ثابت بن ابراهیم بن زهرون

ثابت بن ابراهیم بن زهرون، طبیب برجستهٔ سدهٔ چهارم هجریِ زادهٔ رقه و ساکن بغداد، از اطبای نامدار زمان خود بود که به‌سبب مهارت در تشخیص بیماری‌ها، حدس‌های دقیق و تألیفات پزشکی در منابع اسلامی شناخته شده است.

زندگی

ثابت بن ابراهیم بن زهرون (ملقّب به ابوالحسن) طبیب اهل حرّان و از اطبای مشهور قرن چهارم هجری بود که بیشتر عمر علمی خویش را در بغداد گذراند و به حدس‌های صائب و دانش گستردهٔ پزشکی شهرت داشت. بنابر گزارش‌ها، وی از جمله پزشکان مورد اعتماد و مطرح در دستگاه‌های محلی به‌شمار می‌رفت.

در منابع تاریخی نقل شده که هنگام ورود عضدالدوله دیلمی به بغداد، ثابت بن ابراهیم و سنّان طبیب از نخستین پزشکانی بودند که به حضور او شتافتند؛ پس از برخورد اولیهٔ سردِ عضدالدوله، سنّان به اهمیت «حفظ صحت» و ضرورت مراقبت از پادشاه اشاره کرد و سخن او موجب شد تا هر دو پزشک در حلقهٔ اطبای دربار پذیرفته شوند. از آثار حکایتی نیز نقل شده که ثابت سال‌ها پیش از ابتلای عضدالدوله به اختلالِ دماغ، وقوع بیماری او را پیش‌بینی کرده بود؛ هرچند برخی از گزارش‌های روایی دربارهٔ حدس‌ها و معجزات ظاهری وی دارای اغراق توصیف شده‌اند.

دربارهٔ تاریخ ولادت و درگذشت ثابت اختلاف نقّادانه وجود دارد: برخی منابع از جمله مورّخان خزرجی، تولد او را در سال ۲۸۳ هـ در رقه و وفاتش را یازدهم ذی‌القعدهٔ ۳۶۵ هـ در بغداد نوشته‌اند؛ در مقابل، منابعی مانند «مختصر الدول» و قفطی وفات وی را در سال ۳۶۹ هـ ثبت کرده‌اند. این اختلافات در منابع تاریخی معمول است و نشان‌دهندهٔ تفاوت گزارش‌ها دربارهٔ شخصیت‌های قرون میانهٔ اسلامی است.

تألیفاتِ منتسب به ثابت بن ابراهیم شامل دو اثرِ معروف است: «اصلاح مقالات یوحنا بن سرابیون» و «أجوبهٔ مسائل» که در آن به پرسش‌های پزشکی معاصرین پاسخ داده شده است. مقالات و نقل‌های طبی در متون بعدی، ازجمله ذکر ابن‌بطلان و ابوالفرج بن العبری، نشان می‌دهد که وی در مباحث نظری و عملی پزشکی تأثیرگذار بوده و شیوه‌هایش در برخی موارد به عنوان نمونهٔ معالجات نوین مورد استناد قرار گرفته است. همچنین آمده که برادری به نام هلال بن ابراهیم نیز در بغداد طبابت می‌کرده و خانوادهٔ آنان در محیط پزشکیِ آن سامان شناخته‌شده بودند.

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ثابت بن ابراهیم بن زهرون». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.