کاربر:Seyed Ehsan/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{Infobox officeholder
| honorific-prefix =
| name = احمد کشوری
| native_name =
| native_name_lang =
| honorific-suffix =
| image = Ahmad Keshvari.jpg
| office =
| birth_date = ۳۱ تیر ۱۳۳۲
| birth_place = [[کیاکلا (سیمرغ)|کیاکلا]]، [[استان مازندران|مازندران]]، [[ایران]]
| death_place = [[میمک]]، [[ایلام]]، ایران{{-}}(هدف قرار گرفتن بالگردش بوسیله [[میگ]] [[ارتش عراق]])
| restingplace = قطعه ۲۴ [[بهشت زهرا]]ی [[تهران]]
| nationality = [[مردمان ایرانی|ایرانی]]
| profession = [[خلبان]]
| nickname =
| allegiance = [[نیروهای مسلح ایران|ایران]]
| branch = [[ارتش شاهنشاهی ایران]] {{کوچک|(۵۷–۱۳۵۱)}}{{-}}[[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] {{کوچک|(۵۹–۱۳۵۷)}}
| serviceyears = ۱۳۵۹–۱۳۵۱
| rank = [[سرلشکر]]
| unit = [[نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران|نیروی زمینی ارتش (هوانیروز)]]
| commands = [[هوانیروز]] [[استان کرمانشاه]]
| battles = [[جنگ ایران و عراق]]{{-}}[[شورش ۱۳۵۹–۱۳۵۷ کردها در ایران|شورش ۱۳۵۷ کردستان]]
| awards =
| military_blank1 =
| military_data1 =
| death_date = {{تاریخ مرگ و سن|۱۳۵۹|۹|۵|۱۳۳۲|۴|۳۱|گاه‌شمار=خورشیدی}}
}}
'''احمد کشوری''' (زادهٔ ۳۱ تیر ۱۳۳۲ – درگذشتهٔ ۱۵ آذر ۱۳۵۹) سرگرد خلبان بالگردهای [[بل ۲۰۶|بل-۲۰۶آ جت رنجر]] و [[بل ای‌اچ-۱ کبرا]] در [[هوانیروز]] [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] بود که در [[جنگ ایران و عراق]] کشته شد. سرشناسی وی به دلیل شرکت در سرکوب [[غائله کردستان|شورش ۱۳۵۹–۱۳۵۷ کردستان ایران]]، حضور فعال ۳ ماهه در [[جنگ ایران و عراق]] و نحوه کشته شدنش است. درجهٔ او پس از درگذشتش به [[سرلشکر]] ارتقا یافت.


== زندگی ==
احمد کشوری در ۳۱ تیر ۱۳۳۲ ه‍.ش در فیروزکوه به دنیا آمد. کشوری اصالتاً بروجردی بود.<ref>{{پک/بن|نوید|ک=پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد|ف=زندگینامه شهید احمد کشوری}}</ref><ref>{{پک/بن|دفاع1|ک=خبرگزاری دفاع مقدس|ف=سرلشکر شهید «احمد کشوری»}}</ref> او دوران دبستان و دبیرستان را در مناطق کیاکلا، سرپل تالار و بابل گذراند. پدر او در ابتدا از فرماندهان ژاندارمری بود و سپس از این سمت استعفا داد و به کشاورزی پرداخت.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref><ref>{{پک/بن|ایسنا1|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=سالروز شهادت خلبان احمد کشوری}}</ref> وی در دوران نوجوانی علاقه‌مند به هنر بود و در مسابقه طراحی، مقام نخست کشوری را کسب کرده بود.<ref>{{پک/بن|دفاع1|ک=خبرگزاری دفاع مقدس|ف=سرلشکر شهید «احمد کشوری»}}</ref> او پس از اخذ مدرک دیپلم، قصد ورود به دانشگاه داشت اما به خاطر فقر و مشکلات مالی، از این هدف درماند و برای به هوانیروز وارد شد.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref><ref>{{پک/بن|ایسنا1|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=سالروز شهادت خلبان احمد کشوری}}</ref> او بعداً در سال ۱۳۵۵ ه‍.ش ازدواج کرد و از این ازدواج یک پسر و دختر داشت.<ref>{{پک/بن|دفاع1|ک=خبرگزاری دفاع مقدس|ف=سرلشکر شهید «احمد کشوری»}}</ref>
=== سوابق نظامی ===
کشوری در سال ۱۳۵۱ وارد ارتش شاهنشاهی ایران شد و دوره آموزشی [[هلیکوپتر|بالگرد]] [[بل ۲۰۶|بل-۲۰۶آ جت رنجر]] و سپس [[بالگرد جنگنده]] [[بل ای‌اچ-۱ کبرا]] را با موفقیت پشت سر گذاشت. او در دوران خدمتش در ارتش، چند بار مورد بازجویی قرار گرفت. به گفته منابع ایرانی، وی تدارک یک کودتا بر علیه دولت شاپور بختیار را داشت و طرح آن را به پسندیده، برادر روح‌الله خمینی داد؛ اما پیش از قطعی شدن این اقدام، انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref>
در دوران پس از انقلاب اسلامی، کشوری به عنوان خلبانان در خدمت ارتش، فعال بود. احمد کشوری جزء گروهی بود که برای رفع محاصره نیروهای مصطفی چمران در پاوه، اقدام کرد و توانست او را از محاصره نجات دهد.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref> وی در یک پرواز عمیلیاتی در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۵۹ در منطقه سقز، پس از انهدام ادوات نظامی دشمن، از ناحیه سینه و بازو به خاطر برخورد ترکش، آسیب دید و به بیمارستان تهران منتقل شد. در همین حین، خبر حمله عراق به ایران منتشر شد و وی برای درگیری با نیروهای عراقی، به منطقه عملیاتی بازگشت.<ref>{{پک/بن|دفاع1|ک=خبرگزاری دفاع مقدس|ف=سرلشکر شهید «احمد کشوری»}}</ref> او در این دوران مسئول حراست از منطقه سرپل ذهاب تا مهران بود.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref> او در این دوره فرماندهی تیم آتش هوانیروز در استان ایلام را برعهده داشت.<ref>{{پک/بن|ایبنا|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز}}</ref>
=== آخرین عملیات و کشته شدن ===
در پی عملیاتی که از ۱۳ آذر ۱۳۵۹ ه‍.ش آغاز شد،<ref>{{پک/بن|نوید|ک=پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد|ف=زندگینامه شهید احمد کشوری}}</ref><ref>{{پک/بن|دفاع1|ک=خبرگزاری دفاع مقدس|ف=سرلشکر شهید «احمد کشوری»}}</ref> کشوری به همراه چند تن دیگر از نیروهای هوانیروز برای انهدام ادوات جنگی عراقی به داخل عراق می‌رود و در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۵۹ پس از انجام عملیات، در راه بازگشت، مورد تعقیب دو میگ عراقی قرار می‌گیرد. تعقیب و گریز ادامه پیدا می‌کند و در داخل خاک ایران و در ای‍لام (م‍ن‍طق‍ه م‍ی‍م‍ک - دره ب‍ی‍ن‍ا) مورد اص‍اب‍ت راک‍ت‌ه‍ای ۲ ف‍رون‍د میگ عراقی قرار گرفته و در خاک ایران سقوط کرده و کشته می‌شود. در این عملیات، کمک خلبان او زنده می‌ماند و توسط نیروهای ایرانی نجات پیدا می‌کند و یکی از ۲ فروند میگ عراقی نیز با پدافند هوایی ایران، منهدم می‌گردد. پیکر او در ابتدا به کرمانشاه و سپس به تهران منتقل شد و در قطعه ۲۴ [[بهشت زهرا]]ی [[تهران]] دفن شد.<ref>{{پک/بن|همشهری|ک=همشهری آنلاین|ف=زندگینامه احمد کشوری}}</ref>
== پاسداشت ==
روز کشته شدن او در تقویم جمهوری اسلامی ایران، روز هوانیروز نامیده شده است.<ref>{{پک/بن|ایسنا1|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=سالروز شهادت خلبان احمد کشوری}}</ref> در آذرماه ۱۳۹۱ نام [[شهرستان کیاکلا]] به [[شهرستان سیمرغ|سیمرغ]] تغییر یافت. گفتنی است که فاطمه سیلاخوری مادر وی، پیشتر در دیدار با استاندار مازندران در منزل احمد کشوری از تغییر نام شهرستان کیاکلا به سیمرغ دفاع کرده و ضمن اعلام موافقت با تغییر نام کیاکلا و ارتقا به شهرستان گفت: «سیمرغ رمز عملیات احمد کشوری بود و مسئولین منطقه به این دلیل این نام را انتخاب کردند.»<ref>{{پک/بن|مهر1|ک=خبرگزاری مهر|ف=شهید کشوری آتش را به جان خرید}}</ref>
== اثرشناسی ==
[[مجموعه تلویزیونی]] ''[[سیمرغ (مجموعه تلویزیونی)|سیمرغ]]'' ساخته [[حسین قاسمی جامی]]، محصول سال ۱۳۷۱ [[شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران|شبکهٔ ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران]] روایت‌گر زندگی ۲ تن از خلبانان [[هوانیروز]] [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] احمد کشوری و [[علی‌اکبر شیرودی]] است.<ref>{{پک/بن|صدا1|ک=خبرگزاری صدا و سیما|ف=سریال سیمرغ در شبکه آفتاب}}</ref> داستان زندگانی او به صورت رمان برای نوجوانان نیز منتشر شده است.<ref>{{پک/بن|مهر1|ک=خبرگزاری مهر|ف=شهید کشوری آتش را به جان خرید}}</ref> کتاب چای آخر که توسط سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران تهیه و چاپ شده است، دربارهٔ زندگی احمد کشوری نوشته شده است. کتاب «سیمرغ» به کوشش حجت شاه‌محمدی و امیر معصومی، توسط نشر هفت منتشر شده است. این کتاب دربردارنده خاطرات همرزمان کشوری است. کتاب ''خانه‌ای کوچک با گردسوز روشن'' کتابی مصور از خاطرات کشوری است که توسط مسعود آب‌آذری با همکاری ابراهیم فلاح نوشته شده است. کتاب «ققنوس» کتاب دیگری است که براساس زندگی کشوری نوشته شده و اثر زینب عطائی است. این کتاب توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.<ref>{{پک/بن|ایبنا|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز}}</ref>
== همچنین ببینید ==
* [[علی‌اکبر شیرودی]]
* [[هوانیروز]]
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
== منابع ==
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=زندگینامه شهید احمد کشوری|ناشر=|نشانی=https://navideshahed.com/fa/news/454688/زندگینامه-شهید-احمد-کشوری|تاریخ=21 اردیبهشت 1398|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|نوید1}}|نویسنده=پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد|کد زبان=fa|وبگاه=navideshahed.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابشناسی شهید احمد کشوری؛ دلاورمرد هوانیروز|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/news/299489/کتابشناسی-شهید-احمد-کشوری-دلاورمرد-هوانیروز|تاریخ=15 آذر 1399|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|ایبنا}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=fa|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سالروز شهادت خلبان احمد کشوری|ناشر=|نشانی=https://www.isna.ir/news/95091508132/سالروز-شهادت-خلبان-احمد-کشوری|تاریخ=15 آذر 1395|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|ایسنا1}}|نویسنده=خبرگزاری ایسنا|کد زبان=fa|وبگاه=isna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سریال سیمرغ در شبکه آفتاب|ناشر=|نشانی=http://markazi.irib.ir/-/سریال-سیمرغ-در-شبکه-افتاب|تاریخ=|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|صدا1}}|نویسنده=خبرگزاری صدا و سیما|کد زبان=fa|وبگاه=markazi.irib.ir|تاریخ بایگانی=26 فوریه 2020|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20200226090152/http://markazi.irib.ir/-/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%B1%D8%BA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سرلشکر شهید «احمد کشوری»|ناشر=|نشانی=https://defapress.ir/fa/news/617507/سرلشکر-شهید-احمد-کشوری|تاریخ=21 اسفند 1402|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|دفاع1}}|نویسنده=خبرگزاری دفاع مقدس|کد زبان=fa|وبگاه=defapress.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=شهید کشوری آتش را به جان خرید/ زندگینامه شهید کشوری رمان شد|ناشر=|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/1207165/شهید-کشوری-آتش-را-به-جان-خرید-زندگینامه-شهید-کشوری-رمان-شد|تاریخ=18 آذر 1389|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|مهر1}}|نویسنده=خبرگزاری مهر|کد زبان=fa|وبگاه=mehrnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=زندگینامه: احمد کشوری (۱۳۳۲–۱۳۵۹)|ناشر=|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/261634/زندگینامه-احمد-کشوری-۱۳۳۲-۱۳۵۹|تاریخ=16 خرداد 1393|تاریخ بازبینی=5 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|همشهری}}|نویسنده=همشهری آنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=hamshahrionline.ir}}
<nowiki>
{{ترتیب‌پیش‌فرض:کشوری، احمد}}
[[رده:افسران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران]]
[[رده:ایران در ۱۹۸۰ (میلادی)]]
[[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]]
[[رده:خلبانان بالگرد]]
[[رده:خلبانان هوانیروز ارتش ایران]]
[[رده:درگذشتگان ۱۳۵۹]]
[[رده:درگذشتگان ۱۹۸۰ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۹۵۳ (میلادی)]]
[[رده:قربانیان سوانح و تصادفات بالگرد در ایران]]
[[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:نظامیان اهل ایران که درجه سرلشکری را پس از مرگ دریافت کردند]]
</nowiki>
-----
{{Infobox military person
| name          = حسین فهمیده
| image        = Mohammad Hossein Fahmideh.JPG
| image_size    =
| alt          =
| caption      = تصویری از فهمیده در [[موزه شهدا]]ی [[تهران]]
| native_name  = محمدحسین فهمیده
| native_name_lang = fa
| birth_name    =
| nickname      =
| birth_date    = {{تاریخ تولد|۱۳۴۶|۲|۱۶|گاه‌شمار=خورشیدی}}
| birth_place  = [[قم]]، [[ایران]]
| death_date    = {{تاریخ مرگ و سن|۱۳۵۹|۸|۸|۱۳۴۶|۲|۱۶|گاه‌شمار=خورشیدی}}
| death_place  = [[خرمشهر]]، [[ایران]]
| placeofburial = [[بهشت زهرا]]، [[تهران]]، [[ایران]]
| placeofburial_label =
| placeofburial_coordinates = <!-- {{Coord|LAT|LONG|display=inline,title}} -->
| allegiance    = [[اسلام]]
| branch        = [[بسیج]]
| serviceyears  =
| rank          =
| servicenumber = <!-- Do not use data from primary sources such as service records -->
| battles      = [[جنگ ایران و عراق]]
* [[نبرد خرمشهر]]{{KIA}}
| awards        = [[پرونده:Order of Fat'h (1st Class).svg|110px|وسط]] [[نشان فتح]]
}}
'''محمدحسین فهمیده''' (۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ – ۸ آبان ۱۳۵۹) کودک-سرباز ایرانی در [[جنگ ایران و عراق]] بود که در ۱۳ سالگی در حین [[عملیات انتحاری]] علیه تانک‌های عراقی کشته شد.
== زندگی ==
محمدحسین فهمیده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ ه.ش<ref>{{پک/بن|صدا2|ک=خبرگزاری صدا و سیما|ف=روایت شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref> در محله پامنار شهر [[قم]] زاده شد. در سال‌های ۱۳۵۲ تا 1356 به همراه خانواده در قم سکونت داشت و پس از آن به همراه خانواده به کرج مهاجرت کرد.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref>
پخش اعلامیه‌های [[سید روح‌الله خمینی]] در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در سن حدود ده تا یازده سالگی؛ دیدار خمینی در بازگشت به ایران، شرکت در تظاهرات [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب اسلامی]] در زمستان ۱۳۵۷ و شرکت در درگیری‌های [[خوزستان]] از جمله اقدامات او هستند.<ref>{{پک/بن|ایرنا|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=درباره محمدحسین فهمیده}}</ref> فهمیده در پی درگیری‌های کردستان خود را به آن ناحیه رساند اما به خاطر سن کم، توسط کمیته انقلاب به کرج بازگردانده شد و از خانواده او تعهد گرفته شد که دیگر از کرج خارج نشود.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref>
=== در جنگ ایران و عراق ===
گفته شده است که با آغاز جنگ ایران و عراق، به بهانه خرید نان خارج شد و خود را به تهران رساند تا به مناطق جنگی برود. با اصرارهای او، وی به همراه گروهی از دانشجویان افسری به منطقه خرمشهر منتقل می‌شود. قرار بود تا وی کمتر از یک هفته در منطقه بماند اما در همین مدت مجروح می‌شود و به بیمارستان منتقل می‌شود. او با وجود جراحت و مخالفت‌های فرماندهان، مجدد به خط مقدم بازگشت و توانست با اقداماتی، لیاقت خود را برای ماندن به فرماندهان ثابت کند. او بیشتر زمان حضورش در جنگ را در کنار محمدرضا شمس گذراند.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> وی در غروب سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ از نخستین روزهای اعلام تجاوز نظامی [[نیروهای مسلح عراق|ارتش عراق]] همراه با محمدرضا شمس در جبهه نبرد حضور رسمی یافت.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref>
== کشته‌شدن ==
در ۸ آبان ماه ۱۳۵۹ در منطقه کوت شیخ در نزدیکی رودخانه خرمشهر<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> ۵ دستگاه تانک عراقی به طرف رزمندگان ایران هجوم آورده و در صدد محاصره آن‌ها بودند. محمدحسین درحالی که تعدادی [[نارنجک]] به کمرش بسته بود، به سمت یکی از تانک‌ها در حرکت شد و در بین راه، یک گلوله به پایش برخورد کرد؛ اما خودش را به زیر یکی از تانک‌ها پرت کرده و منفجر نمود.<ref>{{پک/بن|405ش|ک=خبرآنلاین|ف=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref> عراقی‌ها گمان می‌کنند که آن منطقه مین گذاری شده و عقب‌نشینی می‌کنند.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> به گفته برخی منابع دیگر، عراقی‌ها به این تصور که نیروهای کمکی به منطقه رسیده‌اند، منطقه را ترک می‌کنند.<ref>{{پک/بن|405ش|ک=خبرآنلاین|ف=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده}}</ref>
بدنبال کشته شدن محمدحسین فهمیده، [[سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران|صدای جمهوری اسلامی ایران]] با قطع برنامه‌های خود اعلام می‌کند که نوجوانی سیزده‌ساله با فداکاری زیر تانک عراقی رفته، آن را منفجر کرده و خود نیز کشته شده‌است.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref> پس از اعلام خبر، رادیو اعلام کرد که کسانی که از هویت این نوجوان خبر دارند، با شماره تلفن اعلام شده، تماس بگیرند. از این طریق خانواده او نیز از رویداد صورت گرفته، با خبر می‌شوند.<ref>{{پک/بن|تسنیم1|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟}}</ref> سید روح‌الله خمینی در پیامی که به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیان کرد، چنین گفت:<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref>
{{نقل قول|... رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید. خداوندا! من از پیشگاه مقدس تو عذر می خواهم که کودکان و جوانان عزیز ما خود‏‎ ‎‏را فدا کنند و ما بهره کشی نماییم.}}
بقایای جسد تکه‌تکه شده او، به تهران بازگردانده و در قطعه 24 بهشت زهرا شد.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref>
== تردیدها پیرامون زندگانی و درگذشت ==
یکی از تردیدهای شکل گرفته پیرامون زندگانی محمدحسین فهمیده، داشتن یا نداشتن وصیت‌نامه است. برادر او معتقد است که فهمیده، هیچگونه وصیت‌نامه‌ای نداشته است اما پیش‌تر و بعدتر از این سخن، وصیت‌نامه‌ای منصوب به محمدحسین فهمیده منتشر شده بود.<ref>{{پک/بن|090ش|ک=خبرانلاین|ف=تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده}}</ref>
[[حمید هوشنگی]] نخستین فردی بود که نحوهٔ کشته شدن فهمیده را روایت کرد. ساعاتی پس از مرگ هوشنگی، نگین شیرآقایی؛ خبرنگار بی بی سی فارسی در [[توییتر]] ادعا کرد که هوشنگی در گفتگویی با وی اذعان داشت که روایت مرگ فهمیده جزئی از تبلیغات جنگ بوده و بر طبق واقعیت نیست.<ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref><ref>{{پک/بن|انصاف|ک=خبرگزاری انصاف|ف=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی}}</ref> کمی بعد توئیت مشابهی هم توسط رضا ویسی روزنامه‌نگار جنگ و خبرنگار کنونی [[رادیو فردا]] با همین موضوع منتشر شد.<ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref> در همین باره، [[سرتیپ دوم]] [[مسعود بختیاری (نظامی)|مسعود بختیاری]]، از فرماندهان [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران]] در زمان جنگ، در برنامه خشت خام در سال ۱۳۹۶ روایت نقل شده رسمی در مورد محمدحسین فهمیده را زیر سؤال برد. او با تأکید بر لزوم حضور ارتش کلاسیک برای مقابله با ارتش مجهز و پرتعداد عراق در جنگ، دربارهٔ زیر تانک رفتن نوجوان سیزده ساله و منفجر کردن آن با نارنجک می‌گوید: «به هر حال جنگ‌های این‌گونه اسطوره‌سازی می‌کند. اما من فکر نمی‌کنم بشود زیر تانک رفت و [آن را منفجر کرد]».<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref><ref>{{پک/بن|وایر|ک=ایران وایر|ف=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده}}</ref> پس از این موضوع، فرشته فهمیده، خواهر محمدحسین فهمیده، در گفت‌وگو با ''انصاف نیوز'' مدعی شد که روایت جمهوری اسلامی از مرگ برادرش صحیح است.<ref>{{پک/بن|انصاف|ک=خبرگزاری انصاف|ف=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی}}</ref>
== پاسداشت ==
=== داستان فهمیدن در کتب درسی ===
در کتب درسی مورد استفاده در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، ماجرای کشته شدن حسین فهمیده، به عنوان یکی از داستان‌های درسی قرار گرفته بود.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=خبرگزاری مشرق|ف=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم}}</ref> در سال‌های اخیر جمعی از کنشگران رسانه‌ای، تلاش زیادی برای حذف داستان محمدحسین فهمیده از کتاب‌های دوران دبستان داشته‌اند.<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref> حذف درس مرتبط با محمدحسین فهمیده از کتب آموزشی دوره دبستان، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات مرتبط با [[ایران و سند ۲۰۳۰ یونسکو|سند ۲۰۳۰]] در سال‌های اخیر شد. طیف‌های نزدیک به حکومت معتقد بودند که این اتفاق، اقدامی در راستای مبارزه با [[استفاده نظامی از کودکان]] (که در ایران بسیج دانش آموزی نامیده می‌شود) بر اساس قوانین بین‌المللی مبنی است و با هدف حذف فرهنگ شهادت طلبی صورت گرفته‌است. اما چنین خبری به صورت رسمی تکذیب شد.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=خبرگزاری مشرق|ف=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم}}</ref>
=== پس از کشته شدن ===
روز کشته شدن فهمیده، هشتم آبان به عنوان «روز [[بسیج دانشجویی#بسیج دانش آموزی|بسیج دانش‌آموزی]]» نامگذاری شد و سازمانی به همین نام زیر نظر [[بسیج|بسیج مستضعفین]] تشکیل‌شد. روز 13 آبان هم به افتخار او روز دانش‌آموز نامیده شد. این سازمان با همکاری [[وزارت آموزش و پرورش ایران]] در بسیاری از مدارس اقدام به تشکیل واحدهای مقاومت بسیج نمود. اشیای بازمانده از محمدحسین فهمیده در [[موزه شهدا]] [[تهران]] نگهداری می‌شود. خانهٔ پدری او در کرج به موزه شهدای دانش‌آموز تبدیل شده‌است؛ همچنین پیشتر تصویر وی به صورت [[نقش‌آب]] بر روی [[اسکناس دو هزار ریالی ایران|اسکناس دو هزار ریالی]] چاپ شده بود.<ref>{{پک/بن|هم400|ک=همشهری آنلاین|ف=محمد حسین فهمیده}}</ref>
=== نشان فتح ===
در اولین مراسم (همزمان با سالروز شکست [[حصر آبادان]]) اعطای نشان فتح، توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران، نشان فتح درجه یک به حسین فهمیده اعطا و به یکی از افراد خانواده او تحویل داده شد. همچنین در این مراسم به [[محسن رضایی]] فرمانده [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[علی صیاد شیرازی]] فرمانده نیروی زمینی [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] نشان فتح یک داده شد و به دیگران، نشان فتح درجه دو یا سه اعطا گردید.<ref>{{پک/بن|فارس|ک=خبرگزاری فارس|ف=از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است}}</ref>
== اثرشناسی ==
حسین فهمیده یکی از مشهورتین شخصیت‌های ادبیات جنگ ایران و عراق در ایران است.<ref>{{پک/بن|بی‌بی‌سی|ک=بی‌بی‌سی فارسی|ف=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی}}</ref> کتاب «شهید فهمیده» اثر محمدرضا اصلانی از کتاب‌های نوشته شده درباره زندگانی اوست.<ref>{{پک/بن|تسنیم2|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود}}</ref>
== جستارهای وابسته ==
* [[پاولیک موروزوف]]
* [[حمله انتحاری]]
* [[عملیات استشهادی]]
* [[حسن جنگجو]]
== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۲}}
=== منابع ===
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=زندگینامه: محمد حسین فهمیده (۱۳۴۶ - ۱۳۵۹)|ناشر=|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/200137/زندگینامه-محمد-حسین-فهمیده-۱۳۴۶-۱۳۵۹|تاریخ=16 بهمن 1391|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|هم400}}|نویسنده=همشهری آنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=hamshahrionline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایت شهادت محمد حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/4031846/روایت-شهادت-محمد-حسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|صدا2}}|نویسنده=خبرگزاری صدا و سیما|کد زبان=fa|وبگاه=iribnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=رادیو خبر شهادت حسین فهمیده را چگونه اعلام کرد؟|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/02/17/2890568/رادیو-خبر-شهادت-حسین-فهمیده-را-چگونه-اعلام-کرد-جشن-تولد-پسری-که-رهبر-روح-الله-بود-فیلم|تاریخ=17 اردیبهشت 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم1}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|وبگاه=tasnimnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=شهید فهمیده؛ نوجوانی که مسئولیت‌پذیر بود|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/12/548317/شهید-فهمیده-نوجوانی-که-مسئولیت-پذیر-بود|تاریخ=12 آبان 1393|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم2}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|وبگاه=tasnimnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=درباره محمدحسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84091203/درباره-محمدحسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1399|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=fa|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=از «اقدس» تا «فتح»؛ مدال‌هایی که بر سینه سرداران ایرانی نشسته است|ناشر=|نشانی=https://farsnews.ir/news/13921029000489/از-اقدس-تا-فتح-مدال%E2%80%8Cهایی-که-بر-سینه-سرداران-ایرانی-نشسته-است|تاریخ=30 دی 1392|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|فارس}}|نویسنده=خبرگزاری فارس|کد زبان=fa|وبگاه=farsnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایت ۹ روزه از ماجرای حذف «شهید فهمیده» از کتاب ششم/ ورود «شهیده سهام خیام» به کتب دانش‌آموزان/ ماجرای تماس‌های حدادعادل و فانی|ناشر=|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/637257/روایت-۹-روزه-از-ماجرای-حذف-شهید-فهمیده-از-کتاب-ششم-ورود-شهیده|تاریخ=9 مهر 1395|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق}}|نویسنده=خبرگزاری مشرق|کد زبان=fa|وبگاه=mashreghnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=واکنش خانواده‌ی حسین فهمیده به ادعای خبرنگار بی‌بی‌سی|ناشر=|نشانی=https://ensafnews.com/144371/واکنش-خانواده%E2%80%8Cی-حسین-فهمیده-به-ادعای/|تاریخ=19 آبان 1397|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|انصاف}}|نویسنده=خبرگزاری انصاف|کد زبان=fa|وبگاه=ensafnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نتیجه تحقیقات سپاه درباره مرگ حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://iranwire.com/fa/features/28347/|تاریخ=18 آبان 1397|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|وایر}}|نویسنده=ایران وایر|کد زبان=fa|وبگاه=iranwire.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=حسن جنگجو و کودک سربازان؛ قربانیان جنگ یا قهرمانان ملی|ناشر=|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-41252249|تاریخ=22 شهریور 1396|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|بی‌بی‌سی}}|نویسنده=بی‌بی‌سی فارسی|کد زبان=fa|وبگاه=bbc.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تحریف جنجالی تاریخ روی آنتن صداوسیما با چاشنی وصیتنامه شهید فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/1831610/ببینید-تحریف-جنجالی-تاریخ-روی-آنتن-صداوسیما-با-چاشنی-وصیتنامه|تاریخ=10 آبان 1402|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|090ش}}|نویسنده=خبرآنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=khabaronline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=روایتی از شهادت محمد حسین فهمیده|ناشر=|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/1315585/روایتی-از-شهادت-محمد-حسین-فهمیده|تاریخ=8 آبان 1398|تاریخ بازبینی=6 خرداد 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|405ش}}|نویسنده=خبرآنلاین|کد زبان=fa|وبگاه=khabaronline.ir}}
== پیوند به بیرون ==
* [https://www.khabaronline.ir/news/1831610/ببینید-تحریف-جنجالی-تاریخ-روی-آنتن-صداوسیما-با-چاشنی-وصیتنامه برادر حسین فهمیده در صداوسیما می‌گوید برادرم وصیتنامه ندارد] (خبرآنلاین)
<nowiki>
{{ترتیب‌پیش‌فرض:فهمیده، محمدحسین}}
[[رده:استفاده نظامی از کودکان]]
[[رده:اهالی قم]]
[[رده:اهالی کرج]]
[[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]]
[[رده:داوطلبان بسیجی در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:درگذشتگان ۱۳۵۹]]
[[رده:درگذشتگان ۱۹۸۰ (میلادی)]]
[[رده:دریافت‌کنندگان نشان فتح]]
[[رده:زادگان ۱۳۴۶]]
[[رده:زادگان ۱۹۶۷ (میلادی)]]
[[رده:سربازان اهل ایران]]
[[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:کشته‌شدگان کودک]]
[[رده:کودکان اهل ایران]]
[[رده:نظامیان اهل ایران در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:نظامیان اهل قم]]
</nowiki>
----
{{Infobox Officeholder
{{Infobox Officeholder
| name = محمد جواد تندگویان
| name = محمد جواد تندگویان

نسخهٔ ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۲

محمد جواد تندگویان
دومین وزیر نفت
دوره مسئولیت
۳ مهر ۱۳۵۹ – ۹ آبان ۱۳۵۹
رئیس‌جمهورابوالحسن بنی‌صدر
نخست‌وزیرمحمدعلی رجایی
پس ازعلی‌اکبر معین‌فر
پیش ازسید حسن سادات (سرپرست)
مدیر
مناطق نفت‌خیز
دوره مسئولیت
تیر ۱۳۵۹ – مهر ۱۳۵۹
پس ازسید محسن یحیوی
پیش ازبهمن سروشی
اطلاعات شخصی
زاده۲۴ خرداد ۱۳۲۹
تهران، ایران
درگذشته۱۳۶۸
عراق
آرامگاهبهشت زهرا
ملیتایران
همسر(ان)بتول برهان اشکوری[۱]
فرزندان۴: محمدمهدی، هاجر، مریم، هدی[۲]
محل تحصیلدانشگاه صنعت نفت
(کارشناسی مهندسی نفت)
مرکز مطالعات مدیریت ایران
(کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی)
پیشهمدیر اجرایی
هیئت دولتدولت اول
خدمات نظامی
وفاداریایران
خدمت/شاخه نیروی زمینی ارتش
سال‌های خدمت۱۳۵۲–۱۳۵۱
۱۳۵۴–۱۳۵۳
درجهسروان[۳]
یگانپالایشگاه تهران[۴]

محمد جواد تندگویان (۲۲ خرداد ۱۳۲۹ – ۱۳۶۸ ه.ش) سیاست‌مدار و مدیر اجرایی ایرانی بود، که در دولت اول دوره کوتاهی، مسئولیت وزارت نفت را برعهده داشت.

وی در آبان ۱۳۵۹ در ابتدای جنگ ایران و عراق، در مسیر بازدید از پالایشگاه آبادان و در جاده ماهشهر به آبادان به اسارت نیروهای ارتش عراق درآمد و پس از مدتی نامعلوم زیر شکنجه، درگذشت.

تصویری که پرسنل ارتش عراق پس از دستگیری از تندگویان گرفته‌اند

تندگویان دانش‌آموخته کارشناسی مهندسی نفت از دانشکده نفت آبادان و کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی از مرکز مطالعات مدیریت ایران بود. از سوابق مدیریتی وی می‌توان به مدیرعاملی شرکت پارس توشیبا و سرپرستی مناطق نفت‌خیز اشاره کرد.

زندگی

پرونده:Tondguyan2.jpg
تندگویان در کودکی

محمدجواد تندگویان در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۲۹ در محله خانی آباد، تهران زاده شد. پدر او جعفر تندگویان، یک مغازه کفاشی در میدان بهارستان داشت.[۵] نزدیکی مغازه جعفر تندگویان به مجلس شورای ملی باعث شده بود، که او در جریان‌های سیاسی حضور داشته باشد. پدر تندگویان از هواداران محمد مصدق بود.[۶]

محمد جواد تندگویان در سال ۱۳۳۶ به مدرسه رفت و تا سال ۱۳۴۱ دوره دبستان را به پایان برد. در سال ۱۳۴۲ با ثبت‌نام در مدرسه جعفری اسلامی وارد دوره دبیرستان شد.[۷] تندگویان در سال ۱۳۴۶ مدرک دیپلم خود را اخذ کرد.[۸] او پس از تحصیل توانست امتیاز لازم استفاده از سهیمه بورسیه بانک ملی ایران برای اعزام به خارج از کشور را به‌دست‌آورد، اما پس از مصاحبه، از این فهرست کنار گذاشته‌شد.[۹]

دوران دانشجویی

پرونده:Tondguyan14.jpg
تندگویان در دوران دانشجویی (نفر سمت راست)

محمدجواد تندگویان در نیم‌سال اول سال تحصیلی ۱۳۴۸–۱۳۴۷ به عنوان دانشجوی دوره کارشناسی رشته مهندسی نفت گرایش پالایش، وارد دانشکده نفت آبادان شد.[۱۰] به‌گفته احمد اجل‌لویان، از هم دانشگاهیان وی، تندگویان از دانشجویان ممتاز دانشکده نفت و فردی بذله‌گو و خوش‌مشرب بود، که در فن خطابه مهارت داشت.[۱۱] او پس از مدت کوتاهی به انجمن اسلامی دانشجویان پیوست و از اعضای فعال این انجمن شد.[۱۲]

تندگویان و دوستانش در انجمن اسلامی چهره‌هایی مانند علی شریعتی، مرتضی مطهری، عباس لطفیان سرگزی، محمدتقی جعفری و محمود فرشچیان را به دانشکده خود دعوت کردند و سخنرانی‌هایی برای آن‌ها ترتیب دادند.[۱۳][۱۴] تندگویان در کتابخانه دانشکده نیز فعال بود و در تدوین کتاب «چهار زندان انسان» که پیاده‌شده سخنرانی‌های علی شریعتی در دانشکده نفت آبادان، از روی نوار کاست بود، مشارکت داشت.[۱۵] در نامه‌ای که اداره ساواک آبادان در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۳۵۰ برای دفتر مرکزی سازمان ساواک در تهران نوشت، آمده است:[۱۶]

به تازگی چند نفر به سرکردگی محمد جواد تندگویان، به دلایلی که اعمالشان بی‌تأثیر از دانشجویان دانشگاه‌های دیگر مثل دانشگاه پلی‌تکنیک تهران نیست، پای سخنرانانی مثل علی شریعتی، سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد و فخرالدین حجازی را به دانشگاه آبادان، بازکرده‌اند و علیه ریاست دانشگاه، شایعه‌پراکنی می‌کنند.

فاطمه تندگویان، خواهر محمد جواد تندگویان، شخصیت وی را این‌گونه تشریح می‌کند:

او به‌طور کلی با هیچ گروه سیاسی ارتباط خاصی نداشت و شخصیتی چند بُعدی داشت.[۱۷] کتاب‌های علی شریعتی، مرتضی مطهری، محمدتقی جعفری و محمدحسین طباطبایی را با دقت مطالعه و پیگیری می‌کرد و در میان سیاست‌مداران، به مهدی بازرگان و یدالله سحابی علاقه‌مند بود. از یک‌سو با جریان‌های روشنفکری فعالیت می‌کرد و برای جریان فکری شریعتی و حسینیه ارشاد در آبادان تبلیغ می‌نمود و از سوی دیگر، با جریان کارگری، قشر مسجدی و مذهبی سنتی نیز همراه بود.[۱۸]

محمدجواد تندگویان در سال ۱۳۵۱ در رشته مهندسی نفت گرایش پالایش، از دانشکده نفت آبادان فارغ‌التحصیل شد.[۱۹]

دوران سربازی

پرونده:Tondguyan3.jpg
تندگویان با لباس فرم سربازی

تندگویان پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، در سال ۱۳۵۱ برای گذراندن دوران خدمت سربازی، در پالایشگاه تهران، با درجه سروانی، مشغول به کار شد.[۲۰] او در شهریور ۱۳۵۲ ازدواج کرد و ۲ ماه بعد از تهران به آبادان منتقل شد و به عنوان سرباز مهندس، در پالایشگاه آبادان به فعالیت ادامه داد. وی بار دیگر فعالیت در انجمن اسلامی دانشکده نفت آبادان را از سر گرفت، اما پس از مدت کوتاهی، تظاهراتی اعتراضی از سوی دانشجویان دانشکده نفت اتفاق افتاده بود، که رئیس وقت دانشکده او را به عنوان عامل اغتشاش، به ساواک معرفی نمود[۲۱] و نهایتاً از پالایشگاه آبادان اخراج شد.[۲۲] در نامهٔ رسمی اداره ساواک آبادان به تهران به تاریخ ۱ آبان آمده بود: «به خدمت سربازی محمد جواد تندگویان با درجه سروانی در شرکت نفت آبادان خاتمه داده شد و او با سمت سرباز صفر، مابقی خدمت را در قسمت پشتیبانی منطقه ۲ شیراز سپری خواهد کرد.»[۲۳]

تندگویان در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۵۲ دستگیر شد.[۲۴] خانواده او تا ۴ ماه پس از دستگیری‌اش، از وضعیت وی بی‌اطلاع بودند.[۲۵] تندگویان به کمیته مشترک ضدخرابکاری برده شد و در آن‌جا تحت شکنجه قرار گرفت.[۲۶] وی حدوداً ۷ ماه در زندان انفرادی بود. دادگاه پس از چندی او را به یک سال حبس (با احتساب مدت بازداشت) محکوم کرد و با به پایان رسیدن مدت محکومیت، در آبان ۱۳۵۳ آزاد شد.[۲۷] او در زندان با حسینعلی منتظری ملاقات کرده بود و هم‌بند بهزاد نبوی بود.[۲۸] تندگویان پس از آزادی از زندان در آبان 1353، به سرباز صفری تنزل درجه یافت و برای ادامه سربازی به شیراز اعزام شد و سربازی خود را در آنجا به پایان رساند.[۲۹]

ازدواج و خانواده

پرونده:Tondguyan15.jpg
تندگویان و فرزندش محمدمهدی در مراسم دانش‌آموختگی

محمد جواد تندگویان در سال ۱۳۵۲ با بتول برهان اشکوری (متولد ۱۳۳۴) ازدواج کرد. در زمان ازدواج، تندگویان در پالایشگاه تهران سرباز بود و همسرش در سال دوم دبیرستان تحصیل می‌کرد.[۳۰] از او ۴ فرزند به نام‌های محمدمهدی تندگویان، هاجر، مریم و هدی باقی مانده است.[۳۱] او به فیلم زنده‌باد زاپاتا! علاقه بسیاری داشت.[۳۲]

اشتغال به کار

او مدتی را در شرکت بوتان گاز خدمت کرد اما در 6 تیر 1354 با اعمال فشار ساواک و به بهانه نقص مدارک، مجبور به استعفا شد.[۳۳] سپس به رشت رفت و در شرکت پارس توشیبا (پارس خزر) شروع به کار کرد. تندگویان از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ مدیر تولید شرکت پارس توشیبا بود. وی در سال ۱۳۵۶ در مقطع کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی در مرکز مطالعات مدیریت ایران پذیرفته شد و در ۱۳۵۷ با دریافت مدرک خود به شرکت پارس توشیبا بازگشت.[۳۴] پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷، مدیرعامل شرکت پارس توشیبا شد. در ابتدای انقلاب که پاک‌سازی مدیران در حال اجرا بود، تندگویان به اتهام هواداری از حزب توده تا آستانه برکناری از مدیرعاملی شرکت پارس توشیبا پیش رفت،[۳۵] ولی در نهایت، تا آذر ۱۳۵۸ در این سمت فعالیت کرد.[۳۶]

وی در اواسط سال ۱۳۵۸ توسط علی‌اکبر معین‌فر نخستین وزیر نفت، دعوت به‌کار در وزارت نفت شد و به عنوان قائم‌مقام رئیس پالایشگاه آبادان منصوب گردید.[۳۷] محمد جواد تندگویان در تیر ۱۳۵۹ از سوی علی‌اکبر معین‌فر به مدیریت مناطق نفت‌خیز منصوب شد و تا مهر ۱۳۵۹ سکان هدایت بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز کشور را در دست داشت.[۳۸]

وزارت نفت

پرونده:Tondguyan-AminabadVisit5.jpg
بازدید تندگویان پس از وزارت از روستای امین‌آباد در استان خوزستان

زمانی که محمدعلی رجایی؛ نخست‌وزیر و ابوالحسن بنی‌صدر؛ رئیس‌جمهور وقت، قصد داشتند وزیر نفت جدید را انتخاب کنند، تندگویان سرپرست مدیریت مناطق نفت‌خیز، که مهم‌ترین زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران به‌شمار می‌آمد، بود و به دلیل عملکردش به عنوان یکی از گزینه‌های وزارت نفت مطرح شد.[۳۹] وی در تاریخ ۳ مهر ۱۳۵۹ توسط محمدعلی رجایی در جلسه علنی به مجلس شورای اسلامی معرفی شد. در جلسهٔ رأی اعتماد، علی آقامحمدی به عنوان مخالف و علی موحدی ساوجی به عنوان موافق سخنرانی کردند. همچنین علی‌اکبر معین‌فر و محمدعلی رجایی دربارهٔ سوابق وی، توضیحاتی به نمایندگان دادند. تندگویان از مجموع ۱۷۶ رأی اخذ شده، با ۱۵۵ رأی موافق، ۱۸ رأی ممتنع و ۳ رأی مخالف، از مجلس وقت رأی اعتماد دریافت کرد و رسماً به عنوان وزیر نفت برگزیده شد. چند روز پیش از شروع فعالیت وی به عنوان وزیر نفت، جنگ ایران و عراق آغاز شده بود[۴۰] و نخستین اقدام تندگویان در جایگاه وزیر نفت، سازماندهی کارکنان وزارت نفت و شرکت‌های تابعه، برای حفاظت از تأسیسات نفتی مستقر در استان خوزستان بود. او برای این منظور چهار بار به منطقه جنوب ایران سفر داشت که در آخرین سفرش، به اسارت نیروهای عراقی درآمد.[۴۱]

اسارت

محمد جواد تندگویان در تاریخ ۹ آبان ۱۳۵۹ درحالی‌که حدوداً یک ماه از دوره وزارتش می‌گذشت، برای بازدید از پالایشگاه آبادان، عازم جنوب بود، که در جادهٔ ماهشهر به آبادان — که صبح همان روز در اختیار نیروهای ارتش عراق درآمده بود — به همراه دو معاون و دو محافظش، به اسارت نیروهای ارتش عراق درآمد و به زندان‌های اسیران ایرانی منتقل شد.[۴۲] در خصوص کیفیت اسارت او گفته شده که پس از آنکه نیروهای عراقی، خودروی حامل وزیر را محاصره کردند، او را به همراه همراهانش به سلولی در خاک عراق منتقل کردند. نیروهای ایرانی همراه او، بعدها تایید کردند که وی شکنجه شدید می‌شد به طوری که طحالش در اثر شکنجه پاره گردید.[۴۳] محسن یحیوی، مدیر وقت مناطق نفت خیز ایران، که تندگویان را در این سفر همراهی می‌کرد، چنین گزارش می‌کند که:[۴۴]

صبح روز نهم آبان از اهواز خارج شدیم. مطابق مرسوم چون میزبان بودیم و منطقه هم خطرناک بود، پیشاپیش کاروان حرکت می‌کردیم. پشت سر، دکتر منافی وزیر بهداشت، تنی چند از معاونین ایشان، برخی نمایندگان مجلس و چند خودرو حامل آذوقه و وسایل مورد نیاز نیروهای مستقر در آبادان، حرکت می‌کرد ... احتیاط کردیم و برنامه و مسیر حرکت را تغییر دادیم و به جای اینکه از طریق ماهشهر و توسط هاورکرافت از راه دریا به آبادان برویم، از جاده اهواز آبادان به راه افتادیم. به هر روی حدود ساعت ۱۱ به نزدیکی بهمن شیر، همان جایی که بعد از جنگ، پل ذوالفقاری یا پل چهارم را احداث کردند، رسیدیم. در اینجا، بازهم با تعدادی نیروی نظامی مواجه شدیم که به تانک مجهز بودند ... ما را به نقطه‌ای از نخلستان بردند که در آنجا با کندن زمین پناهگاهی برای تانک‌ها تعبیه کرده بودند، هنوز تا پل بهمن شیر فاصله داشتیم. آنجا به یک جمعیت حدوداً پنجاه نفره از مردم عادی ملحق شدیم که ظاهراً حین خروج از شهر اسیر شده بودند. ... ناگهان صدای رگبار گلوله و جیغ و داد مردم بلند شد. شهید تندگویان با ما مشورت کرد و گفت قصد دارد خود را معرفی کند و جلوی قتل‌عام مردم را بگیرد! و بی‌محابا فریاد زد: من وزیر نفت هستم! بلافاصله صدای شلیک گلوله قطع شد و از این نقطه ایشان را سوار جیپی کرده و بردند.

تلویزیون عراق پس از به اسارت درآمدن تندگویان، در برنامه‌های خود اعلام می‌کرد: اکنون ایرانی‌ها نه وزیر نفت دارند و نه نفت.[۴۵] دولت ایران به سرعت از طریق مجامع بین‌المللی همچون صلیب سرخ برای آزادی تندگویان اقدام کرد اما عراق، تندگویان را اسیر جنگی معرفی کرد. در 24 آذر 1359 و در جریان اجلاس وزیران اوپک در اندونزی، تلاش‌های ایران برای تغییر دستور جلسه در خصوص اسارت وزیر نفت این کشور بی تاثیر بود تنها یک بیانیه در این خصوص صادر شد.[۴۶] به گفته پسر تندگویان، مدتی پس از اسارت وی، محمدعلی رجایی، نخست وزیر وقت ایران، به خانه آنان رفته و خبر داده است که ارتش عراق در قبال آزاد شدن 8 خلبان عراقی اسیر در ایران، حاضر به آزادی تندگویان شده‌اند اما این امر با مخالفت خانواده تندگویان، منتفی شد.[۴۷] دولت ایران تا یک سال به امید بازگشت تندگویان، از معرفی وزیر نفت جدید به مجلس، خودداری کرد. در آن دوران کالردون برتی وزیر نفت ونزوئلا برای رفتن به عراق و دیدار همتای ایرانی خود در زندان، اعلام آمادگی کرد، که دولت عراق نپذیرفت.[۴۸] با پایان دوران دولت محمدعلی رجایی، وزیر جدید نفت منصوب شد.[۴۹]

در مجموع دوران اسارت تندگویان، تنها دو نامه از وی به خانواده‌اش ارسال شد. آخرین این نامه‌ها در 24 فروردین 1361 ارسال شده بود. 11 سال بعد از اسارت او، با آزادی برخی از اسیران ایرانی در سال 1359، خبرهایی از زنده بودن او منتشر شد.[۵۰]

درگذشت

هرچند خبرهایی از زنده بودن او منتشر می‌شد اما منابع عراقی خبر دادند که تندگویان در سال 1361 در سلولش، خودکشی کرده است.[۵۱] اکبر هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطرات سال ۱۳۶۹ خود می‌نویسد: «آقای بشارتی تلفنی گفت عراقی‌ها توسط صلیب سرخ اطلاع داده‌اند که آقای تندگویان در سال ۱۳۶۸ فوت کرده است.»[۵۲] در 14 آذر 1370 هیئت حقیقت‌یاب ایرانی برای بررسی‌های بیشتر این ادعا، به عراق سفر کردند و نیروهای عراقی، مدارکی شامل عکس، گواهی فوت و گزارش پزشکی قانونی را ارائه دادند که حاکی از درگذشت تندگویان بود. دولت عراق از تحویل دادن جسد تندگویان امتناع می‌کرد اما سرآخر با تلاش‌های دولت ایران، جسد مومیایی شده تندگویان در سال 1370 به ایران منتقل شد و در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۷۰ در قطعه 72 بهشت زهرا به خاک سپرده شد. هیئت حقیقت‌یاب پس از کالبدشکافی جسد اعلام کرد که سال درگذشت او در فاصله زمانی 1367 تا 1368 است. بر روی سنگ قبر او، تاریخ درگذشت نوشته نشده است.[۵۳] درباره کیفیت کشته شدن او نیز، با توجه به ترک استخوان سر و خرد شدن استخوان‌های حنجره، احتمال داده شده بود که وی با دستان بسته، خفه شده باشد.[۵۴] به گواه پزشکی قانونی ایران، مومیایی کردن سه باره جسد تندگویان در عراق، احتمالا بابت مخدوش کردن زمان درگذشت او بوده است.[۵۵] چندین سال پس از انتقال بقایای جسد تندگویان به ایران، دختر صدام حسین در پیامی مدعی شد که پدرش دستور داده بود تا با تندگویان رفتار مناسبی داشته باشند.[۵۶]

کتاب‌شناسی

دربارهٔ محمدجواد تندگویان کتاب‌های زیادی به چاپ رسیده است. مهم‌ترین این کتاب‌ها به شرح زیر هستند:[۵۷]

  • زندگی‌نامه وزراء. نخست‌وزیری، دفتر روابط عمومی، تحقیقات و انتشارات. ۱۳۶۰.
  • یحیوی، سید محسن (۱۳۶۷). آزادگان در بند.
  • بخشی‌پور، احمد (۱۳۶۹). زخم‌یاد اسارت. دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی.
  • رجایی، غلامعلی (۱۳۷۳). صنوبرهای سرخ. ج. ۱. دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۷۱-۵۱۷-۹.
  • جباری، جلیل (۱۳۷۳). شهید غریب: روایتی از اسارت شهید تندگویان. ارتش جمهوری اسلامی ایران، سازمان عقیدتی سیاسی، معاونت تبلیغات و روابط عمومی.
  • دهقان، احمد (۱۳۷۳). مأموریت تمام. تهران: دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی. شابک ۹۶۴-۹۰۱۳۳-۵-۰.
  • زندهٔ عشق: زندگی‌نامه شهید محمدجواد تندگویان. وزارت نفت، اداره کل روابط عمومی. ۱۳۷۸.
  • عربلو، احمد (۱۳۷۹). تندیس مقاومت: داستان زندگی شهید محمدجواد تندگویان. تهران: خانه قلم. شابک ۹۶۴-۹۲۸۶۱-۰-۱.
  • یحیوی، سید محسن (۱۳۷۹). ده سال تنهایی: خاطرات برادر آزاده مهندس سید محسن یحیوی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. شابک ۹۶۴-۵۵۳۹-۳۸-۲.
  • بیات، میترا (۱۳۷۹). من یک خاطره ازلی هستم. تهران: وداد. شابک ۹۶۴-۷۴۴۸-۰۱-۵.
  • کامور بخشایش، جواد (۱۳۸۰). یاس در قفس: داستان زندگی و شهادت غریبانه محمدجواد تندگویان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. شابک ۹۶۴-۷۳۵۷-۲۵-۷.
  • جوانبخت، محمود (۱۳۸۱). حکایت آن مرد غریب. تهران: نشر شاهد. شابک ۹۶۴-۶۴۸۹-۸۶-۹.
  • دولت عشق، ویژه‌نامه بزرگداشت وزیران و پانزده هزار شهید دولت. ستاد بزرگداشت وزیران و پانزده هزار شهید دولت. ۱۳۸۱.
  • نفت و ایثار: زندگی‌نامه و یادواره شهیدان و مفقودین شرکت ملی نفت ایران. مؤسسه فرهنگی و هنری شقایق روستا. ۱۳۸۱.
  • دلتنگی آسمان: سوگ‌سرودهایی در اندوه شهادت مهندس محمد جوادتندگویان. به کوشش سیدضیاءالدین شفیعی. تهران: هزاره ققنوس. ۱۳۸۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۷۹۲-۰۲-۷.
  • عربلو، احمد (۱۳۸۵). پرنده‌ای که با قفس پرواز کرد: زندگی‌نامه داستانی شهید محمدجواد تندگویان. تهران: نشر شاهد. شابک ۹۶۴-۳۹۴-۲۱۵-۵.

همچنین ببینید

پانویس

  1. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  2. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  3. ↑ جعفریان، «زنده‌باد زاپاتا؛ زنده‌باد تندگویان»، ماهنامه امتداد.
  4. ↑ جعفریان، «زنده‌باد زاپاتا؛ زنده‌باد تندگویان»، ماهنامه امتداد.
  5. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  6. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  7. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  8. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  9. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  10. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  11. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  12. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  13. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  14. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  15. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  16. ↑ جعفریان، «زنده‌باد زاپاتا؛ زنده‌باد تندگویان»، ماهنامه امتداد.
  17. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  18. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  19. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  20. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  21. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  22. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  23. ↑ جعفریان، «زنده‌باد زاپاتا؛ زنده‌باد تندگویان»، ماهنامه امتداد.
  24. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  25. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  26. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  27. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  28. ↑ شاملو، «عراقی‌ها دنبال معاوضه تندگویان بودند: گفتگو با خواهر تندگویان»، روزنامه شرق.
  29. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  30. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  31. ↑ جودوی، «ناگفته‌هایی از شهید تندگویان به روایت همسرش»، خبرگزاری فارس.
  32. ↑ جعفریان، «زنده‌باد زاپاتا؛ زنده‌باد تندگویان»، ماهنامه امتداد.
  33. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  34. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  35. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  36. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  37. ↑ «عشقستان: ویژه‌یاد شهید محمدجواد تندگویان وزیر نفت»، روزنامه قدس.
  38. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  39. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  40. ↑ «مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورهٔ اول، جلسهٔ ۵۲».
  41. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  42. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  43. ↑ «وزیر نفت منم! کسی را شکنجه نکنید»، روزنامه همشهری.
  44. ↑ «روایتی از چگونگی اسارت شهید محمدجواد تندگویان»، ایبنا.
  45. ↑ حسینی‌پور، ۳۴۳.
  46. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  47. ↑ «وزیر نفت منم! کسی را شکنجه نکنید»، روزنامه همشهری.
  48. ↑ حسینی‌پور، ۳۴۳.
  49. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  50. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  51. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  52. ↑ هاشمی رفسنجانی، ۲۸۳ (دوشنبه ۱۹ شهریور).
  53. ↑ یکتا، «تندگویان، محمدجواد»، دانشنامه جهان اسلام.
  54. ↑ «وزیر نفت منم! کسی را شکنجه نکنید»، روزنامه همشهری.
  55. ↑ «چرا بعثی‌ها پیکر شهید تندگویان را مومیایی کردند؟»، ایرنا.
  56. ↑ «وزیر نفت منم! کسی را شکنجه نکنید»، روزنامه همشهری.
  57. ↑ خبرگزاری کتاب ایران.

منابع

پیوندهای بیرونی

مناصب سیاسی
پیشین:
علی‌اکبر معین‌فر 		وزیر نفت
۱۳۵۹ 		پسین:
سید حسن سادات سرپرست

الگو:وزیران نفت ایران الگو:کابینه رجایی

{{ترتیب‌پیش‌فرض:تندگویان، محمدجواد}} [[رده:اسیران جنگی اهل ایران]] [[رده:اسیران جنگی جنگ ایران و عراق]] [[رده:افراد شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب]] [[رده:افراد شرکت ملی نفت ایران]] [[رده:انقلابیون اهل ایران]] [[رده:اهالی تهران]] [[رده:خاک‌سپاری‌ها در قطعه ۲۴ بهشت زهرا]] [[رده:دانش‌آموختگان دانشگاه صنعت نفت]] [[رده:دانش‌آموختگان مرکز مطالعات مدیریت ایران]] [[رده:درگذشتگان ۱۹۹۱ (میلادی)]] [[رده:زادگان ۱۳۲۹]] [[رده:زادگان ۱۹۳۸ (میلادی)]] [[رده:زادگان ۱۹۵۰ (میلادی)]] [[رده:زندانیان کمیته مشترک ضدخرابکاری]] [[رده:سیاستمداران سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران]] [[رده:شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب]] [[رده:شرکت ملی نفت ایران]] [[رده:فعالان دانشجویی اهل ایران]] [[رده:فعالان سیاسی اهل ایران]] [[رده:قربانیان شکنجه اهل ایران]] [[رده:مدیران صنعتی اهل ایران]] [[رده:مسافرکش‌ها]] [[رده:مهندسان سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران]] [[رده:مهندسان نفت اهل ایران]] [[رده:مهندسان نفت]] [[رده:وزیران دولت اول (محمدعلی رجایی)]] [[رده:وزیران نفت (ایران)]]

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=کاربر:Seyed_Ehsan/صفحه_تمرین&oldid=83399»