شهربانو: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایشگر بصری پیوندهای ابهام‌زدایی
(ابرابزار)
خط ۱: خط ۱:
== قاعده عسر و حرج ==
رشد منفی جمعیت عبارت است از کمتر از صفر شدن رشد منفی جمعیت که در این حالت میزان تولد کمتر از مرگ و میر می‌شود. اهمیت و ارزش فرزندآوری و تولید مثل آنقدر است که در ادبیات اسلامی و دینی، کاهش جمعیت مورد مذمت قرار گرفته است و دربارهٔ افزایش جمعیت از لحاظ کیفی تشویق به عمل آمده است. امام محمدباقر <sub>علیه‌السلام</sub> فرمودند: پیامبر فرمود: با دختر باکره‌ای که فرزندآور است ازدواج کنید و با زن نازای زیبا ازدواج نکنید زیرا من به فزونی جمعیت شما در روز قیامت مباهات می‌کنم. (کلینی، ۱۴۰۷: ۵/۳۳۳) تشویق به ازدواج با زن فرزندآور و بیان علتی که برای آن ذکر نموده مباهات به فزونی جمعیت، دلالت برمطلوبیت فرزند زیاد دارد. رشد منفی جمعیت پیامدهای زیادی دارد که میتوان به انقطاع نسل بشر، پیری و بی نشاطی جمعیت، آسیب‌های اخلاقی و تربیتی، ضعیف شدن نیروی دفاعی کشور و هزینهٔ نگه‌داری سالمندان نام برد. مطالعات زیادی در این مورد توسط محققین زیادی به عمل آمده که نشان داده است، اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت در کشورهای توسعه‌یافته، پیامدهای ناگواری بر سلامت فرد و خانواده دارد. در ایران نیز طبق نظر کارشناسان نتایج کاهش جمعیت از ابعاد مختلف دورنمای نگران‌کننده‌تری دارد. خانواده‌های کم‌جمعیت و فرزندان پرورش یافته در آن‌ها با آسیب‌های جدی از جنبه‌های گوناگون جسمی، روحی¬-¬روانی اخلاقی اجتماعی مواجه هستند. سیاست کاهش جمعیت نه تنها بر سلامت فرد و خانواده و در مفهوم وسیع‌تر بر جامعه تأثیر دارد علاوه بر آن کشورهای مجری این سیاست با مشکلات بزرگ امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی مواجه خواهندشد که اگر اقدامات مناسب و به هنگامی صورت نگیرد در آینده تأثیرات آن قابل جبران نخواهدبود. (محمدیلائینی و همکاران، ۱۳۹۳: ۶۲ تا ۷۳) مقام معظم رهبری نیز به‌عنوان فردی دلسوز و پیگیر به آسیب‌های رشد منفی جمعیت بارها در سخنان خود اشاره داشته و بیان کرده‌اند: «مسئله جمعیّت را جدّی بگیرید! جمعیّت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند. یک جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست؛ یعنی مسئله جمعیّت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا ۱۰ سال دیگر فکر می‌کنیم؛ نه، اگر چند سال بگذرد، وقتی نسل‌ها پیر شدند، دیگر قابل علاج نیست.»؛ (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۹/۰۲/۱۳۹۲) زنان به عنوان قشری مؤثر در افزایش جمعیت و رکن مهم فرزندآوری مسئولیت‌های مهمی برعهده دارند که از جمله آن‌ها ایثار، از خودگذشتگی، صبر، آموزش دیدن برای تربیت صحیح فرزندان و تلاش برای رهایی از تهاجمات فرهنگی که مادر بودن آن‌ها هدف گرفته است؛ می‌باشد. مقام معظم رهبری بیان کردند: فرزندآوری یکی از مهم‌ترین مجاهدت‌های زنان و وظائف زنان است؛ چون فرزندآوری در حقیقت هنر زن است؛ اوست که زحماتش را تحمل می‌کند، اوست که رنجهایش را می‌برد، اوست که خدای متعال ابزار پرورش فرزند را به او داده است. خدای متعال ابزار پرورش فرزند را به مردها نداده، در اختیار بانوان قرار داده؛ صبرش را به آنها داده، عاطفه‌اش را به آنها داده، احساساتش را به آنها داده، اندام‌های جسمانی‌اش را به آنها داده؛ در واقع این هنر زنها است. اگر چنانچه ما اینها را در جامعه به دست فراموشی نسپریم، آن وقت پیشرفت خواهیم کرد. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان، ۱۱/۰۲/۱۳۹۲)
یکی از قواعد مهم در اندیشه فقهی تشیع قاعده نفی عسر و حرج است که مطابق این قاعده در صورتی که اجرای یک حکم شرعی باعث ایجاد سختی غیر قابل تحمل بریک فرد شود انجام آن از ذمه افراد جامعه ساقط می­شود.
 
قاعده نفی عسر و حرج از قواعد مشهور فقه اسلامی است که از صدر اسلام مورد توجه فقیهان بوده است. در فقه امامیه، این قاعده در آثار بزرگانی چون [[شیخ انصاری]][1] و[[امام خمینی]] ره[2] به عنوان یکی از قواعد عامه و مؤثر در رفع احکام مشقت زا تبیین شده است. در میان اهل سنت نیز اندیشمندانی همچون شاطبی[3] و ابن قدامه[4] به تبیین مبانی و محدوده ی این قاعده پرداخته اند. در سال های اخیر، پژوهش­هایی مانند بررسی تطبیقی قاعده نفی عسر و حرج در فقه امامیه و اهل سنت[5] به موضوع پرداخته شده است.  
 
قاعده نفی عسر و حرج از ارکان بنیادین فقه اسلامی است که بر آسان گیری و رفع مشقت از مکلفان تأکید دارد و تجلی گاه روح رحمت و عدالت در شریعت به شمار می رود. واکاوی این قاعده، به ویژه در مقایسه ی دیدگاههای فقه امامیه و اهل سنت، از این رو اهمیت دارد که ضمن تبیین مبانی نظری و قلمرو کاربرد آن، میتواند در پاسخگویی به مسائل نوپدید و تحقق فقه پویا و کارآمد مؤثر باشد. افزون بر این، مطالعه تطبیقی این قاعده، زمینه ی هم گرایی فقهی و تعامل علمی میان [[فهرست فرق و مذاهب شیعه|مذاهب]] اسلامی را تقویت کرده و به استنباط دقیق تر احکام ثانویه و تنظیم قوانین منطبق با مصالح شرع کمک می کند.
 
== قاعده نفی عسر و حرج از دیدگاه فقه امامیه ==
[[فقه|فقهای امامیه]] قاعده نفی عسر و حرج را از قواعد مسلم و مورد اجماع دانسته اند و آن را مستند به آیات و روایات نتعدد می دانند، از جمله [[آیات آفاقی|آیات و روایات]] متعدد میدانند از جمله آیه شریفه ی ماجعل علیکم...1] و روایت لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام که در کنار آن به عنوان مؤید مطرح است.
 
1.­ شیخ انصاری رحمت الله علیه در فرائد الاصول و المکاسب، قاعده لاحرج را از ادله ی عامه ی رافع احکام اولیه در موارد مشقت زا دانسته و تصریح می کند که حکم شرعی در صورتی که موجب حرج شدید بر مکلف گردد، به موجب این قاعده مرتفع می شود.[2]
 
2.­ محقق نایینی در فرائد الاصول بیان میکند که قاعده لاحرج نه تنها ناظر به نفی تکلیف شاق است، بلکه نافی الزام در هر موردی است که موجب مشقت نوعی یا شخصی گردد و بر این اساس، آن را از ادله ی حاکمه بر احکام اولیه می داند.[3]
----[1] حج، آیه 78.
 
[2] فرائد الاصول، ج2، ص285.
 
[3] فوائد الاصول، ج4، ص 52.
 
=== مفهوم شناسی ===
عسر: عسر در مقابل یسر است و در لغت به معنای مشقت، شدت و صعوبت به کار می­رود.[1] معنای عسر در آیات ان مع العسر یسرا[2] و سیجعل الله بعد عسر یسرا[3] نیز معنای صعوبت، مشقت و شدت است که در فارسی از آن به دشواری و سختی یاد می­شود. [4]
 
حرج: حرج در لغت به معنای ضیق، تنگی و گناه آمده است. ابن فارس حرج را به معنای ضیق گرفته است.[5] 
----
 
== منابع ==
----[1] ابن فارس، احمد،  ق1404،مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی 4/319.
 
[2] شرح، آیه5
 
[3] طلاق، آیه 7
 
[4] نقش قاعده نفی عسر و حرج در قوامیت مرد در خانواده از نگاه فقه شیعه و حقوق جمهوری اسلامی ایران، موسوی، موسی؛ ملک افضلی اردکانی، محسن، 1397، مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، سال اول، شماره دوم، ص 155 تا 172.
 
[5] ابن فارس، احمد، ق1404،مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی 2/361.
----[1] فرائد الاصول، ج2، ص 285.
 
[2] تحریر الوسیله، ج 1، ص 49.
 
[3] الموافقات، ج 2، ص 121.
 
[4] المغنی، ج5، ص 50.
 
[5] مجله فقه و حقوق اسلامی، ش 4، 1400.
[[رده:اصول فقه]]
[[رده:اصول فقه]]
[[رده:فقه سنی]]
[[رده:فقه شیعه]]
[[رده:فقه شیعه]]
[[رده:فقه سنی]]

نسخهٔ ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۴:۴۱

رشد منفی جمعیت عبارت است از کمتر از صفر شدن رشد منفی جمعیت که در این حالت میزان تولد کمتر از مرگ و میر می‌شود. اهمیت و ارزش فرزندآوری و تولید مثل آنقدر است که در ادبیات اسلامی و دینی، کاهش جمعیت مورد مذمت قرار گرفته است و دربارهٔ افزایش جمعیت از لحاظ کیفی تشویق به عمل آمده است. امام محمدباقر علیه‌السلام فرمودند: پیامبر فرمود: با دختر باکره‌ای که فرزندآور است ازدواج کنید و با زن نازای زیبا ازدواج نکنید زیرا من به فزونی جمعیت شما در روز قیامت مباهات می‌کنم. (کلینی، ۱۴۰۷: ۵/۳۳۳) تشویق به ازدواج با زن فرزندآور و بیان علتی که برای آن ذکر نموده مباهات به فزونی جمعیت، دلالت برمطلوبیت فرزند زیاد دارد. رشد منفی جمعیت پیامدهای زیادی دارد که میتوان به انقطاع نسل بشر، پیری و بی نشاطی جمعیت، آسیب‌های اخلاقی و تربیتی، ضعیف شدن نیروی دفاعی کشور و هزینهٔ نگه‌داری سالمندان نام برد. مطالعات زیادی در این مورد توسط محققین زیادی به عمل آمده که نشان داده است، اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت در کشورهای توسعه‌یافته، پیامدهای ناگواری بر سلامت فرد و خانواده دارد. در ایران نیز طبق نظر کارشناسان نتایج کاهش جمعیت از ابعاد مختلف دورنمای نگران‌کننده‌تری دارد. خانواده‌های کم‌جمعیت و فرزندان پرورش یافته در آن‌ها با آسیب‌های جدی از جنبه‌های گوناگون جسمی، روحی¬-¬روانی اخلاقی اجتماعی مواجه هستند. سیاست کاهش جمعیت نه تنها بر سلامت فرد و خانواده و در مفهوم وسیع‌تر بر جامعه تأثیر دارد علاوه بر آن کشورهای مجری این سیاست با مشکلات بزرگ امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی مواجه خواهندشد که اگر اقدامات مناسب و به هنگامی صورت نگیرد در آینده تأثیرات آن قابل جبران نخواهدبود. (محمدیلائینی و همکاران، ۱۳۹۳: ۶۲ تا ۷۳) مقام معظم رهبری نیز به‌عنوان فردی دلسوز و پیگیر به آسیب‌های رشد منفی جمعیت بارها در سخنان خود اشاره داشته و بیان کرده‌اند: «مسئله جمعیّت را جدّی بگیرید! جمعیّت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند. یک جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست؛ یعنی مسئله جمعیّت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا ۱۰ سال دیگر فکر می‌کنیم؛ نه، اگر چند سال بگذرد، وقتی نسل‌ها پیر شدند، دیگر قابل علاج نیست.»؛ (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۹/۰۲/۱۳۹۲) زنان به عنوان قشری مؤثر در افزایش جمعیت و رکن مهم فرزندآوری مسئولیت‌های مهمی برعهده دارند که از جمله آن‌ها ایثار، از خودگذشتگی، صبر، آموزش دیدن برای تربیت صحیح فرزندان و تلاش برای رهایی از تهاجمات فرهنگی که مادر بودن آن‌ها هدف گرفته است؛ می‌باشد. مقام معظم رهبری بیان کردند: فرزندآوری یکی از مهم‌ترین مجاهدت‌های زنان و وظائف زنان است؛ چون فرزندآوری در حقیقت هنر زن است؛ اوست که زحماتش را تحمل می‌کند، اوست که رنجهایش را می‌برد، اوست که خدای متعال ابزار پرورش فرزند را به او داده است. خدای متعال ابزار پرورش فرزند را به مردها نداده، در اختیار بانوان قرار داده؛ صبرش را به آنها داده، عاطفه‌اش را به آنها داده، احساساتش را به آنها داده، اندام‌های جسمانی‌اش را به آنها داده؛ در واقع این هنر زنها است. اگر چنانچه ما اینها را در جامعه به دست فراموشی نسپریم، آن وقت پیشرفت خواهیم کرد. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان، ۱۱/۰۲/۱۳۹۲)