کاربر:Seyed Ehsan/موزه آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخهها
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
بر اساس گزارش برخی منابع،<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱}}</ref> رضاشاه به سال ۱۳۱۶ خورشیدی دستور ساخت ساختمانی برای موزه در حرم امام رضا را صادر کرد تا اشیاء خزانه در آنجا نگهداری شود. اولین موزه آستان قدس به سال ۱۳۲۴ خورشیدی توسط شاه افتتاح شد.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای موزه و کتابخانه در حرم احداث شد.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> منابع خبری آن روزگار، هیچ اطلاعی از آنچه در میانه سالهای ۱۳۱۹ (آمادهسازی ساختمان برای انتقال اشیاء خزانه) تا سال ۱۳۲۴ (افتتاح رسمی موزه) منتشر نکردهاند. به گواه برخی اسناد نگاهداری شده در حرم امام رضا، در این بازه زمانی که همزمان با هجوم نیروهای روس به مشهد بود؛ بنای ساختمان موزه به حال خود رها شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۳}}</ref> | بر اساس گزارش برخی منابع،<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱}}</ref> رضاشاه به سال ۱۳۱۶ خورشیدی دستور ساخت ساختمانی برای موزه در حرم امام رضا را صادر کرد تا اشیاء خزانه در آنجا نگهداری شود. اولین موزه آستان قدس به سال ۱۳۲۴ خورشیدی توسط شاه افتتاح شد.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای موزه و کتابخانه در حرم احداث شد.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> منابع خبری آن روزگار، هیچ اطلاعی از آنچه در میانه سالهای ۱۳۱۹ (آمادهسازی ساختمان برای انتقال اشیاء خزانه) تا سال ۱۳۲۴ (افتتاح رسمی موزه) منتشر نکردهاند. به گواه برخی اسناد نگاهداری شده در حرم امام رضا، در این بازه زمانی که همزمان با هجوم نیروهای روس به مشهد بود؛ بنای ساختمان موزه به حال خود رها شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۳}}</ref> | ||
در سال ۱۳۴۲ ه.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه. ش]] کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.<ref>{{پک|خانیزاده|نظرکرده|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.<ref>{{پک|محبوب|سوهانیان حقیقی|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> با تاسیس ساختمان جدید کتابخانه، ساختمان قدیمی به صورت اختصاصی، برای موزه اختصاص یافت.<ref>{{پک|محبوب|سوهانیان حقیقی|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> | در سال ۱۳۴۲ ه.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> در میانه سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ که تاسیس ساختمان جدید موزه در دست اقدام بود، آثار موزه به تالار تشریفات منتقل شد. بر اساس اسناد باقیمانده این بنای جدید در سال ۱۳۵۶ تکمیل و در سال ۱۳۵۷ رفع نواقص آن انجام گردید.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۳-۱۴}}</ref> | ||
در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه. ش]] کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.<ref>{{پک|خانیزاده|نظرکرده|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.<ref>{{پک|محبوب|سوهانیان حقیقی|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> با تاسیس ساختمان جدید کتابخانه، ساختمان قدیمی به صورت اختصاصی، برای موزه اختصاص یافت.<ref>{{پک|محبوب|سوهانیان حقیقی|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> | |||
در سال ۱۳۵۶ کتابخانه آستان قدس رضوی به طبقه دوم موزه آستان قدس منتقل شد. در سال ۱۳۶۰ ه.ش کتابخانهای مستقل و وسیع در ۳۰ هزار متر مربع، طراحی و ساخته شد که بهرهبرداری از آن تا سال ۱۳۷۴ به تعویق افتاد. از همان سال نیز سازمانی باعنوان [[سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]] تأسیس شد. تا سال ۱۳۸۳ ه.ش ۴۷ کتابخانه در مشهد، دیگر شهرهای ایران و هند از جمله کتابخانه [[لکهنو]] هند، کتابخانه و [[موزه ملک تهران]] و [[کتابخانه وزیری]] در یزد، از زیر مجموعههای این سازمان به حساب میآمدند.<ref>{{پک|سجادی|حافظیان رضوی|۱۳۸۸|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|حر|۱۳۹۳|ک=وقف میراث جاوید|ف=موقوفات امام رضا علیه السلام}}</ref> | در سال ۱۳۵۶ کتابخانه آستان قدس رضوی به طبقه دوم موزه آستان قدس منتقل شد. در سال ۱۳۶۰ ه.ش کتابخانهای مستقل و وسیع در ۳۰ هزار متر مربع، طراحی و ساخته شد که بهرهبرداری از آن تا سال ۱۳۷۴ به تعویق افتاد. از همان سال نیز سازمانی باعنوان [[سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]] تأسیس شد. تا سال ۱۳۸۳ ه.ش ۴۷ کتابخانه در مشهد، دیگر شهرهای ایران و هند از جمله کتابخانه [[لکهنو]] هند، کتابخانه و [[موزه ملک تهران]] و [[کتابخانه وزیری]] در یزد، از زیر مجموعههای این سازمان به حساب میآمدند.<ref>{{پک|سجادی|حافظیان رضوی|۱۳۸۸|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|حر|۱۳۹۳|ک=وقف میراث جاوید|ف=موقوفات امام رضا علیه السلام}}</ref> | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۲: | ||
نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۲}}</ref> | نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۲}}</ref> | ||
ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۴-۱۵}}</ref> | ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۴-۱۵}}</ref> تا سال ۱۳۹۵، ساختمانهای موزه به تفکیک، چهار ساختمان اصلی موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی و موزه فرش را شامل میشد.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۳}}</ref> | ||
== ساختار اداری == | == ساختار اداری == | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
در سال ۱۳۸۲ ه.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|س۶۷۹|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مرمت در آستان قدس رضوی}}</ref> | در سال ۱۳۸۲ ه.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|س۶۷۹|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مرمت در آستان قدس رضوی}}</ref> | ||
== | == آثار و گنجینههای موزه == | ||
در این موزه از آثار ارزشمندی چون قالیهای قدیمی، پرده و پوششهای زربافت، قندیلهای تاریخی و طلاکوب، قرآنهای خطی و کتیبههای طلا مربوط به دوران صفوی و همینطور اشیاء اهدایی از جانب سلاطین مختلف نگهداری میشود.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> | در این موزه از آثار ارزشمندی چون قالیهای قدیمی، پرده و پوششهای زربافت، قندیلهای تاریخی و طلاکوب، قرآنهای خطی و کتیبههای طلا مربوط به دوران صفوی و همینطور اشیاء اهدایی از جانب سلاطین مختلف نگهداری میشود.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> در ابتدا و با انتخاب کارشناسان، ۱۸۹ اثر از اقلام موجود در خزانه به کتابخانه منتقل و به نمایش گذاشته شدند. بعدها این تعداد در سال ۱۳۳۸ به ۲۴۰ قلم اثر افزایش یافت. در همین سال، ۸۹۲ اثر دیگر همچنان در خزانه آستان نگهداری میشد و تعداد ۲۴۲ اثر دیگر که کمارزش معرفی شدهاند، برای فروش تفکیک شده بودند. در سالهای بعد، آثار دیگری چون ضریحها و دربهای قدیمی حرم نیز به موزه منتقل شدند.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۰و۱۲}}</ref> | ||
آثار نگهداری شده در موزههای آستان قدس رضوی، به بخشهای کوچکتری تقسیم شدهاند که به آنها گنجینه گفته میشود. تا سال ۱۳۹۵، موزه مرکزی آستان قدس شامل ۸ گنجینه و موزه قرآن شامل ۳ گنجینه بودند.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۳}}</ref> | |||
=== گنجینه تمبر و اسکناس و مسکوکات === | === گنجینه تمبر و اسکناس و مسکوکات === | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۴: | ||
=== گنجینه قرآن و نفایس === | === گنجینه قرآن و نفایس === | ||
در سال ۱۳۴۶، اولین گنجینه قرآن در کتابخانه آستان قدس تاسیس شد. در این گنجینه تعداد ۲۱۴ جلد قرآن نگهداری میشد که از لحاظ قدمت و ارزشمندی، نسبت به دیگر قرآنهای موجود در کتابخانه، اهمیت بیشتری داشتند.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۲}}</ref> | |||
=== آثار اهدایی سیدعلی خامنهای === | === آثار اهدایی سیدعلی خامنهای === | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۶: | ||
== فعالیتهای تخصصی موزه == | == فعالیتهای تخصصی موزه == | ||
=== مرمت آثار === | === حفظ و مرمت آثار === | ||
در سال ۱۳۱۶ و همزمان با آغاز ساخت ساختمان موزه، اقداماتی در راستای مستندسازی آثار خزانه آستان قدس انجام میگیرد. در این سال، حسن پیما درخواستی را در جهت عکسبرداری از اشیاء موزه ثبت میکند و در سال بعد این اقدام به مرحله اجرایی در میآید. در همین زمینه کتاب راهنمای موزه نیز توسط مهدی بهرامی با استفاده از تصاویر گرفته شده از آثار موزه، تهیه میشود.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۸}}</ref> | |||
همچنین در سال ۱۳۱۶، اولین اقدامات در مرمت آثار خزانه آستان قدس به صورت جدی پیگیری میشود. در اولین گام، یک کارشناس مرمت قالی از پاریس به مشهد دعوت میشود تا قالیهای مربوط به دوره صفوی را مرمتسازی نماید.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۹}}</ref> | |||
=== نمایشگاهها === | === نمایشگاهها === | ||
در جهت تکمیل آثار نمایشی در خزانه و موزه آستان قدس رضوی، مهدی بهرامی پیشهادهایی را با دیگر موزهها از جمله موزه ایران باستان در میان گذاشت تا برخی آثار پرتکرار در این دو موزه، با یکدیگر تبادل شوند.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۰}}</ref> | |||
=== برنامههای پژوهشی === | === برنامههای پژوهشی === | ||
== رئیسان موزه == | |||
{| class="wikitable" | |||
|+فهرست رئیسان موزه آستان قدس رضوی | |||
!دوره | |||
!تصاویر | |||
!نام | |||
تاریخ حیات | |||
!سالهای خدمت | |||
!توضیحات | |||
|- | |||
| rowspan="2" |پهلوی | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
| rowspan="2" |جمهوری اسلامی | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
|- | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
|} | |||
== موزهها و کتابخانههای وابسته == | == موزهها و کتابخانههای وابسته == | ||
| خط ۹۹: | خط ۱۳۹: | ||
== جایگاه و اهمیت == | == جایگاه و اهمیت == | ||
موزه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگترین مجموعههای تاریخی و ارزشمند ایران و منطقه خاورمیانه است که اشیاء با ارزشی را در خود نگهداری میکند.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> این موزه که در طول تاریخ با نامهایی چون خزانه آستان قدس رضوی، خزینه آستان، موزه موقتی و موزه آستان قدس شناخته میشود، از زمان تاسیس، مورد توجه بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۶}}</ref> | موزه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگترین مجموعههای تاریخی و ارزشمند ایران و منطقه خاورمیانه است که اشیاء با ارزشی را در خود نگهداری میکند.<ref>{{پک|شبیریان|۱۳۴۶|ک=نامه آستان قدس|ف=نفائس موزه آستان قدس}}</ref> این موزه که در طول تاریخ با نامهایی چون خزانه آستان قدس رضوی، خزینه آستان، موزه موقتی و موزه آستان قدس شناخته میشود، از زمان تاسیس، مورد توجه بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۶}}</ref> | ||
در سال ۱۳۳۰، از سوی وزارت فرهنگ، تلاشهایی برای معرفی موزه آستان قدس رضوی به سازمان بینالمللی ایکوم، تحت مدیریت یونسکو، انجام گرفت.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۲}}</ref> | |||
== منبعشناسی == | == منبعشناسی == | ||
موزه آستان قدس رضوی، همواره مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در میانه سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴، حبیبالله صمدی، کتابی با عنوان راهنمای موزه آستان قدس رضوی تالیف کرد که در آن به آثار عتیقه موزه آستان پرداخته شده بود. در این اثر به موضوعاتی چون لزوم ایجاد موزه،تاریخ تاسیس و افتتاح موزه اشاره شده و وضعیت برخی اشیاء مورد توجه قرار گرفته است. در این کتاب، ۱۷۹ اثر فهرست شده و مجموع کتاب در ۸۷ صفحه به چاپ رسیده است.<ref>{{پک|اردلان جوان|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب}}</ref> | موزه آستان قدس رضوی، همواره مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در میانه سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴، حبیبالله صمدی، کتابی با عنوان راهنمای موزه آستان قدس رضوی تالیف کرد که در آن به آثار عتیقه موزه آستان پرداخته شده بود. در این اثر به موضوعاتی چون لزوم ایجاد موزه،تاریخ تاسیس و افتتاح موزه اشاره شده و وضعیت برخی اشیاء مورد توجه قرار گرفته است. در این کتاب، ۱۷۹ اثر فهرست شده و مجموع کتاب در ۸۷ صفحه به چاپ رسیده است.<ref>{{پک|اردلان جوان|۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب}}</ref> تهیه این اثر پیشتر توسط مهدی بهرامی پیگیری میشد اما با درگذشت او، کتاب توسط حبیبالله صمدی تکمیل گردید.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۸}}</ref> کمی بعد در سال ۱۳۴۷، کتابی دیگر با عنوان راهنمای گنجینه قرآن توسط احمد گلچین معانی تالیف شد.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۱۲}}</ref> | ||
== پیوندهای پیشنهادی == | == پیوندهای پیشنهادی == | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۶۷: | ||
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=علیاکبر|نام خانوادگی=شبیریان|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی|صفحه=۱۳۴-۱۴۰|تاریخ=۱۳۴۶|ژورنال=نامه آستان قدس|مکان=مشهد|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/272172|دسترسی پیوند=آبونمان}} | * {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=علیاکبر|نام خانوادگی=شبیریان|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی|صفحه=۱۳۴-۱۴۰|تاریخ=۱۳۴۶|ژورنال=نامه آستان قدس|مکان=مشهد|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/272172|دسترسی پیوند=آبونمان}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام۲=مهدی|نام خانوادگی۲=سیدقطبی|شماره=۱۹|نام=غفاریان|نام خانوادگی=سمانه|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی|صفحه=۹۴-۹۸|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=کتاب ماه|مکان=تهران|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1021847|دسترسی پیوند=آبونمان}} | * {{یادکرد ژورنال|نام۲=مهدی|نام خانوادگی۲=سیدقطبی|شماره=۱۹|نام=غفاریان|نام خانوادگی=سمانه|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی|صفحه=۹۴-۹۸|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=کتاب ماه|مکان=تهران|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1021847|دسترسی پیوند=آبونمان}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=حشمت|نام خانوادگی=کفیلی|توسط=|عنوان=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی|صفحه=۱-۱۸|تاریخ=۱۳۹۵|ژورنال=شمسه|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44312.html}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=یحیایی|نام=علی|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=یحیایی|نام=علی|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}} | ||
نسخهٔ ۴ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۲۰
موزههای آستان قدس رضوی که با نامهای خزانه، خزینه و موزه آستان قدس رضوی نیز شناخته میشود، یکی از مجموعههای بزرگ موزهای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته میباشد.
منابع:
- https://shamseh.aqr-libjournal.ir/?_action=article&keywords=موزه
- https://www.noorlib.ir/book/view/55543?pageNumber=25&viewType=pdf
- https://www.noormags.ir/view/fa/search?q=%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87+%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&origin=start&index=&pn=1&ps=10&and=&or=¬e=&exact=&fields=*&sd=&s=&f_msrf=3&f_msrf=3
تاریخچه موزه
خزانه آستان قدس رضوی
با توجه به ارزشمندی حرم امام رضا در نزد شیعیان، افراد در سمتهای مختلفی، هدایایی را برای حرم وقف یا هدیه میکردند. پادشاهان، امیران، سرداران، ثروتمندان و زائران، از جمله افرادی بودند که بیشترین هدایا را برای حرم امام رضا میفرستادند. همچنین بسیاری از ابزارآلات و مصالح اعم از چراغها، فرشها، کاشیها، دربها و سنگهای به کار رفته در حرم، بعد از مدتی از حیز انتفاع ساقط میشد و با نمونههای جدیدتر عوض میگردید. در این شرایط، به خاطر ارزشمندی هنری، تاریخی و همینطور قداست در نزد شیعیان، این ابزار و مصالح، نگهداری میشدند و از همین رو انباری برای نگهداری این وسایل در نظر گرفته شد. در این بایگانی، قصدی برای به نمایش گذاشتن نبود و از این رو پیش از تأسیس موزه آستان قدس رضوی، اشیاء گرانبهای موجود در حرم امام رضا، در خزانه (انبار) حرم نگهداری میشد.[۱]
در دورههای بعد، مسئولان آستان به این اندیشه افتادند که میتوانند موجودی خزانه آستان قدس را به زائران و مهمانان، نمایش دهند. قدیمیترین سند به جا مانده مکتوب که به تلاش برای نمایش آثار خزانه اشاره دارد، سندی مربوط به ۴ جمادیالثانی ۱۳۰۹ ه.ق (مصادف با ۱۵ دی ۱۲۷۰ ه.ش) است که بر اساس آن، فتحعلیخان صاحبدیوان، تولیت وقت آستان قدس، برخی از جواهرات حرم را برای نمایش عموم، از خزانه خارج کرد. بر اساس گزارشها، در دوران تولیت محمدولی اسدی بر آستان قدس (۱۳۰۵-۱۳۱۴ ه.ش)، خزانه و بازدید از آن با جدیت بیشتری پیگیری شد و همین امر به توسعه بیشتر و افزایش تعداد اقلام نگهداری شده در این خزانه انجامید؛ تا جایی که برای به نمایش گذاشتن آثار، این اقلام به تالار تشریفات حرم امام رضا منتقل شد. در همین دوران، با فرمان اسدی، مقدمات تدارک یک موزه برای نگهداری اقلام ارزشمند حرم و همینطور ثبت و ضبط این اشیاء، فراهم آمد.[۲]
به گواه روزنامههای منتشر شده در آن دوران، اولین اقدامات صورت گرفته برای تاسیس موزه، از سوی محمدولی اسدی در شهریور ۱۳۰۹ پیگیری میشد. بر اساس گزارشها، مراحل ساخت تالار موزه به دستور اسدی در مهر همان سال، اجرایی شده بود.[۳] با این وجود، تا سال ۱۳۱۴، هیچگونه بنایی برای موزه افتتاح نشد تا انکه خبر افتتاح موزه آستانه در حرم فاطمه معصومه در شهر قم در رسانههای آن زمان منعکس شد. پس از آن بود که دولت در اطلاعیه اعلام کرد که قصد شده تا در ۲ سال آینده، ۵ موزه از جمله موزه آستان قدس رضوی افتتاح گردد. پس از آن بود که ساخت ساختمان موزه، با جدیت پیگیری شد.[۴]
تاسیس موزه
بر اساس گزارش برخی منابع،[۵] رضاشاه به سال ۱۳۱۶ خورشیدی دستور ساخت ساختمانی برای موزه در حرم امام رضا را صادر کرد تا اشیاء خزانه در آنجا نگهداری شود. اولین موزه آستان قدس به سال ۱۳۲۴ خورشیدی توسط شاه افتتاح شد.[۶] پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای موزه و کتابخانه در حرم احداث شد.[۷] منابع خبری آن روزگار، هیچ اطلاعی از آنچه در میانه سالهای ۱۳۱۹ (آمادهسازی ساختمان برای انتقال اشیاء خزانه) تا سال ۱۳۲۴ (افتتاح رسمی موزه) منتشر نکردهاند. به گواه برخی اسناد نگاهداری شده در حرم امام رضا، در این بازه زمانی که همزمان با هجوم نیروهای روس به مشهد بود؛ بنای ساختمان موزه به حال خود رها شده بود.[۸]
در سال ۱۳۴۲ ه.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد.[۹] در میانه سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ که تاسیس ساختمان جدید موزه در دست اقدام بود، آثار موزه به تالار تشریفات منتقل شد. بر اساس اسناد باقیمانده این بنای جدید در سال ۱۳۵۶ تکمیل و در سال ۱۳۵۷ رفع نواقص آن انجام گردید.[۱۰]
در سال ۱۳۶۰ ه. ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[۱۱] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.[۱۲][۱۳] با تاسیس ساختمان جدید کتابخانه، ساختمان قدیمی به صورت اختصاصی، برای موزه اختصاص یافت.[۱۴]
در سال ۱۳۵۶ کتابخانه آستان قدس رضوی به طبقه دوم موزه آستان قدس منتقل شد. در سال ۱۳۶۰ ه.ش کتابخانهای مستقل و وسیع در ۳۰ هزار متر مربع، طراحی و ساخته شد که بهرهبرداری از آن تا سال ۱۳۷۴ به تعویق افتاد. از همان سال نیز سازمانی باعنوان سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تأسیس شد. تا سال ۱۳۸۳ ه.ش ۴۷ کتابخانه در مشهد، دیگر شهرهای ایران و هند از جمله کتابخانه لکهنو هند، کتابخانه و موزه ملک تهران و کتابخانه وزیری در یزد، از زیر مجموعههای این سازمان به حساب میآمدند.[۱۵][۱۶]
موزههای مختلف آستان قدس، دارای یک کتابخانه تخصصی در زمینه آثار باستانی و موزهداری، مرمت و… میباشد. از سال ۱۳۸۲ خورشیدی به بعد، سه زیرمجموعه برای اداره موزههای آستان قدس در راستای پژوهش، معرفی آثار، اداره و حفاظت و همچنین مرمت ایجاد شد و متخصصین زیادی به این مجموعه اضافه شدند.[۱۷]
ساختمانهای موزه
محل قرارگیری ابتدایی خزانه حرم در محلی بین رواقهای دارالسیاده و دارالحفاظ قرار داشت که بعدها به محل دیگری در طبقه دوم سمت ایوان طلای صحن آزادی منتقل شد.[۱۸]
نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.[۱۹]
ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.[۲۰] تا سال ۱۳۹۵، ساختمانهای موزه به تفکیک، چهار ساختمان اصلی موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی و موزه فرش را شامل میشد.[۲۱]
ساختار اداری
تا پیش از افتتاح موزه آستان قدس رضوی، اداره خزانه حرم برعهده خزانهدار کل بود. عمدهترین وظایف این خزانهدار، حفاظت، نگهداری،ثبت و طبقهبندی اموال بود.[۲۲]
اولین ساختار اداری برای موزه آستان قدس به صورت رسمی در سال ۱۳۲۴ و همزمان با افتتاح ساختمان موزه، طراحی و به اجرا در آمد.[۲۳] در ساختار جدید اداره موزه، همچنان سمت خزانهدار حفظ شده و وظایف او همچنان به صورت منظم اجرا میشود.[۲۴]
امروزه، موزه حرم امام رضا ذیل ساختار «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. این سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانههای مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزههای آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب میشود.[۲۵]
بر اساس تشکیلات اداری کنونی آستان قدس رضوی، آثار و اموال اهدایی به حرم امام رضا، به دفتر نذورات کل منتقل و پس از ثبت در نرمافزار مربوطه، به خزانه موزه منتقل میشود.[۲۶]
در سال ۱۳۸۲ ه.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.[۲۷]
آثار و گنجینههای موزه
در این موزه از آثار ارزشمندی چون قالیهای قدیمی، پرده و پوششهای زربافت، قندیلهای تاریخی و طلاکوب، قرآنهای خطی و کتیبههای طلا مربوط به دوران صفوی و همینطور اشیاء اهدایی از جانب سلاطین مختلف نگهداری میشود.[۲۸] در ابتدا و با انتخاب کارشناسان، ۱۸۹ اثر از اقلام موجود در خزانه به کتابخانه منتقل و به نمایش گذاشته شدند. بعدها این تعداد در سال ۱۳۳۸ به ۲۴۰ قلم اثر افزایش یافت. در همین سال، ۸۹۲ اثر دیگر همچنان در خزانه آستان نگهداری میشد و تعداد ۲۴۲ اثر دیگر که کمارزش معرفی شدهاند، برای فروش تفکیک شده بودند. در سالهای بعد، آثار دیگری چون ضریحها و دربهای قدیمی حرم نیز به موزه منتقل شدند.[۲۹]
آثار نگهداری شده در موزههای آستان قدس رضوی، به بخشهای کوچکتری تقسیم شدهاند که به آنها گنجینه گفته میشود. تا سال ۱۳۹۵، موزه مرکزی آستان قدس شامل ۸ گنجینه و موزه قرآن شامل ۳ گنجینه بودند.[۳۰]
گنجینه تمبر و اسکناس و مسکوکات
گنجینه نجوم و ساعت
گنجینه سلاحهای سرد و گرم
گنجینه ظروف
پایه شمعدانی از جنس برنج که به دوره ایلخانی (قرن هشتم ه.ق) تعلق دارد، یکی از آثار ارزشمند در موزه آستان قدس رضوی است. بر روی این شمعدانی، با خط نسخ نوشته شده است «طمعکننده، به لعنت خدا و مقربین رسول گرفتار شود».[۳۱]
گنجینه هنرهای تجسمی
گنجینه صدف و حلزونهای دریایی
گنجینه سکه
در موزه مرکزی آستان قدس رضوی، چندین هزار سکه از دورانهای مختلف اسلامی (فتوحات اسلامی تا معاصر) نگهداری میشود. این سکهها عموما از سوی زائران و مجموعهداران به موزه اهدا شدهاند و تعدادی نیز از سوی موزه خریداری شده است. این سکهها به دورههای تاریخی چون سلسله عرب-ساسانی، اموی، عباسی، عرب-طبرستانی، صفاریان،سامانیان، زیاریان، آلحمدان، آلبویه، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، اتابکان زنگی، آلمظفر، آلجلایر، سربداران، تیموریان، قرهقویونلوها، آققویونلوها، صفویان، افشاریان، قاجار و پهلوی است. همچنین سکههایی از دوره سلاجقه روم، حکومتهای محلی هند،ممالیک مصر و امپراتوری عثمانی در این گنجینه قرار دارد. در میان این سکهها، سکههایی مربوط به دوران ولایتعهدی علی بن موسی الرضا وجود دارد که در اصفهان و سمرقند ضرب شدهاند. بیشترین سکهها مربوط به دورههای اسلامی، مربوط به دوره صفوی است که ۳۱۰ سکه را شامل میشود.[۳۲]
گنجینه مدال
موزه فرش
موزه قرآن و نفایس
گنجینه قرآن و نفایس
در سال ۱۳۴۶، اولین گنجینه قرآن در کتابخانه آستان قدس تاسیس شد. در این گنجینه تعداد ۲۱۴ جلد قرآن نگهداری میشد که از لحاظ قدمت و ارزشمندی، نسبت به دیگر قرآنهای موجود در کتابخانه، اهمیت بیشتری داشتند.[۳۳]
آثار اهدایی سیدعلی خامنهای
آثار اهدایی استاد فرشچیان
تالار مرقعات و ابزار کتابت
حمام مهدی قلی بیگ
فعالیتهای تخصصی موزه
حفظ و مرمت آثار
در سال ۱۳۱۶ و همزمان با آغاز ساخت ساختمان موزه، اقداماتی در راستای مستندسازی آثار خزانه آستان قدس انجام میگیرد. در این سال، حسن پیما درخواستی را در جهت عکسبرداری از اشیاء موزه ثبت میکند و در سال بعد این اقدام به مرحله اجرایی در میآید. در همین زمینه کتاب راهنمای موزه نیز توسط مهدی بهرامی با استفاده از تصاویر گرفته شده از آثار موزه، تهیه میشود.[۳۴]
همچنین در سال ۱۳۱۶، اولین اقدامات در مرمت آثار خزانه آستان قدس به صورت جدی پیگیری میشود. در اولین گام، یک کارشناس مرمت قالی از پاریس به مشهد دعوت میشود تا قالیهای مربوط به دوره صفوی را مرمتسازی نماید.[۳۵]
نمایشگاهها
در جهت تکمیل آثار نمایشی در خزانه و موزه آستان قدس رضوی، مهدی بهرامی پیشهادهایی را با دیگر موزهها از جمله موزه ایران باستان در میان گذاشت تا برخی آثار پرتکرار در این دو موزه، با یکدیگر تبادل شوند.[۳۶]
برنامههای پژوهشی
رئیسان موزه
| دوره | تصاویر | نام
تاریخ حیات |
سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| پهلوی | ||||
| جمهوری اسلامی | ||||
موزهها و کتابخانههای وابسته
معماری موزهها
بازدید و خدمات
افتخارات و جوایز
جایگاه و اهمیت
موزه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگترین مجموعههای تاریخی و ارزشمند ایران و منطقه خاورمیانه است که اشیاء با ارزشی را در خود نگهداری میکند.[۳۷] این موزه که در طول تاریخ با نامهایی چون خزانه آستان قدس رضوی، خزینه آستان، موزه موقتی و موزه آستان قدس شناخته میشود، از زمان تاسیس، مورد توجه بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.[۳۸]
در سال ۱۳۳۰، از سوی وزارت فرهنگ، تلاشهایی برای معرفی موزه آستان قدس رضوی به سازمان بینالمللی ایکوم، تحت مدیریت یونسکو، انجام گرفت.[۳۹]
منبعشناسی
موزه آستان قدس رضوی، همواره مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در میانه سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴، حبیبالله صمدی، کتابی با عنوان راهنمای موزه آستان قدس رضوی تالیف کرد که در آن به آثار عتیقه موزه آستان پرداخته شده بود. در این اثر به موضوعاتی چون لزوم ایجاد موزه،تاریخ تاسیس و افتتاح موزه اشاره شده و وضعیت برخی اشیاء مورد توجه قرار گرفته است. در این کتاب، ۱۷۹ اثر فهرست شده و مجموع کتاب در ۸۷ صفحه به چاپ رسیده است.[۴۰] تهیه این اثر پیشتر توسط مهدی بهرامی پیگیری میشد اما با درگذشت او، کتاب توسط حبیبالله صمدی تکمیل گردید.[۴۱] کمی بعد در سال ۱۳۴۷، کتابی دیگر با عنوان راهنمای گنجینه قرآن توسط احمد گلچین معانی تالیف شد.[۴۲]
پیوندهای پیشنهادی
- وبگاه موزههای آستان قدس رضوی بایگانیشده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- وبگاه کتابخانه و موزه ملی ملک
- وبگاه کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بایگانیشده در ۹ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
پانویس
ارجاعات
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۲-۳.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۴-۵.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۶-۷.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۹-۱۱.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۱-۱۳.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۳-۱۴.
- ↑ خانیزاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی و حافظیان رضوی، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ حر، «موقوفات امام رضا علیه السلام»، وقف میراث جاوید.
- ↑ غفاریان و سیدقطبی، «کتابخانه تخصصی موزههای آستان قدس رضوی»، کتاب ماه.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۱-۱۲.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۴-۱۵.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۳.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۴.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ زاد، «کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۰و۱۲.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۳.
- ↑ جلالی، «پایه شمعدان بالاسر مبارک»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ یحیایی، «سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۸.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۹.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۰.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۶.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
- ↑ اردلان جوان، «راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۸.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
منابع
مکتوب
- اردلان جوان، سیدعلی (۱۳۹۳). «راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- جلالی، میثم (۱۳۹۳). «پایه شمعدان بالاسر مبارک». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- حر، حسین (۱۳۹۳). «موقوفات امام رضا علیه السلام و بررسی کارکردهای آن». وقف میراث جاوید. مشهد (۸): ۷۹-۱۱۸ – به واسطهٔ نورمگز.
- خانیزاده، مهدی؛ نظرکرده، اعظم (۱۳۹۳). «کتابخانه آستان قدس رضوی، ساختمان». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- زاد، ایرج (۱۳۹۳). «کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- سجادی، صادق؛ حافظیان رضوی، کاظم (۱۳۸۸). «کتابخانه آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- سیدقطبی، سید مهدی؛ سوزنچی کاشانی، علی (۱۳۹۷). «موزه آستان قدس رضوی: از اندیشه تأسیس تا افتتاح». شمسه. ۱۰ (۳۸-۳۹): ۱-۱۴.
- شالفروشان، سیدرضا (۱۳۹۳). «خزانهداری کل». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- شبیریان، علیاکبر (۱۳۴۶). «چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی». نامه آستان قدس. مشهد (۳۲): ۱۳۴-۱۴۰ – به واسطهٔ نورمگز.
- سمانه، غفاریان؛ سیدقطبی، مهدی (۱۳۹۲). «گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی». کتاب ماه. تهران (۱۹): ۹۴-۹۸ – به واسطهٔ نورمگز.
- کفیلی، حشمت (۱۳۹۵). «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی». شمسه (۳۲): ۱-۱۸.
- محبوب، الهه؛ سوهانیان حقیقی، محمد (۱۳۹۳). «کتابخانه آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- یحیایی، علی (۱۳۹۳). «سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
آنلاین
- خبرگزاری ایرنا (۱۶ آبان ۱۳۹۵). «۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری رضوی (۷ تیر ۱۴۰۱). «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته». razavi.news. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
بخش قدیمی مقاله
گنجینه حرم رضوی
آثار به نمایش درآمده در این گنجینه شامل آثار تاریخی حرم مطهر میباشد که در طی بیش از ۱۰ قرن گذشته برای استفاده در آن نصب بوده یا وقف شده است. برخی از مهمترین اشیای آن عبارتند از: ضریح فولادی جوهردار (مربوط به دوره صفوی) و ضریح طلا و نقره (مربوط به دوره پهلوی)، کتیبههای طلای مشبک وقفی شاه طهماسب صفوی، کتیبههای طلای قلمزنی وقفی شاه عباس صفوی، کتیبهها و سنگ قبرهای تاریخی مربوط به دوره سلجوقی تا دوره صفوی، همچنین درهای چوبی بسیار نفیس و منحصر به فرد از دوره مغول تا عصر حاضر، وسایل روشنایی حرم مطهر از دوره سلجوقی تا عصر حاضر، قفلهای حرم از دوره صفوی تا عصر حاضر، آیینههای گچبری، وسایل تطهیر، پنجرههای فولادی و نقره و برنجی، محرابهای کاشی زرین فام حرم مربوط به قرن هفتم هجری، و کاشیهای زرین فام ازاره بقعه مطهر مربوط به قرن هفتم و نمونههایی از کاشیهای به کار رفته در سایر قسمتهای حرم مطهر و سنگاب تاریخی حرم مربوط به اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری.
گنجینه تمبر و اسکناس
این گنجینه در سال ۱۳۶۹ ش افتتاح شد و در حال حاضر از نظر تعداد و دارا بودن آثار نفیس و منحصر به فرد، غنیترین مجموعه تمبر و اسکناس در کشور محسوب میشود. آثار به نمایش درآمده در این بخش حدود ۳۰۰۰ قطعه تمبر و اقلام پستی شامل؛ نامهها، پاکت نامههای تمبردار و پاکتهای مهر روز، کارت پستالها و دیگر اقلام پستی از ایران و کشورهای خارجی عضو در اتحادیه جهانی پست و حدود ۵۰۰ برگ اسکناسهای کشورهای مختلف است. مجموعه تمبرها و اسکناسهای ایرانی موجود در این بخش مربوط به دورههای قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی میباشد. همچنین تعدادی مدالهای نمایشگاههای منطقهای و بینالمللی «تمبر و تاریخچه پستی» و تعداد بسیار زیادی تمبر و اقلام پستی توسط مجموعه داران ایرانی و خارجی به این موزه اهدا شده است.
گنجینه نجوم و ساعت
این بخش در سال ۱۳۷۸ ش. افتتاح شد و بیشتر آثار به نمایش درآمده در آن اهدایی سید جلالالدین تهرانی است که شامل اسطرلابهای تخت، کروی، حلقوی، انواع تلسکوپهای انعکاسی و شکستی، کرههای جغرافیایی و آسمانی، ابزارهای اندازهگیری و همچنین مجموعهای از ساعتهای آفتابی، وزنه ای، دیواری و رومیزی میباشد. قدیمیترین آثار این بخش مربوط به دوره صفوی و دو اسطرلاب تخت، ساخت استاد عبدالائمه و استاد عبدالعلی جزء میراث وقفی آستان قدس میباشد.
گنجینه سلاحهای سرد و گرم
این بخش با نمایش منتخبی از سلاحهای سرد و گرم شامل: زره فولادی مشبک، سپر از پوست کرگدن، شمشیرهای فولاد جوهردار، کارد، تبرزینهای نقش دار و طلاکاری شده، کمانهای لاکی روغنی، کلاه خود فولاد زرنگار، نیزه چوبی منقوش (لاک کاری)، تفنگها و تپانچههای سرپر با لولههای زرکوب و باروتدانهای عاج، چرمی و فلزی مربوط به دوره صفوی تا قاجار، و یک لباس پارچهای طلسمات (رزم) مربوط به دوره زندیه در سال ۱۳۷۸ ش. افتتاح شد.
گنجینه ظروف
این بخش با نمایش منتخبی از مجموعه ظروف سفالی، سلادن، چینیهای آبی و سفید، چینیهای پنج رنگ و بلور و بارفتن که بخشی از میراث آستان قدس بود و برخی از آنها اهدا یا وقف شده، و تعدادی حاصل کشفیات علمی و اتفاقی در حرم مطهر بود، در سال ۱۳۷۸ ش. افتتاح شد.
گنجینه هنرهای تجسمی
این بخش در سال ۱۳۷۸ ش. با نمایش منتخبی از آثار نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی افتتاح شد. از آثار مهم این بخش تابلوهای استاد کمال الملک(۱۲۹۲ ق)، معراج (دوره زندیه)، و ونیز اثر ویلیام جیمز (۱۷۶۱–۱۷۷۱ م)، پرتره پیرمرد (قرن ۱۷ م)، تفرجگاه (۱۶۶۷ م) است.
گنجینه صدف و حلزونهای دریایی
این بخش با اهدای کلکسیون صدفها و حلزونهای دریایی، اهدایی «محمد سعید فؤاد وهبه» در سال ۱۳۷۸ ش. افتتاح شد. این مجموعه بینظیر از از سواحل آسیا و اروپا و آمریکا جمعآوری و خریداری شده بود. آثار به نمایش درآمده در این بخش مورد استقبال بازدید کنندگان موزه قرار دارد و به مرور صدفها و حلزونها و جانوران دریایی از سواحل ایران نیز به موزه اهدا شده است.
گنجینه مدال
از جمله شخصیتهای علمی و ورزشی مشهور که مدالها، نشانها و یادبودهای خود را به آستان قدس رضوی اهدا نمودهاند، پهلوان تختی، رضا صادقی، امرالله احمدی، امید نوروزی، مجید خدایی، امیر توکلیان، سید محمود میران و حسن یزدانی و … میباشند. همچنین در طی دهه هفتاد به بعد، مدالها، نشانها و یادبودهای دیگر قهرمانان ورزشی، جانبازان و معلولین و مسابقات علمی داخل و خارج از کشور به مجموعه افزوده شد. این مجموعه که در حال حاضر گزیدهای از آن به نمایش درآمده است، در سال ۱۳۹۲ ش. در تالار طبقه دوم موزه رضوی چیدمان شد.
مجموعه مدالها و نشانهای جهان پهلوان «غلامرضا تختی» پس از انقلاب اسلامی توسط خانواده ایشان (همسر و فرزندش) به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. وی پر افتخارترین کشتیگیر تاریخ کشتی ایران است و در جایگاه سیزدهم فهرست بهترینهای قرن در اتحادیه جهانی کشتی قرار دارد.
موزه فرش
فرشها همواره نقش مهمی را در فضاهای معماری حرم رضوی ایفا کرده، به طوری که از آنها جهت مفروش کردن حرم و بیوتات متبرکه، پرده محافظ بر مبادی ورودی و … استفاده میشده است و تا امروز نیز کاربری خود را حفظ کرده است. بخشی از فرشهای مورد استفاده در حرم مطهر رضوی توسط دوستداران و عاشقان امام رضا اهداء شده است.
قدیمیترین فرشهای حرم مطهر رضوی که اکنون در موزه فرش آستان قدس رضوی نگهداری میشود متعلق به دوره صفویه است. نخستین سندی که به استفاده از فرش در حرم مطهر رضوی اشاره دارد، سند شماره ۲۸۴۷۳ مربوط به سال ۱۰۲۱ قمری در دوره صفویه است. اما پیشینه استفاده از فرش در حرم رضوی به پیش از دوره صفویه بازمیگردد، چنانکه ابن بطوطه که در سال ۷۳۳ قمری از خراسان دیدن نموده در کتاب خود ضمن توصیف حرم رضوی به وجود فرشهایی اشاره میکند که جهت مفروش کردن بقعه استفاده شده است.
تاریخچه موزه فرش آستان قدس رضوی
با تأسیس موزه آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۴ شمسی علاوه بر سایر اشیای تاریخی، سه تخته قالی متعلق به دوره صفوی نیز در معرض نمایش قرار گرفت. با ساخت موزه جدید در سال ۱۳۵۵ شمسی و بازگشایی آن در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تعداد بیشتری از قالیهای حرم در این موزه به نمایش گذاشته شد. در سال ۱۳۷۷ شمسی گنجینه تخصصی فرش در ساختمان موزه قرآن و نفایس در دو طبقه با نمایش حدود ۴۰ تخته فرش گشایش یافت.
در سال۱۳۸۳ شمسی احداث ساختمان موزة اختصاصی فرش درجنب موزة مرکزی آغازشد و پس از تکمیل بنا، در آبان سال ۱۳۹۰ همزمان با عید سعید غدیر خم، گشایش یافت. موزه فرش با داشتن ۳ طبقه فضای نمایشی و ۱ طبقه فضای کارگاهی با زیربنایی به مساحت ۶۶۴۷ متر مربع یکی از بزرگترین موزههای فرش بهشمار میرود. این موزه شامل مجموعه ای غنی از قالیهای نفیس است که طی دورههای مختلف توسط دوستداران و عاشقان امام رضا اهداء یا برای استفاده در حرم رضوی و بیوتات خریداری شده است. بسیاری از آنها علاوه بر ارزش تاریخی و هنری، دارای ارزشهای کاربردی بوده و به عنوان کف پوش، سجاده، ضریح پوش، پرده و … مورد استفاده قرار میگرفته است. در حال حاضر در این گنجینة کمنظیر ۱۰۲ تخته قالی، قالیچه و تابلوفرش که از نفیسترین شاهکارهای هنری بهشمار میروند و قدمتشان از دوره صفویه تا دوره معاصر میباشد، آثار به نمایش درآمده در این موزه در هر طبقه به این ترتیب تقسیمبندی شده است:
- قالیهای بافت مناطق مرکز و شرق کشور و همچنین قالیهای پردهای در طبقه همکف.
- قالیهای بافت مناطق غرب و شمال غرب کشور و همچنین قالیچههای بافت ایلات و عشایر کشور در طبقه اول به نمایش درآمده است.
- قالیهای دوره صفوی و قالیهای بزرگ مشهد در طبقهٔ منهای یک درمعرض نمایش قرار دارد.
از جمله آثار نفیس به نمایش درآمده در این موزه مجموعهای از قالیهای (کرک و ابریشم) و نفیس دوره صفوی هستند که به قالیهای ایران و هند معروف هستند. همچنین قالیهای پردهای که خاص حرم امام رضا بافته شدهاند. این قالیها برخی وقف و نذر شده و کتیبه دار میباشند (مانند قالیهای پردهای محرابی درختی، که به تاریخ ۱۳۲۰–۱۳۲۲ ق. به سفارش عبدالله تبریزی توسط استاد محمد کرمانی بافته شدهاند)، و برخی به سفارش آستان قدس رضوی بافته شدهاند (مانند قالیهای پردهای ارجمند کرمانی)، و بر درهای ورودی به فضای زیارتی نصب میشدند. قالیهای استاد عبدالمحمد، عبدالحمید و علیخان عمواوغلی و محتشم از آثار شاخص و مورد توجه کارشناسان فرش، و مجموعه قالیهای تصویری اهدایی برادران صفدرزاده حقیقی از آثار دیدنی این موزه محسوب میشوند. از آثار دیگر ارزشمند آستان قدس رضوی مجموعه نفیس منسوجات آن به خصوص صندوق پوشها و ضریح پوشهای تاریخی و هنری حرم رضوی است، که قدیمیترین اثر کتیبه دار آن مربوط به تاریخ ۹۵۲ هجری است. در حال حاضر قطعاتی از این مجموعه به مرور در موزه حرم رضوی و موزه فرش به نمایش درمی آید.
گنجینه قرآن و نفایس
در سال ۱۳۶۴ اولین موزه قرآن جهان توسط آستان قدس رضوی درساختمانی به مساحت ۱۰۰۰ مترمربع با نام «گنجینه قرآن و نفائس» گشایش یافت و مجموعهای از قرآنهای خطی با قدمت تاریخی از قرن سوم تا قرن سیزدهم هجری، همچنین مجموعهای از مرقعات از دوره صفوی تا عصر حاضر، مجموعهای از جلدهای لاکی و روغنی و نقاشیهای گل و مرغ و تذهیب و خوشنویسی هنرمندان معاصردر آن به نمایش درآمد. برخی از آثار مهم به نمایش درآمده در این بخش عبارتند از: نسخ قرآن به خط کوفی منسوب به دستخط ائمه اطهار بر روی پوست مربوط به قرن سوم هجری، جزوات قرآنی به خط و تذهیب و تجلید استاد عثمان ابن حسین وراق مربوط به قرن پنجم هجری، قرآنهای استاد یاقوت مستعصمی مربوط به قرن هفتم هجری، برگهایی از قرآن منسوب به خط بایسنغر میرزا مربوط به دوره تیموری، قرآن بینظیر و منحصر به فرد به خط بابر شاه از سلاطین سلسله مغولان هندوستان مربوط به قرن دهم هجری، قرآنهایی به خط استاد عبدالقادر حسینی شیرازی مربوط به قرن دهم هجری که توسط سلاطین قطبشاهی دکن وقف شده، قران کتابت شده توسط دولت محمد با ترجمه فارسی و پنج تفسیر در حاشیه از علمای شیعه و اهل سنت مربوط به قرن یازدهم هجری، قرآنهای بسیار نفیس با تذهیب به سبک کشمیر و مکتب شیراز مربوط به قرون ۱۲ و ۱۳ هجری. در حال حاضر آستان قدس با وجود حدود ۱۷۰۰۰ نسخه قرآن و جزوه قرآنی بزرگترین مجموعه نسخ خطی قرآن را در اختیار دارد که قدیمیترین قرآن موجود در آن دارای تاریخ کتابت ۳۲۷ هجری و تاریخ وقف ۳۲۹ هجری میباشد.
گنجینه آثار اهدایی سیدعلی خامنهای
این بخش در بهمن ماه سال ۱۳۷۳ در طبقه همکف گنجینه قرآن و نفائس افتتاح شد. سیدعلی خامنهای یکی از واقفان عمده آستان قدس رضوی هستند که از ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۱ حدود ۲۰۰۰ شیء شامل فرش و دست بافتها، انواع تابلوهای نقاشی، معرق، منبت وآثار حجمی، انواع ظرف، سکه ومدال و نشان یادبود و ماکت، همچنین بیش از ۷۰۰۰ نسخه خطی را به آستان قدس رضوی اهدا نمودند. اشیای این مجموعه توسط افراد مختلف مردم وهنرمندان و رهبران سایرکشورهای جهان به ایشان اهدا شده است. برخی از آثار مهم این بخش عبارتند از: بقایای پرچم مبارزات عشایر خوزستان علیه استعمار انگلیس در سال ۱۲۹۳ تابلو بزرگ معرق عصر عاشورا اثر استاد توانا و همکارانش که با استفاده بیش از ۱۰۱ هزار قطعه چوبهای درختان گوناگون جنگلی و قطعات فلز و صدف معرق کاری شده، تابلوهای نقاشی اهدا شده توسط سران کشورهای آسیای میانه، ماکت کعبه معظمه و مدینه منوره از جنس طلا و نقره، آثار منبت و معرق کاری چوب و صدف اهدایی رهبران کشور سوریه و تابلو فرشهای تصویری اثر هنرمندان ایرانی، همچنین مجموعه عصاها از ارزش هنری بسیاری برخوردار است.
یادآوری میشود فرشهای این مجموعه در موزه فرش آستان قدس و سکههای آن در بخش سکه در معرض نمایش قرار دارند.
آثار اهدایی استاد فرشچیان
استاد محمود فرشچیان از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۳ش. پانزده تابلو از آثار خود را به موزه آستان قدس رضوی اهدا کرده است. این آثار تا سال ۱۳۸۸ش. در بخش هنرهای تجسمی و از سال ۱۳۸۹ ش. در ساختمان موزه قرآن و در تالاری که به نمایش این آثار اختصاص یافت در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفتند. این تابلوها شامل پنجمین روز آفرینش (۱۳۵۲)، عصر عاشورا (۱۳۵۵)، یتیم نوازی (۱۳۵۶)، یارب (۱۳۷۳)، نیایش (۱۳۷۶ ش)، اولین پیام (۱۳۷۹ ش)، توسل (۱۳۷۹ ش)، هدیه عشق (۱۳۸۱)، رمی جمره (۱۳۸۵)، کوثر (۱۳۸۶)، ضامن آهو۲ (۱۳۸۸ ش)، پرچمدار حق (۱۳۸۹ ش)، ستایش پروردگار (۱۳۹۰ ش) و معراج (۱۳۹۱ ش) هستند، در ضمن استاد فرشچیان (در سال ۱۳۶۹ش) تابلو مینیاتور خمسه آل طیبه را که مربوط به اجدادشان بوده به این موزه اهدا نمودند.
تالار مرقعات و ابزار کتابت
از سال ۱۳۹۰ ش. تالار قرآنهای خطی توسعه داده شد و تالار دوم آن با نمایش ابزار کتابت شامل مرکب دان و دواتهای برنجی، استیل، فولادی و سفالی؛ چاقوی قلمتراش؛ قطزن، قیچی فولادی؛ قاشق تحریر، جلدها و قلمدانهای لاکی روغنی؛ قلمدانهای فولادِ طلاکوب، برنجیِ کنده کاری شده، چوبیِ منبت کاری شده، و خاتم کاری، مرقعات تاریخی و آثار هنری هنرمندان آستان قدس گشایش یافت. این مرقعات از خوشنویسان قرن نهم هجری تا دوره معاصر مانند علی کاتب، میرعلی هروی، میرعماد الحسنی، میرزا غلامرضااصفهانی، محمدکاظم، سید علی گلستانه و استاد سید حسن میرخانی است. مرقعات گل و مرغ به سبک پرداز، قطعات تذهیب شده، قطعات خط و نقاشی به شیوه گلزار اثر هنرمندان معاصر آستان قدس از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۸۸ ش. اثر نفیس بزرگترین تابلو نقاشی رنگ و روغن با سبک قهوهخانهای به ابعاد ۷*۲ متر مربوط به اوایل دوره قاجار و تابلو «کتابخانه مبارک»، با سبک نقاشی پشت شیشه مربوط به دوره قاجار از دیگر آثار این بخش بهشمار میرود.
موزه مردمشناسی
موزه مردمشناسی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۵ ش. در محل حمام مهدی قلی بیگ، واقع در ضلع غربی حرم مطهر افتتاح شد. این حمام در سال ۱۰۲۷ ق. توسط «مهدی قلی بیک جانی قربان میر آخور شاه عباس صفوی» وقف آستان قدس شده و از دوره صفویه تا سال ۱۳۶۸ ش. نزدیک به چهار قرن فعّال و زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی جهت استحمام وتطهیر از آن استفاده مینمودند. این بنا از سال ۱۳۶۸ ش. به بعد به تدریج متروکه گردید، اما با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی آن در تاریخ ۵/۲/ ۱۳۷۶ ش. به شماره ثبت ۱۳۷۴ در فهرست بناهای تاریخی کشور قرار گرفت. مساحت آن ۱۸۷۵ متر مربع و یکی از بزرگترین حمامهای ایران است که شامل بخشهای سربینه، میاندر، گرمخانه، خزینه، استخر آب سرد، تون یا آتش خانه میباشد. زیباترین قسمت این حمام سربینه (آن) است که ۸ ستون سنگی پوشش گنبدی آن را استوار نگه داشته، و سه غرفه برای پوشیدن و قرار دادن لباسها جهت مردم عامه و یک شاهنشین جهت طبقه اشراف در آن وجود دارد. سربینه به وسیله نقاشی و کاشیهای زیر رنگی تزئین شده است. تزئینات نقاشی این قسمت۱۳ لایه است قدیمیترین لایه نقاشی مربوط به دوره صفوی و جدیدترین لایه متعلق به اواخر دوره قاجار میباشد، لایه متأخر آن که اکنون در معرض دید قرار دارد با موضوعاتی همچون زندگی اجتماعی مردم، داستانهای شاهنامه، داستانها و افسانههای ادبی قدیمی ایران و ماههای سریانی با کمی اغراق در جزئیات به تصویر درآمده است. نورگیری فضاهای مختلف حمام از طریق سقف و توسط نورگیرهای سقفی صورت میگرفته است. این اثر ارزشمند در سال ۱۳۸۵ ش. با عنوان موزه مردمشناسی آستان قدس رضوی مورد استفاده عموم فرهنگ دوستان قرار گرفت. آثار به نمایش درآمده در این موزه شامل: پوشاک سنتی اقوام مختلف، منسوجات حمام، لوازم آرایش، لوازم حمام، وسایل مورد استفاده در گرمخانه، لوازم روشنایی، ظروف فلزی و تصاویری از مشاغل سنتی و نقاشیهای رنگ روغن به سبک قهوهخانهای میباشد.
موزهها و کتابخانههای وابسته به آستان قدس
در طی حدود هشتاد سال گذشته تاکنون مجموعههای بسیار ارزشمندی از نسخ خطی و چاپی و اشیای موزهای به آستان قدس رضوی وقف و اهدا شده است که موجب تأسیس موزهها و کتابخانههایی در سایر شهرهای ایران شده است. هماکنون آستان قدس رضوی در ۱۷ شهر ایران ۲۳ کتابخانه و چهار موزه وابسته دارد. همچنین کتابخانه راجه در محمودآباد هندوستان جزو این مجموعه میباشد. موزههای وابسته به آستان قدس شامل موزه ملی ملک در تهران، موزه وزیری در یزد، موزه آیتالله مدرس در کاشمر و موزه رفسنجان میباشد.[۱]
- ↑ (کفیلی، حشمت، ۱۳۹۶, ۲۴و۲۶)