کاربر:مریم/صفحه تمرین ۲

چشم زخم

چشم‌زخم (با نام‌های مترادفی مانند شورچشمی یا نظر بد) یک باور فراعلمی و کهن است که بر اساس آن، نگاه برخی افراد، جانوران یا حتی موجودات فراطبیعی می‌تواند باعث آسیب، بیماری یا بدبیاری برای افراد، جانوران یا اشیای ارزشمند شود. این باور، یکی از قدیمی‌ترین و فراگیرترین باورهای بشری است که در سراسر جهان، از جمله در قلمرو فرهنگ اسلامی، رواج داشته است.

مفاهیم و سازوکارهای فرضی برای تبیین چیستی چشم‌زخم، دو دیدگاه کلی در متون تاریخی و فرهنگی ارائه شده است:

دیدگاه مادّی: بر پایه این نگرش، نوعی ماده یا انرژی زیان‌بار (مانند حرارت) از چشمان فرد «شور» خارج شده و به هدف اصابت می‌کند.

دیدگاه نفسانی: این دیدگاه، اثر چشم‌زخم را ناشی از تأثیر مستقیم و ناخودآگاه قوای نفسانی فرد بر جهان خارج می‌داند، بدون نیاز به هیچ واسطه مادی.

پیوند با حسد و تمایزها

در باور عمومی، مایه اصلی چشم‌زخم اغلب حسد (رشک) دانسته شده است. افرادی که به دلایلی مانند محرومیت، فقر یا داشتن نقص ظاهری (مانند چشم‌آبی یا موبور بودن در جوامعی که این صفات نامتعارف است) در معرض حسادت پنداشته می‌شدند، خود نیز بالقوه دارای «چشم شور» تلقی می‌شدند. در مقابل، امور مطلوب مانند کودکان، دارایی‌ها و موفقیت‌ها، اهداف معمول چشم‌زخم شمرده می‌شدند.

با این حال، رابطه میان «حسد» و «چشم‌زخم» از نوع عموم و خصوص مطلق نیست. در باور عامه، ممکن است افراد نیک‌خواه نیز به طور ناخواسته باعث چشم‌خوردن شوند. بنابراین، می‌توان چشم‌زخم را پدیده‌ای مستقل از قصد و حسادت دانست.

راهکارهای پیشگیری و درمان مردم برای دفع یا درمان چشم‌زخم، تدابیر گسترده‌ای را به کار برده‌اند که شامل موارد زیر است:

پنهان‌سازی: پوشاندن کودکان با لباس‌های کهنه، استفاده از حجاب و نقاب، یا ساده نگه داشتن نماهای خانه.

اوراد و تعاویذ: به کار بردن ذکرهایی مانند «ماشاءاللّه» و همراه داشتن طلسم.

نمادها و اشیا: استفاده از نمادهایی مانند خمسه (دست پنج)، نعل اسب، فیروزه و آینه.

منابع

• موسی پور، ابراهیم (۹۳). «چشم زخم». دانشنامه جهان اسلام. ۱۲ جلد.