کاربر:.Namira/صفحه تمرین

عوامل فردی بی‌حیایی

بی‌حیایی مخالف حیا، بی‌‏شرمی، دریدگی، گستاخی و وقاحت را می‌گویند.

حیا در اصطلاح ملکه‏‌ای درونی است که انسان را از ارتکاب به گناه و افعال ناصواب باز می‏‌دارد. در آیات قرآن در وصف حیا به صورت مستقیم آیه‏‌ای نیامده، ولی در ضمن بعضی آیات مورد اشاره قرار گرفته است؛ مثل آیه 25 سوره قصص که خداوند می‌‏فرماید:

«فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ؛ پس یکی از آن دو [زن] در حالی که با حالت شرم و حیا گام بر می‌داشت، نزد او آمد [و] گفت: پدرم تو را می‏طلبد تا پاداش اینکه [دام‏های] ما را آب دادی به تو بدهد. چون نزد او آمد و داستانش را بیان کرد، گفت: دیگر نترس که از آن گروه ستمکار نجات یافتی.

در این آیه استحیاء اشاره به حیا و شرم دختران شعیب نبی در برابر موسی بن عمران را دارد.

حیا بازدارندگی ارادی است که عامل اصلی شکل‏‌گیری آن، حضور و نظارت انسان دیگر، خداوند و یا فرشتگان است.

در مقابل ملکۀ حیا، بی‏‌حیایی را می‏‌توان نوعی آسیب اخلاقی دانست که باید مورد توجّه قرار گیرد. در بی‌حيايى همانند حيا، هم نظارت وجود دارد و هم صحبت از فعل قبيح است، بر خلاف كم‏‌رويى كه در آن، صحبت از فعل نيك بود. تنها فرقى كه حيا و بی‌حيايى دارند، اين است كه فرد بى‌حيا، از انجام دادن فعل قبيح، شرم نمی‌‏كند. بنا بر اين، بی‌حيايى، يعنى مبادرت به كار قبيح در حضور ديگران، بدون هيچ‌گونه نگرانى. برخى افراد، هيچ باكى ندارند كه مردم، آنان را در حال بدكارگى ببينند. اينان، افراد بى‏‌حيايى هستند كه اگر در حال گناه ديده شوند، هيچ‏‌گونه تأثّر قلبى پيدا نمى‌‏كنند. فرد بى‏‌حيا، براى حضور ديگران، هيچ ارزشى قائل نيست و نظارت آنان، او را از انجام دادن كار قبيح، باز نمى‏‌دارد. به بيان ديگر، تفاوت ميان حيا و بى‏‌حيايى، در عنصر بازدارندگى است. در حيا، فرد به جهت حضور و نظارت ديگران، از انجام دادن كار قبيح، باز داشته مى‏‏‌شود؛ امّا در بى‌‏حيايى، هيچ‏‌گونه بازدارندگى‌‏اى وجود ندارد؛ بلكه فرد به راحتى و با كمال پررويى در برابر ديگران، به كار قبيح، مبادرت مى‎‌كند. در بحث حيا، ويژگى فرد، «كرامت نفس» است و در بحث كم‏‌رويى، «ضعف نفس» و در اين بحث، ويژگى فرد بى‌‏حيا، «لئامت (پستى)» است. بى‏‌حيايى و پرده‌‏درى، جز از افراد پَست برنمى‌‎آيد. فرد پَست، هيچ حرمتى را نگه نمى‌‏دارد و حضور هيچ ناظرى را محترم نمى‌‏شمرد. كسى كه از حرمت و كرامت نفس برخوردار باشد، حرمت ديگران را پاس مى‏‌دارد و كسى كه داراى نفسى خوار و پست باشد، هيچ حريمى را پاس نمى‏‌دارد و هيچ حرمتى را نگه نمى‌‏دارد.

1. جهل

اوّلین عامل فردی بی‌حیایی جهل است. جهل نوعی حالت اخلاقی منفی و شدیدترین نوع فقر، دشمن آدمیان و ضد حلم (به معنای عقل) است. بر اساس آموزه‌های اسلامی ریشۀ اخلاق در عقل است. بی‌دینی و بی‌اخلاقی در جهالت رشد می‌کند. شخص جاهلی که خود را هم سطح حیوانات می‌داند، خود را آلوده به گناهان اخلاقی و جنسی می‌کند. پیامد این آلودگی بی‌حیایی است. اوّلین امام شیعیان علی‌بن‌ابی‌طالب گفته است:

«الْحَيَاءُ وَ الدِّينُ مَعَ الْعَقْلِ حَيْثُ كَانَ؛  عقل هر کجا باشد، دین و حیاء همراه اویند.»

2. تکرار فعل قبیح

دومین عامل فردی بی‌حیایی تکرار است. فردی که به جهت غفلت و لغزش مرتکب فعل قبیحی شود، گرچه در مرتبه اوّل از کار خود شرمنده می‌شود؛ امّا با تکرار قبیح، کار را به دور از عذاب وجدان و شرمندگی انجام می‌دهد. در سوره آل عمران بیان شده است:

«وَالَّذينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا اللهُ وَ لَمْ يُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ يَعْلَمُونَ؛  و كسانى كه هرگاه مرتكب عمل زشتى شوند، يا به خود ستم كنند، خدا را ياد كرده؛ و براى گناهان خود، طلب آمرزش مى‌كنند‌ و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ و اصرار بر گناه، نمي‌ورزند، در حالى ‌كه آگاهند.»

این آیه به قبول توبه بعد از گناه به دور از اصرار ورزیدن بعد از آن اشاره دارد.

منابع

[1]. سوره قصص، آیه 25.

[2]. ق (50): 18؛ الحدید (57): 4؛ العلق (96): 14؛ التوبه (9): 105.

[3]. عبدالواحد بن محمد تميمي آمدي، غرر الحكم و درر الكلم، مترجم هاشم رسولی محلاتی، ج 1، قم: مکتب الاعلام الاسلامیه، 1366، ح 5702؛ 21. على بن محمد لیثى واسطى، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح: حسین حسنى بیرجندى، ج 1، قم: تبیان، 1387، ص 295، ح 5277.

[4]. در فرهنگ اسلام، ميان كرامت نفس و ضدّ ارزش‏ها رابطه معكوس وجود دارد. اگر كرامت نفس وجود داشته باشد، همه قبيح‏ها نزد فرد، خوار و پست مى‏گردد (ر.ك: ميزان الحكمه، ج 3، ص 2683/الكرم).