از بین برود و به آرامش روحی دست یابند.
| |
| |سوره انفال (۸)، آیه ۱۱: «…إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ…» (…زمانی که خواب سبکی را از جانب خود، برای آرامش بر شما فرو پوشاند…)
| |
| |-
| |
| |'''۴. رقود (Ruqūd)'''
| |
| |'''خواب معجزهآسا و طولانی:''' اشاره به وضعیت غیرعادی و طولانیمدت خواب اصحاب کهف. این نوع خواب تحت مراقبت الهی رخ داده و خارج از چارچوب طبیعی است و نشاندهنده قدرت خارقالعاده خداوند است.
| |
| |[[آیه ۱۸ سوره کهف|سوره کهف (۱۸)، آیه ۱۸]]: (اشاره به حالت خواب و بیداری آنان که به عنوان ''رقود'' توصیف شده است.)
| |
| |}
| |
| بهطور کلی، قرآن خواب را نشانه رحمت، تدبیر الهی و دلیلی بر امکان رستاخیز میداند؛ زیرا بیدار شدن پس از خواب عمیق به مثابه نوعی زنده شدن مجدد است.
| |
|
| |
|
| == دیدگاه پژوهشگران نسبت به کیفیت خواب ==
| | مطالعات قرآنی، نمونههای متعددی از این نوع رؤیاها را برجسته میسازد که نقشی محوری در سیر تاریخی انبیا داشتهاند. این نمونهها شامل '''رؤیای کودکی حضرت [[یوسف]]''' مبنی بر سجده یازده ستاره و ماه ([[سوره یوسف|یوسف]]: 4)، '''تعبیر رؤیای دو همسلولی''' ایشان در زندان، و '''رؤیای عزیز مصر''' که یوسف تعبیر کرد، میباشد. علاوه بر این، '''رؤیای حضرت [[ابراهیم]]'''در خصوص اجرای امر قربانی کردن اسماعیل (ع) ([[سوره صافات|صافات]]: 102)، نمونهای کلاسیک از رؤیای صادق مبتنی بر تکلیف الهی است. این رؤیاها در تقابل با پدیدههای ناشی از اضطرابات فیزیولوژیک یا فعال شدن فرآیندهای متابولیک در خواب REM، به عنوان '''حقیقت منکشف شده''' از قلمرو غیب و پیامی مستقیم دستهبندی میشوند.<ref name=":0" /> |
| ==== طبقهبندی پنجگانه خواب بر اساس رویکرد چندوجهی ====
| |
| پژوهشی جدید توسط محققانی از دانشگاه کنکوردیا، از جمله اورور پرو و والریا کبتس، با بررسی دادههای ۷۵۰ شرکتکننده از «پروژه نقشهبرداری از اتصالات مغز انسان» (Human Connectome Project)، نشان داد که برای درک کیفیت خواب (به عنوان یکی از پنج بُعد اصلی عملکرد انسانی)، لازم است رویکردی جامع و چندوجهی فراتر از تمرکز بر صرفاً «مدت زمان خواب» اتخاذ شود.
| |
| | |
| این مطالعه، با بهرهگیری از دادههای ترکیبی روانشناختی، اجتماعی و تصویربرداری پیشرفته مغزی (مانند fMRI)، توانست پنج الگوی (یا «نوع») متمایز از خواب را شناسایی و طبقهبندی کند که هر یک با الگوی منحصربهفردی از فعالیت مغزی مرتبط است: | |
| # '''خواب ضعیف/ناآرام:''' مستقیماً با بدترین وضعیت سلامت روان (مانند افسردگی، اضطراب و استرس) مرتبط است.
| |
| # '''خواب مقاوم/سازگار:''' افرادی که با وجود مشکلات احتمالی خواب، آسیبهای روانی یا شناختی را تجربه نمیکنند.
| |
| # '''خواب کوتاهمدت:''' که عمدتاً با کاهش عملکرد شناختی به دلیل کمبود مدت زمان خواب تعریف میشود.
| |
| # '''و ۵. دو نوع ترکیبی دیگر:''' که ویژگیهای خاص مغزی و روانی را نشان میدهند.<ref>https://fararu.com/fa/tiny/news-912529</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}}{{فرزندان ابراهیم}} |
| [[رده:خواب]] | | [[رده:خواب]] |
| [[رده:حافظه]] | | [[رده:سوره صافات]] |
| | [[رده:تورات]] |
| | [[رده:انجیل]] |
| | [[رده:قرآن]] |
خواب یک فرآیند بیولوژیکی ضروری و چرخهای در جانداران است که تقریباً یکسوم از طول عمر انسان را در بر میگیرد. این حالت تغییر یافته هوشیاری، نقشی حیاتی در تجدید قوا، بازسازی منابع انرژی و حفظ عملکرد بهینه ارگانیسم ایفا میکند.[۱]
تمایز خواب و رؤیا
در کاربرد روزمره، اصطلاحات خواب و رؤیا اغلب به جای یکدیگر استفاده میشوند، اما از منظر دقیق علمی و شناختی، هر یک تعریف مشخصی دارند. یکی به جنبهی زیستی و دیگری به جنبهی روانی این حالت میپردازد.
خواب حالتی است که طی آن، بدن به آرامش رسیده و فعالیت ارادی انسان متوقف میگردد؛ این وضعیت برای تجدید قوا و فعالیتهای حیاتی ضروری است. در مقابل، رؤیا مجموعهای از تصاویر ذهنی است که در وضعیت خواب مشاهده میشود؛ فرد در این صحنهها یا به صورت فعال نقش دارد یا تنها تماشاچی است.
نکته حائز اهمیت این است که مغز در زمان خواب از فعالیت باز نمیایستد و به کار خود ادامه میدهد. دلیل اینکه گاهی ما تصور میکنیم خوابی بدون رؤیا گذراندهایم، این است که حافظهی بیداری ما توانایی بازسازی مجدد آن تجربه را ندارد. در واقعیت، هیچ خوابی کاملاً عاری از رؤیا نیست.[۱]
رؤیا صادقه
در منظر الهیات تطبیقی، رؤیا در حالت خواب، به عنوان کارکرد متعالی ذهن، در تورات، انجیل و به ویژه قرآن کریم، به عنوان یک نعمت الهی و کانال ارتباطی وحیانی مورد تأکید قرار گرفته است. این پدیده، عمدتاً در کتب مذکور به عنوان رؤیای صادق تعریف میشود؛ رؤیایی که دارای ماهیت صحیح و پیشگویانه بوده و با واقعیت بیرونی یا امر الهی تطابق کامل دارد.
مطالعات قرآنی، نمونههای متعددی از این نوع رؤیاها را برجسته میسازد که نقشی محوری در سیر تاریخی انبیا داشتهاند. این نمونهها شامل رؤیای کودکی حضرت یوسف مبنی بر سجده یازده ستاره و ماه (یوسف: 4)، تعبیر رؤیای دو همسلولی ایشان در زندان، و رؤیای عزیز مصر که یوسف تعبیر کرد، میباشد. علاوه بر این، رؤیای حضرت ابراهیمدر خصوص اجرای امر قربانی کردن اسماعیل (ع) (صافات: 102)، نمونهای کلاسیک از رؤیای صادق مبتنی بر تکلیف الهی است. این رؤیاها در تقابل با پدیدههای ناشی از اضطرابات فیزیولوژیک یا فعال شدن فرآیندهای متابولیک در خواب REM، به عنوان حقیقت منکشف شده از قلمرو غیب و پیامی مستقیم دستهبندی میشوند.[۱]
منابع