جعل حدیث: تفاوت میان نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
Zhidary1358 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Zhidary1358 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
جعل [[حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبراسلام وامامان شیعه که حاکی از رفتار و سلوک ایشان می باشد|حدیث]]، که در اصطلاح [[علم الحدیث علمی است که با آن، اقوال و افعال و تقریرهای پیامبر اسلام و امامان شیعه شناخته میشود|علم الحدیث]] به آن "[[ساختن حدیث|وضع حدیث]]" نیز گفته میشود، عبارت است از ساختن احادیثی جعلی و نسبت دادن آنها به [[محمد بن عبدالله، پیامبر اسلام و در اعتقاد مسلمانان، آخرین و برترین فرستادهی خدا و از پیامبران اولوالعزم است|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه عنوان مشهوری در میان شیعیان است که به دوازده تن از پیشوایان و جانشینان پس از پیامبر اسلام اطلاق می شود|امامان شیعه]] این عمل، که با اهداف گوناگون مانند تحریف معارف اسلامی، ترویج اغراض سیاسی یا فرقهای، یا کسب منافع شخصی و در اثر عوامل مختلف مانند [[تعصبات «تعصّب» ناروا و «وابستگی غیرمنطقی به چیزی»، یکی از صفات رذیله است که انسان را از درک حق و برتری دادن آن بر باطل، باز می دارد|تعصبات]] مذهبی، انحرافات | جعل [[حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبراسلام وامامان شیعه که حاکی از رفتار و سلوک ایشان می باشد|حدیث]]، که در اصطلاح [[علم الحدیث علمی است که با آن، اقوال و افعال و تقریرهای پیامبر اسلام و امامان شیعه شناخته میشود|علم الحدیث]] به آن "[[ساختن حدیث|وضع حدیث]]" نیز گفته میشود، عبارت است از ساختن احادیثی جعلی و نسبت دادن آنها به [[محمد بن عبدالله، پیامبر اسلام و در اعتقاد مسلمانان، آخرین و برترین فرستادهی خدا و از پیامبران اولوالعزم است|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه عنوان مشهوری در میان شیعیان است که به دوازده تن از پیشوایان و جانشینان پس از پیامبر اسلام اطلاق می شود|امامان شیعه]] این عمل، که با اهداف گوناگون مانند تحریف معارف اسلامی، ترویج اغراض سیاسی یا فرقهای، یا کسب منافع شخصی و در اثر عوامل مختلف مانند [[تعصبات «تعصّب» ناروا و «وابستگی غیرمنطقی به چیزی»، یکی از صفات رذیله است که انسان را از درک حق و برتری دادن آن بر باطل، باز می دارد|تعصبات]] مذهبی، [[انحرافات عقیدتی]]، تقرب به حاکمان [[جور]]، [[«غُلُوّ» در لغت به معنای افراط و تجاوز از حدّ و اندازه در هر چیز است|غلوّ]] در مذهب و عقاید، و کسب مال یا مقام، دست به تحریف حقایق و جعل احادیث میزدند و از جمله آسیبهای جدی در تاریخ حدیث به شمار میرود. | ||
== '''پیشینه جعل حدیث''' == | == '''پیشینه جعل حدیث''' == | ||
براساس روایت منسوب به [[علی بن ابیطالب ملقب به امیرالمؤمنین، امام اول شیعیان، پسر عمو و داماد محمد پیامبراسلام است|علی ابن ابی طالب]] جعل حدیث در عهد پیامبر اسلام شروع شد و ایشان در این مورد هشدار دادند. علی بن ابی طالب نیز به این موضوع اشاره کرده و پیشبینی کردند که پس از پیامبر اسلام گسترش مییابد. حدیثی با مضمون هشدار پیامبر اسلام در مورد دروغ بستن به ایشان، هم در منابع [[شیعه در اصل لغت به معناى پیرو مىباشد، به کسانى گفته مىشود که جانشینی پیامبر اسلام را حق اختصاصى اهل بیت پیامبر مىدانند|شیعه]] و هم [[اهل سنت یکی از دو فرقه بزرگ اسلامی که اکثریت مسلمانان را در بر میگیرد و معتقدند که پیامبر اسلام، پس از خود جانشینی تعیین ننموده است|اهل سنت]] نقل شده است، به مردم هشدار داد که نسبتدهندگان دروغ به او بسیار شدهاند و بدانند که جایگاهشان دوزخ خواهد بود: «قَدْ کثُرَتْ عَلَی الْکذَابَةُ فَمَنْ کذِبَ عَلَیّ مُتِعَمِّداً فَلْیتَبَوَّأَ مَقْعَدَه مِنَ النّارِ».اما شیعه کل حدیث را با اشاره به آغاز جعل در زمان پیامبر اسلام و اوج گسترش آن را به دوره حکومت معاویه بن ابوسفیان برمی گردانند<ref>دانش نامه اسلامی،مقاله جعل حدیث،شماره48247</ref>. | براساس روایت منسوب به [[علی بن ابیطالب ملقب به امیرالمؤمنین، امام اول شیعیان، پسر عمو و داماد محمد پیامبراسلام است|علی ابن ابی طالب]] جعل حدیث در عهد پیامبر اسلام شروع شد و ایشان در این مورد هشدار دادند. علی بن ابی طالب نیز به این موضوع اشاره کرده و پیشبینی کردند که پس از پیامبر اسلام گسترش مییابد. حدیثی با مضمون هشدار پیامبر اسلام در مورد دروغ بستن به ایشان، هم در منابع [[شیعه در اصل لغت به معناى پیرو مىباشد، به کسانى گفته مىشود که جانشینی پیامبر اسلام را حق اختصاصى اهل بیت پیامبر مىدانند|شیعه]] و هم [[اهل سنت یکی از دو فرقه بزرگ اسلامی که اکثریت مسلمانان را در بر میگیرد و معتقدند که پیامبر اسلام، پس از خود جانشینی تعیین ننموده است|اهل سنت]] نقل شده است، به مردم هشدار داد که نسبتدهندگان دروغ به او بسیار شدهاند و بدانند که جایگاهشان [[دوزخ]] خواهد بود: «قَدْ کثُرَتْ عَلَی الْکذَابَةُ فَمَنْ کذِبَ عَلَیّ مُتِعَمِّداً فَلْیتَبَوَّأَ مَقْعَدَه مِنَ النّارِ».اما شیعه کل حدیث را با اشاره به آغاز جعل در زمان پیامبر اسلام و اوج گسترش آن را به دوره حکومت [[معاویه بن ابوسفیان]] برمی گردانند<ref>دانش نامه اسلامی،مقاله جعل حدیث،شماره48247</ref>. | ||
=== '''روشهای جعل حدیث''' === | === '''روشهای جعل حدیث''' === | ||
جاعلان حدیث برای رسیدن به اهداف خود از روشهای گوناگونی استفاده میکردند که مهمترین آنها عبارتند از: | [[جاعلان حدیث]] برای رسیدن به اهداف خود از روشهای گوناگونی استفاده میکردند که مهمترین آنها عبارتند از: | ||
# '''ایجاد حدیث جدید (إنشاء الحدیث):''' در این روش، جاعل حدیث با تکیه بر دانش زبانی و ادبی خود، متنی را به عنوان حدیث میسازد و آن را به پیامبر اسلام یا | # '''ایجاد حدیث جدید (إنشاء الحدیث):''' در این روش، جاعل حدیث با تکیه بر دانش زبانی و ادبی خود، متنی را به عنوان حدیث میسازد و آن را به پیامبر اسلام یا امامان شیعه نسبت میدهد. این احادیث معمولاً با مضامین جذاب و پرطرفدار یا با اهداف خاص سیاسی و اجتماعی ساخته میشدند. | ||
# '''تغییر در حدیث موجود (تغییر متن الحدیث):''' در این روش، جاعل حدیث با دستکاری در متن یک حدیث صحیح، آن را به گونهای تغییر میدهد که با اهداف و نیات او سازگار باشد. این تغییر میتواند شامل افزودن، کاستن یا جایگزینی کلمات و عبارات باشد. | # '''تغییر در حدیث موجود (تغییر متن الحدیث):''' در این روش، جاعل حدیث با دستکاری در متن یک حدیث صحیح، آن را به گونهای تغییر میدهد که با اهداف و نیات او سازگار باشد. این تغییر میتواند شامل افزودن، کاستن یا جایگزینی کلمات و عبارات باشد. | ||
# '''تغییر در سند حدیث (تغییر الإسناد):''' در این روش، جاعل حدیث با تغییر در زنجیره راویان یک حدیث، آن را به فرد یا گروهی نسبت میدهد که مورد اعتماد او هستند یا از نظر سیاسی و اجتماعی دارای نفوذ هستند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=علل جعل حدیث|عنوان کتاب=درسنامه وضع حدیث|سال=1384|نام خانوادگی=رفیعی|صفحهها=162-166}}</ref> | # '''تغییر در [[سند حدیث]] (تغییر الإسناد):''' در این روش، جاعل حدیث با تغییر در [[زنجیره راویان]] یک حدیث، آن را به فرد یا گروهی نسبت میدهد که مورد اعتماد او هستند یا از نظر سیاسی و اجتماعی دارای نفوذ هستند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=علل جعل حدیث|عنوان کتاب=درسنامه وضع حدیث|سال=1384|نام خانوادگی=رفیعی|صفحهها=162-166}}</ref> | ||
== '''اقسام جاعلان حدیث''' == | == '''اقسام جاعلان حدیث''' == | ||
'''از [[عبدالرحمان بن جوزی جدّ مادری «سبط ابن جوزی»، متکلم، مورخ، محدث و فقیه حنبلی در قرن ششم هجری است|عبدالرحمان بن جوزی]] در کتاب الموضوعات چنین نقل شده است:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اقسام جاعلان حدیث|عنوان کتاب=الموضوعات|نام=عبدالرحمن|نام خانوادگی=ابن جوزی|جلد=1|صفحه=۴۶-۳۵}}</ref> | '''از [[عبدالرحمان بن جوزی جدّ مادری «سبط ابن جوزی»، متکلم، مورخ، محدث و فقیه حنبلی در قرن ششم هجری است|عبدالرحمان بن جوزی]] در کتاب الموضوعات چنین نقل شده است:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اقسام جاعلان حدیث|عنوان کتاب=الموضوعات|نام=عبدالرحمن|نام خانوادگی=ابن جوزی|جلد=1|صفحه=۴۶-۳۵}}</ref> | ||
# '''دسته اول:''' کسانی که به اشتباه حدیثی را نقل میکردند و پس از آگاهی از اشتباه خود، از تصحیح آن خودداری میکردند. این افراد از ترس رسوایی و نسبت داده شدن خطا به آنها، بر اشتباه خود پافشاری میکردند. | # '''دسته اول:''' کسانی که به اشتباه حدیثی را نقل میکردند و پس از آگاهی از اشتباه خود، از تصحیح آن خودداری میکردند. این افراد از ترس رسوایی و نسبت داده شدن خطا به آنها، بر اشتباه خود پافشاری میکردند. | ||
# '''دسته دوم:''' کسانی که از راویان دروغپرداز و ضعیف روایت نقل میکردند، در حالی که از این ویژگی آنها آگاه بودند. این افراد با تدلیس در نام راویان، سعی در پنهان کردن ضعف روایت داشتند و گناه جعل حدیث متوجه آنها بود. | # '''دسته دوم:''' کسانی که از راویان دروغپرداز و ضعیف روایت نقل میکردند، در حالی که از این ویژگی آنها آگاه بودند. این افراد با [[تدلیس]] در نام راویان، سعی در پنهان کردن ضعف روایت داشتند و گناه جعل حدیث متوجه آنها بود. | ||
# '''دسته سوم:''' گروهی که آگاهانه و از روی اراده به جعل حدیث میپرداختند. این دسته شامل افراد مختلفی بود: | # '''دسته سوم:''' گروهی که آگاهانه و از روی اراده به جعل حدیث میپرداختند. این دسته شامل افراد مختلفی بود: | ||
* '''زنادقه:''' کسانی که به منظور ایجاد فساد در شریعت، القای شبهه در قلوب مؤمنین و بازیچه قرار دادن دین به جعل حدیث دست میزدند.نمونهای از این افراد را بلاذری در کتاب انساب الاشراف نقل کرده است که [[ابن ابیالعوجاءزندیق معروف عصر صادق از امامان شیعه در قرن دوم قمری که با علم کلام آشنا بود و در تبلیغ عقاید کفرآمیزش بسیار کوشش میکرد.|ابن ابیالعوجاء]] به تنهایی چهار هزار حدیث جعل کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جاعلان حدیث|عنوان کتاب=انساب الاشراف|سال=1398|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=4|صفحه=96}}</ref> | * '''[[زنادقه]]:''' کسانی که به منظور ایجاد فساد در شریعت، القای شبهه در قلوب مؤمنین و بازیچه قرار دادن دین به جعل حدیث دست میزدند.نمونهای از این افراد را بلاذری در کتاب انساب الاشراف نقل کرده است که [[ابن ابیالعوجاءزندیق معروف عصر صادق از امامان شیعه در قرن دوم قمری که با علم کلام آشنا بود و در تبلیغ عقاید کفرآمیزش بسیار کوشش میکرد.|ابن ابیالعوجاء]] به تنهایی چهار هزار حدیث جعل کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جاعلان حدیث|عنوان کتاب=انساب الاشراف|سال=1398|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=4|صفحه=96}}</ref> | ||
* '''گروههای متعصب جاهلی:''' کسانی که در راستای یاری مذهب و مرام خویش به جعل حدیث میپرداختند و این کار را جایز میشمردند. | * '''گروههای متعصب جاهلی:''' کسانی که در راستای یاری مذهب و مرام خویش به جعل حدیث میپرداختند و این کار را جایز میشمردند. | ||
* '''صوفیان زاهدمآب:''' کسانی که احادیثی در نوید و بیم خلق میساختند تا به پندار خویش مردم را بر انجام نیکوکاری و وانهادن بدکاری برانگیزند. این افراد با این عمل، شریعت را ناقص میدانستند و سعی در تکمیل آن داشتند. | * '''[[صوفیان زاهدمآب]]:''' کسانی که احادیثی در نوید و بیم خلق میساختند تا به پندار خویش مردم را بر انجام نیکوکاری و وانهادن بدکاری برانگیزند. این افراد با این عمل، شریعت را ناقص میدانستند و سعی در تکمیل آن داشتند. | ||
'''کسانی که جعل سند برای هر کلام نیکو را جایز میشمردند:''' این افراد با این توجیه، به جعل حدیث میپرداختند.<ref>دانش نامه اسلامی،مقاله جعل حدیث،شماره48247</ref> | '''کسانی که جعل سند برای هر کلام نیکو را جایز میشمردند:''' این افراد با این توجیه، به جعل حدیث میپرداختند.<ref>دانش نامه اسلامی،مقاله جعل حدیث،شماره48247</ref> | ||
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۷:۲۳
جعل حدیث، که در اصطلاح علم الحدیث به آن "وضع حدیث" نیز گفته میشود، عبارت است از ساختن احادیثی جعلی و نسبت دادن آنها به پیامبر اسلام و امامان شیعه این عمل، که با اهداف گوناگون مانند تحریف معارف اسلامی، ترویج اغراض سیاسی یا فرقهای، یا کسب منافع شخصی و در اثر عوامل مختلف مانند تعصبات مذهبی، انحرافات عقیدتی، تقرب به حاکمان جور، غلوّ در مذهب و عقاید، و کسب مال یا مقام، دست به تحریف حقایق و جعل احادیث میزدند و از جمله آسیبهای جدی در تاریخ حدیث به شمار میرود.
پیشینه جعل حدیث
براساس روایت منسوب به علی ابن ابی طالب جعل حدیث در عهد پیامبر اسلام شروع شد و ایشان در این مورد هشدار دادند. علی بن ابی طالب نیز به این موضوع اشاره کرده و پیشبینی کردند که پس از پیامبر اسلام گسترش مییابد. حدیثی با مضمون هشدار پیامبر اسلام در مورد دروغ بستن به ایشان، هم در منابع شیعه و هم اهل سنت نقل شده است، به مردم هشدار داد که نسبتدهندگان دروغ به او بسیار شدهاند و بدانند که جایگاهشان دوزخ خواهد بود: «قَدْ کثُرَتْ عَلَی الْکذَابَةُ فَمَنْ کذِبَ عَلَیّ مُتِعَمِّداً فَلْیتَبَوَّأَ مَقْعَدَه مِنَ النّارِ».اما شیعه کل حدیث را با اشاره به آغاز جعل در زمان پیامبر اسلام و اوج گسترش آن را به دوره حکومت معاویه بن ابوسفیان برمی گردانند[۱].
روشهای جعل حدیث
جاعلان حدیث برای رسیدن به اهداف خود از روشهای گوناگونی استفاده میکردند که مهمترین آنها عبارتند از:
- ایجاد حدیث جدید (إنشاء الحدیث): در این روش، جاعل حدیث با تکیه بر دانش زبانی و ادبی خود، متنی را به عنوان حدیث میسازد و آن را به پیامبر اسلام یا امامان شیعه نسبت میدهد. این احادیث معمولاً با مضامین جذاب و پرطرفدار یا با اهداف خاص سیاسی و اجتماعی ساخته میشدند.
- تغییر در حدیث موجود (تغییر متن الحدیث): در این روش، جاعل حدیث با دستکاری در متن یک حدیث صحیح، آن را به گونهای تغییر میدهد که با اهداف و نیات او سازگار باشد. این تغییر میتواند شامل افزودن، کاستن یا جایگزینی کلمات و عبارات باشد.
- تغییر در سند حدیث (تغییر الإسناد): در این روش، جاعل حدیث با تغییر در زنجیره راویان یک حدیث، آن را به فرد یا گروهی نسبت میدهد که مورد اعتماد او هستند یا از نظر سیاسی و اجتماعی دارای نفوذ هستند[۲]
اقسام جاعلان حدیث
از عبدالرحمان بن جوزی در کتاب الموضوعات چنین نقل شده است:[۳]
- دسته اول: کسانی که به اشتباه حدیثی را نقل میکردند و پس از آگاهی از اشتباه خود، از تصحیح آن خودداری میکردند. این افراد از ترس رسوایی و نسبت داده شدن خطا به آنها، بر اشتباه خود پافشاری میکردند.
- دسته دوم: کسانی که از راویان دروغپرداز و ضعیف روایت نقل میکردند، در حالی که از این ویژگی آنها آگاه بودند. این افراد با تدلیس در نام راویان، سعی در پنهان کردن ضعف روایت داشتند و گناه جعل حدیث متوجه آنها بود.
- دسته سوم: گروهی که آگاهانه و از روی اراده به جعل حدیث میپرداختند. این دسته شامل افراد مختلفی بود:
- زنادقه: کسانی که به منظور ایجاد فساد در شریعت، القای شبهه در قلوب مؤمنین و بازیچه قرار دادن دین به جعل حدیث دست میزدند.نمونهای از این افراد را بلاذری در کتاب انساب الاشراف نقل کرده است که ابن ابیالعوجاء به تنهایی چهار هزار حدیث جعل کرده است.[۴]
- گروههای متعصب جاهلی: کسانی که در راستای یاری مذهب و مرام خویش به جعل حدیث میپرداختند و این کار را جایز میشمردند.
- صوفیان زاهدمآب: کسانی که احادیثی در نوید و بیم خلق میساختند تا به پندار خویش مردم را بر انجام نیکوکاری و وانهادن بدکاری برانگیزند. این افراد با این عمل، شریعت را ناقص میدانستند و سعی در تکمیل آن داشتند.
کسانی که جعل سند برای هر کلام نیکو را جایز میشمردند: این افراد با این توجیه، به جعل حدیث میپرداختند.[۵]