خواجه ربیع

خواجه ربیع

‌ربیع بن خثیم عائذ بن عبدالله ابو زید الاسدی الثوری التمیمی الکوفی معروف به خواجه ربیع، عابد، ادیب، لغوی، مفسر، محدث و انسانی متعبد بوده است. وفات او را سال ۶۳ق گفته‌اند؛ لکن از تولد او تاریخی در دست نیست. ولی چون او مُخَضرمی بوده است (یعنی هم جاهلیت را درک کرده و هم در زمان اسلام می‌زیسته؛ اما به شرف صحابی بودن نائل نگشته است، چه اینکه در زمان خود پیامبر اسلام آورده باشد یا نه)؛ لذا پس عمر او بیش از هفتادوشش بوده است؛ زیرا ۶۳ سال از هجرت گذشته بود که رحلت کرد و از بعثت تا هجرت ۱۳ سال طول کشیده و چون او مخضرمی است، قبل از بعثت به دنیا آمده است.

او یکی از چهار یار باتقوای امیرالمؤمنین است و از زهاد ثمانیه محسوب می‌شود. ابن‌داوود می‌گوید: «ربیع بن خثیم از یاران علی(علیه‌السلام) بود و از زاهدان ممدوح و ستودنی است. ازآنجاکه فضل بن شاذان او را از یاران امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) شمرده است و می‌‌گوید او زاهد پرهیزکاران است و او را در کنار اویس قرنی ذکر می‌کند و حتی نام او را زودتر از اویس قرنی نقل می‌کند، در اثبات شیعه بودن او کافی است. ابن‌داوود نیز او را جزء زاهدان ممدوح به حساب می‌آورد.

دربارۀ خواجه ربیع بحث‌های مفصلی در کتب رجالی مطرح شده است که برخی در ثقه بودن و ایمان کامل او تشکیک نموده‌اند که در کتاب تنقیح‌المقال با جواب‌های متقنی پاسخ این تردیدها داده شده است که چون مباحثی تخصصی بود از ذکر آن صرف‌نظر کردیم. ایشان پس از پاسخ به شبهات در تجدید نظر خود بر کتابش می‌گوید:

من بعد از نوشتن مطالب فوق، به اموری دست یافتم که ثقه بودن ربیع را دقیقاً تأیید می‌کند. یکی آنکه شیخ بهایی می‌گوید: «خواجه ربیع نزد امیرالمؤمنین على(علیه‌السلام) جایگاه و تقرب خاصی داشت و آنگاه که لشکر اسلام برای جهاد با کفار به خراسان آمد، ربیع با لشکریان بود و پس‌از آن در خراسان ماندگار شد و در اینجا فوت کرد.»