کاربر:Seyed Ehsan/موزه آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخهها
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Seyed Ehsan (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
=== خزانه آستان قدس رضوی === | === خزانه آستان قدس رضوی === | ||
با توجه به ارزشمندی حرم امام رضا در نزد شیعیان، افراد در سمتهای مختلفی، هدایایی را برای حرم وقف یا هدیه میکردند. پادشاهان، امیران، سرداران، ثروتمندان و زائران، از جمله افرادی بودند که بیشترین هدایا را برای حرم امام رضا میفرستادند. همچنین بسیاری از ابزارآلات و مصالح اعم از چراغها، فرشها، کاشیها، دربها و سنگهای به کار رفته در حرم، بعد از مدتی از حیز انتفاع ساقط میشد و با نمونههای جدیدتر عوض میگردید. در این شرایط، به خاطر ارزشمندی هنری، تاریخی و همینطور قداست در نزد شیعیان، این ابزار و مصالح، نگهداری میشدند و از همین رو انباری برای نگهداری این وسایل در نظر گرفته شد. در این بایگانی، قصدی برای به نمایش گذاشتن نبود و از این رو پیش از تأسیس موزه آستان قدس رضوی، اشیاء گرانبهای موجود در حرم امام رضا، در خزانه (انبار) حرم نگهداری میشد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۲-۳}}</ref> | با توجه به ارزشمندی حرم امام رضا در نزد شیعیان، افراد در سمتهای مختلفی، هدایایی را برای حرم وقف یا هدیه میکردند. پادشاهان، امیران، سرداران، ثروتمندان و زائران، از جمله افرادی بودند که بیشترین هدایا را برای حرم امام رضا میفرستادند. همچنین بسیاری از ابزارآلات و مصالح اعم از چراغها، فرشها، کاشیها، دربها و سنگهای به کار رفته در حرم، بعد از مدتی از حیز انتفاع ساقط میشد و با نمونههای جدیدتر عوض میگردید. در این شرایط، به خاطر ارزشمندی هنری، تاریخی و همینطور قداست در نزد شیعیان، این ابزار و مصالح، نگهداری میشدند و از همین رو انباری برای نگهداری این وسایل در نظر گرفته شد. در این بایگانی، قصدی برای به نمایش گذاشتن نبود و از این رو پیش از تأسیس موزه آستان قدس رضوی، اشیاء گرانبهای موجود در حرم امام رضا، در خزانه (انبار) حرم نگهداری میشد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۲-۳}}</ref> | ||
در طول تاریخ، این خزانه بارها مورد سرقت و غارت قرار گرفته بودند. علاوه بر آن، بارها اشیا گرانبهای خزانه توسط حاکمان ایران، مورد چپاول قرار میگرفت. بسیاری از این اشیاء همچون فرشهای زربافت اهدایی نیز در وضعیت نامناسبی نگهداری میشدند که موجب آسیب دیدن آنها شده بود.<ref>{{پک|صمدی|۱۳۳۴|ک=راهنمای موزه آستان قدس رضوی|ص=۹-۱۱}}</ref> | |||
در دورههای بعد، مسئولان آستان به این اندیشه افتادند که میتوانند موجودی خزانه آستان قدس را به زائران و مهمانان، نمایش دهند. قدیمیترین سند به جا مانده مکتوب که به تلاش برای نمایش آثار خزانه اشاره دارد، سندی مربوط به ۴ جمادیالثانی ۱۳۰۹ ه.ق (مصادف با ۱۵ دی ۱۲۷۰ ه.ش) است که بر اساس آن، فتحعلیخان صاحبدیوان، تولیت وقت آستان قدس، برخی از جواهرات حرم را برای نمایش عموم، از خزانه خارج کرد. بر اساس گزارشها، در دوران تولیت محمدولی اسدی بر آستان قدس (۱۳۰۵-۱۳۱۴ ه.ش)، خزانه و بازدید از آن با جدیت بیشتری پیگیری شد و همین امر به توسعه بیشتر و افزایش تعداد اقلام نگهداری شده در این خزانه انجامید؛ تا جایی که برای به نمایش گذاشتن آثار، این اقلام به تالار تشریفات حرم امام رضا منتقل شد. در همین دوران، با فرمان اسدی، مقدمات تدارک یک موزه برای نگهداری اقلام ارزشمند حرم و همینطور ثبت و ضبط این اشیاء، فراهم آمد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۴-۵}}</ref> | در دورههای بعد، مسئولان آستان به این اندیشه افتادند که میتوانند موجودی خزانه آستان قدس را به زائران و مهمانان، نمایش دهند. قدیمیترین سند به جا مانده مکتوب که به تلاش برای نمایش آثار خزانه اشاره دارد، سندی مربوط به ۴ جمادیالثانی ۱۳۰۹ ه.ق (مصادف با ۱۵ دی ۱۲۷۰ ه.ش) است که بر اساس آن، فتحعلیخان صاحبدیوان، تولیت وقت آستان قدس، برخی از جواهرات حرم را برای نمایش عموم، از خزانه خارج کرد. بر اساس گزارشها، در دوران تولیت محمدولی اسدی بر آستان قدس (۱۳۰۵-۱۳۱۴ ه.ش)، خزانه و بازدید از آن با جدیت بیشتری پیگیری شد و همین امر به توسعه بیشتر و افزایش تعداد اقلام نگهداری شده در این خزانه انجامید؛ تا جایی که برای به نمایش گذاشتن آثار، این اقلام به تالار تشریفات حرم امام رضا منتقل شد. در همین دوران، با فرمان اسدی، مقدمات تدارک یک موزه برای نگهداری اقلام ارزشمند حرم و همینطور ثبت و ضبط این اشیاء، فراهم آمد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۴-۵}}</ref> | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۴: | ||
نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۲}}</ref> | نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۱-۱۲}}</ref> | ||
ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۴-۱۵}}</ref> تا سال ۱۳۹۵، ساختمانهای موزه به تفکیک، چهار ساختمان اصلی موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی و موزه فرش را شامل میشد.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۳}}</ref> | ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.<ref>{{پک|سیدقطبی|سوزنچی کاشانی|۱۳۹۷|ک=شمسه|ف=از اندیشه تأسیس تا افتتاح|ص=۱۴-۱۵}}</ref> این ساختمان مجموعا دارای ۱۵ سالن بود. از قسمت زیرزمین این ساختمان به عنوان مخزن و انبار استفاده میشد و دو طبقه دیگر به تالارهای موزه اختصاص یافته بود. <ref>{{پک|صمدی|۱۳۳۴|ک=راهنمای موزه آستان قدس رضوی|ص=۷}}</ref> | ||
تا سال ۱۳۹۵، ساختمانهای موزه به تفکیک، چهار ساختمان اصلی موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی و موزه فرش را شامل میشد.<ref>{{پک|کفیلی|۱۳۹۵|ک=شمسه|ف=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس|ص=۳}}</ref> | |||
== ساختار اداری == | == ساختار اداری == | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۳: | ||
=== موزه فرش === | === موزه فرش === | ||
[[پرونده:تالار_موزه_فرش.jpg|بندانگشتی|تالار موزه فرش، یکی از موزههای تخصصی آستان قدس رضوی]] | در میان فرشهای نگهداری شده در حرم امام رضا، تعدادی از قالیهای دستباف و زربافت وجود دارد که به خواست پادشاه هندوستان و توسط هنرمندان ایرانی بافته شده بودند. بیشتر این قالیها از سوی شاه عباس صفوی به حرم اهدا شده بودند و از این رو به قالی شاه عباسی مشهور شدهاند. بر اساس گزارشهای منتشر شده، نگهداری اشتباه این قالیها سبب شده بود تا برخی از آنها تکه تکه شده و بعدها این تکهها در خزانه نگهداری میشدند. همچنین گفته شده است که برخی از این قالیها توسط غارتگران حرم، آتش زده میشدند تا طلای اندک آن استخراج گردد.<ref>{{پک|صمدی|۱۳۳۴|ک=راهنمای موزه آستان قدس رضوی|ص=۱۱-۱۳}}</ref>[[پرونده:تالار_موزه_فرش.jpg|بندانگشتی|تالار موزه فرش، یکی از موزههای تخصصی آستان قدس رضوی]] | ||
=== موزه قرآن و نفایس === | === موزه قرآن و نفایس === | ||
| خط ۱۶۷: | خط ۱۷۱: | ||
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=علیاکبر|نام خانوادگی=شبیریان|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی|صفحه=۱۳۴-۱۴۰|تاریخ=۱۳۴۶|ژورنال=نامه آستان قدس|مکان=مشهد|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/272172|دسترسی پیوند=آبونمان}} | * {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=علیاکبر|نام خانوادگی=شبیریان|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی|صفحه=۱۳۴-۱۴۰|تاریخ=۱۳۴۶|ژورنال=نامه آستان قدس|مکان=مشهد|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/272172|دسترسی پیوند=آبونمان}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام۲=مهدی|نام خانوادگی۲=سیدقطبی|شماره=۱۹|نام=غفاریان|نام خانوادگی=سمانه|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی|صفحه=۹۴-۹۸|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=کتاب ماه|مکان=تهران|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1021847|دسترسی پیوند=آبونمان}} | * {{یادکرد ژورنال|نام۲=مهدی|نام خانوادگی۲=سیدقطبی|شماره=۱۹|نام=غفاریان|نام خانوادگی=سمانه|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی|صفحه=۹۴-۹۸|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=کتاب ماه|مکان=تهران|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1021847|دسترسی پیوند=آبونمان}} | ||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=راهنمای موزه آستان قدس رضوی|سال=۱۳۳۴|نام=حبیبالله|نام خانوادگی=صمدی|پیوند نویسنده=|ناشر=آستان قدس رضوی|مکان=مشهد}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=حشمت|نام خانوادگی=کفیلی|توسط=|عنوان=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی|صفحه=۱-۱۸|تاریخ=۱۳۹۵|ژورنال=شمسه|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44312.html}} | * {{یادکرد ژورنال|شماره=۳۲|نام=حشمت|نام خانوادگی=کفیلی|توسط=|عنوان=تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی|صفحه=۱-۱۸|تاریخ=۱۳۹۵|ژورنال=شمسه|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44312.html}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهشهای اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}} | ||
نسخهٔ ۲۰ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۰۹
موزههای آستان قدس رضوی که با نامهای خزانه، خزینه و موزه آستان قدس رضوی نیز شناخته میشود، یکی از مجموعههای بزرگ موزهای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته میباشد.
منابع:
- https://shamseh.aqr-libjournal.ir/?_action=article&keywords=موزه
- https://www.noorlib.ir/book/view/55543?pageNumber=25&viewType=pdf
- https://www.noormags.ir/view/fa/search?q=%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87+%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&origin=start&index=&pn=1&ps=10&and=&or=¬e=&exact=&fields=*&sd=&s=&f_msrf=3&f_msrf=3
تاریخچه موزه
خزانه آستان قدس رضوی
با توجه به ارزشمندی حرم امام رضا در نزد شیعیان، افراد در سمتهای مختلفی، هدایایی را برای حرم وقف یا هدیه میکردند. پادشاهان، امیران، سرداران، ثروتمندان و زائران، از جمله افرادی بودند که بیشترین هدایا را برای حرم امام رضا میفرستادند. همچنین بسیاری از ابزارآلات و مصالح اعم از چراغها، فرشها، کاشیها، دربها و سنگهای به کار رفته در حرم، بعد از مدتی از حیز انتفاع ساقط میشد و با نمونههای جدیدتر عوض میگردید. در این شرایط، به خاطر ارزشمندی هنری، تاریخی و همینطور قداست در نزد شیعیان، این ابزار و مصالح، نگهداری میشدند و از همین رو انباری برای نگهداری این وسایل در نظر گرفته شد. در این بایگانی، قصدی برای به نمایش گذاشتن نبود و از این رو پیش از تأسیس موزه آستان قدس رضوی، اشیاء گرانبهای موجود در حرم امام رضا، در خزانه (انبار) حرم نگهداری میشد.[۱]
در طول تاریخ، این خزانه بارها مورد سرقت و غارت قرار گرفته بودند. علاوه بر آن، بارها اشیا گرانبهای خزانه توسط حاکمان ایران، مورد چپاول قرار میگرفت. بسیاری از این اشیاء همچون فرشهای زربافت اهدایی نیز در وضعیت نامناسبی نگهداری میشدند که موجب آسیب دیدن آنها شده بود.[۲]
در دورههای بعد، مسئولان آستان به این اندیشه افتادند که میتوانند موجودی خزانه آستان قدس را به زائران و مهمانان، نمایش دهند. قدیمیترین سند به جا مانده مکتوب که به تلاش برای نمایش آثار خزانه اشاره دارد، سندی مربوط به ۴ جمادیالثانی ۱۳۰۹ ه.ق (مصادف با ۱۵ دی ۱۲۷۰ ه.ش) است که بر اساس آن، فتحعلیخان صاحبدیوان، تولیت وقت آستان قدس، برخی از جواهرات حرم را برای نمایش عموم، از خزانه خارج کرد. بر اساس گزارشها، در دوران تولیت محمدولی اسدی بر آستان قدس (۱۳۰۵-۱۳۱۴ ه.ش)، خزانه و بازدید از آن با جدیت بیشتری پیگیری شد و همین امر به توسعه بیشتر و افزایش تعداد اقلام نگهداری شده در این خزانه انجامید؛ تا جایی که برای به نمایش گذاشتن آثار، این اقلام به تالار تشریفات حرم امام رضا منتقل شد. در همین دوران، با فرمان اسدی، مقدمات تدارک یک موزه برای نگهداری اقلام ارزشمند حرم و همینطور ثبت و ضبط این اشیاء، فراهم آمد.[۳]
به گواه روزنامههای منتشر شده در آن دوران، اولین اقدامات صورت گرفته برای تاسیس موزه، از سوی محمدولی اسدی در شهریور ۱۳۰۹ پیگیری میشد. بر اساس گزارشها، مراحل ساخت تالار موزه به دستور اسدی در مهر همان سال، اجرایی شده بود.[۴] با این وجود، تا سال ۱۳۱۴، هیچگونه بنایی برای موزه افتتاح نشد تا انکه خبر افتتاح موزه آستانه در حرم فاطمه معصومه در شهر قم در رسانههای آن زمان منعکس شد. پس از آن بود که دولت در اطلاعیه اعلام کرد که قصد شده تا در ۲ سال آینده، ۵ موزه از جمله موزه آستان قدس رضوی افتتاح گردد. پس از آن بود که ساخت ساختمان موزه، با جدیت پیگیری شد.[۵]
تاسیس موزه
بر اساس گزارش برخی منابع،[۶] رضاشاه به سال ۱۳۱۶ خورشیدی دستور ساخت ساختمانی برای موزه در حرم امام رضا را صادر کرد تا اشیاء خزانه در آنجا نگهداری شود. اولین موزه آستان قدس به سال ۱۳۲۴ خورشیدی توسط شاه افتتاح شد.[۷] پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای موزه و کتابخانه در حرم احداث شد.[۸] منابع خبری آن روزگار، هیچ اطلاعی از آنچه در میانه سالهای ۱۳۱۹ (آمادهسازی ساختمان برای انتقال اشیاء خزانه) تا سال ۱۳۲۴ (افتتاح رسمی موزه) منتشر نکردهاند. به گواه برخی اسناد نگاهداری شده در حرم امام رضا، در این بازه زمانی که همزمان با هجوم نیروهای روس به مشهد بود؛ بنای ساختمان موزه به حال خود رها شده بود.[۹]
در سال ۱۳۴۲ ه.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد.[۱۰] در میانه سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ که تاسیس ساختمان جدید موزه در دست اقدام بود، آثار موزه به تالار تشریفات منتقل شد. بر اساس اسناد باقیمانده این بنای جدید در سال ۱۳۵۶ تکمیل و در سال ۱۳۵۷ رفع نواقص آن انجام گردید.[۱۱]
در سال ۱۳۶۰ ه. ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[۱۲] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.[۱۳][۱۴] با تاسیس ساختمان جدید کتابخانه، ساختمان قدیمی به صورت اختصاصی، برای موزه اختصاص یافت.[۱۵]
در سال ۱۳۵۶ کتابخانه آستان قدس رضوی به طبقه دوم موزه آستان قدس منتقل شد. در سال ۱۳۶۰ ه.ش کتابخانهای مستقل و وسیع در ۳۰ هزار متر مربع، طراحی و ساخته شد که بهرهبرداری از آن تا سال ۱۳۷۴ به تعویق افتاد. از همان سال نیز سازمانی باعنوان سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تأسیس شد. تا سال ۱۳۸۳ ه.ش ۴۷ کتابخانه در مشهد، دیگر شهرهای ایران و هند از جمله کتابخانه لکهنو هند، کتابخانه و موزه ملک تهران و کتابخانه وزیری در یزد، از زیر مجموعههای این سازمان به حساب میآمدند.[۱۶][۱۷]
موزههای مختلف آستان قدس، دارای یک کتابخانه تخصصی در زمینه آثار باستانی و موزهداری، مرمت و… میباشد. از سال ۱۳۸۲ خورشیدی به بعد، سه زیرمجموعه برای اداره موزههای آستان قدس در راستای پژوهش، معرفی آثار، اداره و حفاظت و همچنین مرمت ایجاد شد و متخصصین زیادی به این مجموعه اضافه شدند.[۱۸]
ساختمانهای موزه
محل قرارگیری ابتدایی خزانه حرم در محلی بین رواقهای دارالسیاده و دارالحفاظ قرار داشت که بعدها به محل دیگری در طبقه دوم سمت ایوان طلای صحن آزادی منتقل شد.[۱۹]
نقشه ساختمان موزه در ابتدا در سال ۱۳۰۹ توسط اسدی، تولیت وقت آستان قدس طراحی شد. کمی بعد اما نقشه جدیدی برای ساختمان موزه طراحی شد و از سال ۱۳۱۴، ساخت زیربنای ساختمان موزه با جدیت پیگیری شد. در اوایل مرداد ۱۳۱۵، مراحل جایابی و تخریب آغاز شد. برای ساخت ساختمان موزه، در ابتدا در جنب مدفن شیخ بهایی (پایین پا) مدرسهای به نام مدرسه دودرب وجود داشت که به خاطر نداشتن اهمیت تاریخی، تخریب و محلی برای ساختمان موزه و کتابخانه در نظر گرفته شد. پس از آن در ۱۴ آذرماه ۱۳۱۶ اولین سنگ بنای این ساختمان در یک مراسم رسمی نصب شد.[۲۰]
ساختمان موزه یک بنای دو طبقه فوقانی و یک طبقه زیرزمین بود که در قسمت شمال شرقی آن کتابخانه آستان قدس رضوی مستقر شده و در شمال غربی آن تالار تشریفات قرار گرفته بود. بنای کلی این ساختمان در زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع قرار گرفته بود که از پشت به دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو و از سمت شرق به مسجد گوهرشاد و مقبره شیخ بهایی منتهی میشد. اصل ساختمان به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع و با بتن ساخته شده بود.[۲۱] این ساختمان مجموعا دارای ۱۵ سالن بود. از قسمت زیرزمین این ساختمان به عنوان مخزن و انبار استفاده میشد و دو طبقه دیگر به تالارهای موزه اختصاص یافته بود. [۲۲]
تا سال ۱۳۹۵، ساختمانهای موزه به تفکیک، چهار ساختمان اصلی موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردمشناسی و موزه فرش را شامل میشد.[۲۳]
ساختار اداری
تا پیش از افتتاح موزه آستان قدس رضوی، اداره خزانه حرم برعهده خزانهدار کل بود. عمدهترین وظایف این خزانهدار، حفاظت، نگهداری،ثبت و طبقهبندی اموال بود.[۲۴]
اولین ساختار اداری برای موزه آستان قدس به صورت رسمی در سال ۱۳۲۴ و همزمان با افتتاح ساختمان موزه، طراحی و به اجرا در آمد.[۲۵] در ساختار جدید اداره موزه، همچنان سمت خزانهدار حفظ شده و وظایف او همچنان به صورت منظم اجرا میشود.[۲۶]
امروزه، موزه حرم امام رضا ذیل ساختار «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. این سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانههای مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزههای آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب میشود.[۲۷]
بر اساس تشکیلات اداری کنونی آستان قدس رضوی، آثار و اموال اهدایی به حرم امام رضا، به دفتر نذورات کل منتقل و پس از ثبت در نرمافزار مربوطه، به خزانه موزه منتقل میشود.[۲۸]
در سال ۱۳۸۲ ه.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.[۲۹]
آثار و گنجینههای موزه
در این موزه از آثار ارزشمندی چون قالیهای قدیمی، پرده و پوششهای زربافت، قندیلهای تاریخی و طلاکوب، قرآنهای خطی و کتیبههای طلا مربوط به دوران صفوی و همینطور اشیاء اهدایی از جانب سلاطین مختلف نگهداری میشود.[۳۰] در ابتدا و با انتخاب کارشناسان، ۱۸۹ اثر از اقلام موجود در خزانه به کتابخانه منتقل و به نمایش گذاشته شدند. بعدها این تعداد در سال ۱۳۳۸ به ۲۴۰ قلم اثر افزایش یافت. در همین سال، ۸۹۲ اثر دیگر همچنان در خزانه آستان نگهداری میشد و تعداد ۲۴۲ اثر دیگر که کمارزش معرفی شدهاند، برای فروش تفکیک شده بودند. در سالهای بعد، آثار دیگری چون ضریحها و دربهای قدیمی حرم نیز به موزه منتقل شدند.[۳۱]
آثار نگهداری شده در موزههای آستان قدس رضوی، به بخشهای کوچکتری تقسیم شدهاند که به آنها گنجینه گفته میشود. تا سال ۱۳۹۵، موزه مرکزی آستان قدس شامل ۸ گنجینه و موزه قرآن شامل ۳ گنجینه بودند.[۳۲]
گنجینه تمبر و اسکناس و مسکوکات
گنجینه نجوم و ساعت
گنجینه سلاحهای سرد و گرم
گنجینه ظروف
پایه شمعدانی از جنس برنج که به دوره ایلخانی (قرن هشتم ه.ق) تعلق دارد، یکی از آثار ارزشمند در موزه آستان قدس رضوی است. بر روی این شمعدانی، با خط نسخ نوشته شده است «طمعکننده، به لعنت خدا و مقربین رسول گرفتار شود».[۳۳]
گنجینه هنرهای تجسمی
گنجینه صدف و حلزونهای دریایی
گنجینه سکه
در موزه مرکزی آستان قدس رضوی، چندین هزار سکه از دورانهای مختلف اسلامی (فتوحات اسلامی تا معاصر) نگهداری میشود. این سکهها عموما از سوی زائران و مجموعهداران به موزه اهدا شدهاند و تعدادی نیز از سوی موزه خریداری شده است. این سکهها به دورههای تاریخی چون سلسله عرب-ساسانی، اموی، عباسی، عرب-طبرستانی، صفاریان،سامانیان، زیاریان، آلحمدان، آلبویه، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، اتابکان زنگی، آلمظفر، آلجلایر، سربداران، تیموریان، قرهقویونلوها، آققویونلوها، صفویان، افشاریان، قاجار و پهلوی است. همچنین سکههایی از دوره سلاجقه روم، حکومتهای محلی هند،ممالیک مصر و امپراتوری عثمانی در این گنجینه قرار دارد. در میان این سکهها، سکههایی مربوط به دوران ولایتعهدی علی بن موسی الرضا وجود دارد که در اصفهان و سمرقند ضرب شدهاند. بیشترین سکهها مربوط به دورههای اسلامی، مربوط به دوره صفوی است که ۳۱۰ سکه را شامل میشود.[۳۴]
گنجینه مدال
موزه فرش
در میان فرشهای نگهداری شده در حرم امام رضا، تعدادی از قالیهای دستباف و زربافت وجود دارد که به خواست پادشاه هندوستان و توسط هنرمندان ایرانی بافته شده بودند. بیشتر این قالیها از سوی شاه عباس صفوی به حرم اهدا شده بودند و از این رو به قالی شاه عباسی مشهور شدهاند. بر اساس گزارشهای منتشر شده، نگهداری اشتباه این قالیها سبب شده بود تا برخی از آنها تکه تکه شده و بعدها این تکهها در خزانه نگهداری میشدند. همچنین گفته شده است که برخی از این قالیها توسط غارتگران حرم، آتش زده میشدند تا طلای اندک آن استخراج گردد.[۳۵]
موزه قرآن و نفایس
گنجینه قرآن و نفایس
در سال ۱۳۴۶، اولین گنجینه قرآن در کتابخانه آستان قدس تاسیس شد. در این گنجینه تعداد ۲۱۴ جلد قرآن نگهداری میشد که از لحاظ قدمت و ارزشمندی، نسبت به دیگر قرآنهای موجود در کتابخانه، اهمیت بیشتری داشتند.[۳۶]
آثار اهدایی سیدعلی خامنهای
آثار اهدایی استاد فرشچیان
تالار مرقعات و ابزار کتابت
حمام مهدی قلی بیگ
فعالیتهای تخصصی موزه
حفظ و مرمت آثار
در سال ۱۳۱۶ و همزمان با آغاز ساخت ساختمان موزه، اقداماتی در راستای مستندسازی آثار خزانه آستان قدس انجام میگیرد. در این سال، حسن پیما درخواستی را در جهت عکسبرداری از اشیاء موزه ثبت میکند و در سال بعد این اقدام به مرحله اجرایی در میآید. در همین زمینه کتاب راهنمای موزه نیز توسط مهدی بهرامی با استفاده از تصاویر گرفته شده از آثار موزه، تهیه میشود.[۳۷]
همچنین در سال ۱۳۱۶، اولین اقدامات در مرمت آثار خزانه آستان قدس به صورت جدی پیگیری میشود. در اولین گام، یک کارشناس مرمت قالی از پاریس به مشهد دعوت میشود تا قالیهای مربوط به دوره صفوی را مرمتسازی نماید.[۳۸]
نمایشگاهها
در جهت تکمیل آثار نمایشی در خزانه و موزه آستان قدس رضوی، مهدی بهرامی پیشهادهایی را با دیگر موزهها از جمله موزه ایران باستان در میان گذاشت تا برخی آثار پرتکرار در این دو موزه، با یکدیگر تبادل شوند.[۳۹]
برنامههای پژوهشی
رئیسان موزه
| دوره | تصاویر | نام
تاریخ حیات |
سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| پهلوی | ||||
| جمهوری اسلامی | ||||
موزهها و کتابخانههای وابسته
معماری موزهها
بازدید و خدمات
افتخارات و جوایز
جایگاه و اهمیت
موزه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگترین مجموعههای تاریخی و ارزشمند ایران و منطقه خاورمیانه است که اشیاء با ارزشی را در خود نگهداری میکند.[۴۰] این موزه که در طول تاریخ با نامهایی چون خزانه آستان قدس رضوی، خزینه آستان، موزه موقتی و موزه آستان قدس شناخته میشود، از زمان تاسیس، مورد توجه بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.[۴۱]
در سال ۱۳۳۰، از سوی وزارت فرهنگ، تلاشهایی برای معرفی موزه آستان قدس رضوی به سازمان بینالمللی ایکوم، تحت مدیریت یونسکو، انجام گرفت.[۴۲]
منبعشناسی
موزه آستان قدس رضوی، همواره مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در میانه سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴، حبیبالله صمدی، کتابی با عنوان راهنمای موزه آستان قدس رضوی تالیف کرد که در آن به آثار عتیقه موزه آستان پرداخته شده بود. در این اثر به موضوعاتی چون لزوم ایجاد موزه،تاریخ تاسیس و افتتاح موزه اشاره شده و وضعیت برخی اشیاء مورد توجه قرار گرفته است. در این کتاب، ۱۷۹ اثر فهرست شده و مجموع کتاب در ۸۷ صفحه به چاپ رسیده است.[۴۳] تهیه این اثر پیشتر توسط مهدی بهرامی پیگیری میشد اما با درگذشت او، کتاب توسط حبیبالله صمدی تکمیل گردید.[۴۴] کمی بعد در سال ۱۳۴۷، کتابی دیگر با عنوان راهنمای گنجینه قرآن توسط احمد گلچین معانی تالیف شد.[۴۵]
پیوندهای پیشنهادی
- وبگاه موزههای آستان قدس رضوی بایگانیشده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- وبگاه کتابخانه و موزه ملی ملک
- وبگاه کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بایگانیشده در ۹ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
پانویس
ارجاعات
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۲-۳.
- ↑ صمدی، راهنمای موزه آستان قدس رضوی، ۹-۱۱.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۴-۵.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۶-۷.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۹-۱۱.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۱-۱۳.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۳-۱۴.
- ↑ خانیزاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی و حافظیان رضوی، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ حر، «موقوفات امام رضا علیه السلام»، وقف میراث جاوید.
- ↑ غفاریان و سیدقطبی، «کتابخانه تخصصی موزههای آستان قدس رضوی»، کتاب ماه.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۱-۱۲.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۴-۱۵.
- ↑ صمدی، راهنمای موزه آستان قدس رضوی، ۷.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۳.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۴.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ زاد، «کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ شالفروشان، «خزانهداری کل»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۰و۱۲.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۳.
- ↑ جلالی، «پایه شمعدان بالاسر مبارک»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ یحیایی، «سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ صمدی، راهنمای موزه آستان قدس رضوی، ۱۱-۱۳.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۸.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۹.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۰.
- ↑ شبیریان، «نفائس موزه آستان قدس»، نامه آستان قدس.
- ↑ سیدقطبی و سوزنچی کاشانی، «از اندیشه تأسیس تا افتتاح»، شمسه، ۱۶.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
- ↑ اردلان جوان، «راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۸.
- ↑ کفیلی، «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس»، شمسه، ۱۲.
منابع
مکتوب
- اردلان جوان، سیدعلی (۱۳۹۳). «راهنمای موزه آستان قدس رضوی، کتاب». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- جلالی، میثم (۱۳۹۳). «پایه شمعدان بالاسر مبارک». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- حر، حسین (۱۳۹۳). «موقوفات امام رضا علیه السلام و بررسی کارکردهای آن». وقف میراث جاوید. مشهد (۸): ۷۹-۱۱۸ – به واسطهٔ نورمگز.
- خانیزاده، مهدی؛ نظرکرده، اعظم (۱۳۹۳). «کتابخانه آستان قدس رضوی، ساختمان». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- زاد، ایرج (۱۳۹۳). «کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- سجادی، صادق؛ حافظیان رضوی، کاظم (۱۳۸۸). «کتابخانه آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- سیدقطبی، سید مهدی؛ سوزنچی کاشانی، علی (۱۳۹۷). «موزه آستان قدس رضوی: از اندیشه تأسیس تا افتتاح». شمسه. ۱۰ (۳۸-۳۹): ۱-۱۴.
- شالفروشان، سیدرضا (۱۳۹۳). «خزانهداری کل». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- شبیریان، علیاکبر (۱۳۴۶). «چند نمونه از نفائس موزه آستان قدس رضوی». نامه آستان قدس. مشهد (۳۲): ۱۳۴-۱۴۰ – به واسطهٔ نورمگز.
- سمانه، غفاریان؛ سیدقطبی، مهدی (۱۳۹۲). «گزارش: خدمات الکترونیکی کتابخانه تخصصی موزه های آستان قدس رضوی». کتاب ماه. تهران (۱۹): ۹۴-۹۸ – به واسطهٔ نورمگز.
- صمدی، حبیبالله (۱۳۳۴). راهنمای موزه آستان قدس رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- کفیلی، حشمت (۱۳۹۵). «تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی». شمسه (۳۲): ۱-۱۸.
- محبوب، الهه؛ سوهانیان حقیقی، محمد (۱۳۹۳). «کتابخانه آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- یحیایی، علی (۱۳۹۳). «سکههای اسلامی موزه مرکزی آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
آنلاین
- خبرگزاری ایرنا (۱۶ آبان ۱۳۹۵). «۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری رضوی (۷ تیر ۱۴۰۱). «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته». razavi.news. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.