جشن تکلیف

استجابت دعا

دعا در اسلام، تنها مجموعه‌ای از کلمات و عبارات نیست؛ بلکه جوهره‌ای از طلب، نیاز و اظهار وابستگی انسان به آفریدگار است. در قرآن کریم، خداوند در آیات متعددی به اهمیت دعا و استجابت آن اشاره می‌کند. یکی از مشهورترین آیات در این زمینه، آیه ۶۰ سوره غافر است که می‌فرماید: "و قال ربّکم ادعونی استجب لکم" (و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا برای شما اجابت کنم). این آیه به صراحت، وعده الهی برای استجابت را بیان می‌کند.بقره ۱۸۶

شرایط استجابت:

استجابت دعا در نگاه دینی، پدیده‌ای مشروط و دارای قواعد است و صرفاً با طلب زبانی محقق نمی‌شود. شرایطی که در منابع دینی برای استجابت دعا ذکر شده‌اند، عبارتند از:

• ​خلوص نیت: دعا باید از عمق وجود و با نیتی خالصانه برای خدا باشد. امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرمایند: اِذا اَرادَ اَحَدُكُمْ اَنْ يُسْتَجابَ لَهُ فَلْيُطَيِّبْ كَسْبَهُ وَ لْيَخْرُجْ مِنْ مَظالِمِ النّاسِ، وَ اِنَّ اللّه َ لايَرْفَعُ اِلَيْهِ دُعاءُ عَبْدٍ وَ فى بَطْنِهِ حَرامٌ اَوْ عِنْدَهُ مَظْلَمَةٌ لاَِحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ؛ [بحار الأنوار، ج 93، ص 321، ح 31.]

هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حقّ مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود

• تلاش و عمل: دعا نباید جایگزین تلاش و کوشش انسان باشد. پیامبر اسلام(ص) در روایتی فرموده‌اند: "الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر" (دعاکننده بدون عمل، مانند تیراندازی است که تیر او کمان ندارد).

• رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : الدَّاعي بلا عَمَلٍ كالرّامِي بِلاَ وَتَرٍ .[بحار الأنوار : 93/312/17 .]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسى كه دعا كند و عمل نكند ، مانند كسى است كه با كمانِ بى زه، تير اندازد

•

• ​دوری از گناه: گناه، مانعی برای استجابت دعا است. امیرالمؤمنین علی(ع) در دعای کمیل می‌فرمایند: "اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء" (خدایا! آن گناهانی را که مانع استجابت دعا می‌شوند، ببخش).

• ​استفاده از لقمه حلال: لقمه حرام و مال شبهه‌ناک، اثری مخرب بر روح و روان انسان دارد و مانع استجابت دعا می‌شود. پیامبر(ص) فرموده‌اند: "من اکل لقمة حراماً لم یستجب له دعوة اربعین صباحاً" (کسی که لقمه‌ای حرام بخورد، دعایش تا چهل روز مستجاب نمی‌شود).

• عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: مَن أَكَلَ لُقْمَةَ حَرامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلاةٌ أَرْبَعينَ لَيْلَةً، وَلَمْ تُسْتَجَب لَهُ دَعْوَةٌ أَربَعينَ صَباحاً، وَكُلُّ لَحْمٍ يُنبِتُهُ الحَرامُ فَالنّارُ أَوْلى بِهِ، وَ إنَّ اللُّقْمَةَ الواحِدَةَ تُنبِتُ اللَّحْمَ. [ بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.]

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه لقمه حرام بخورد تا چهل شب نمازش قبول نمى شود، و دعايش تا چهل روز مستجاب نمى شود، و گوشتى كه آن لقمه حرام مى روياند به آتش سزاوارتر است، آرى يك لقمه هم گوشت مى روياند

حکمت‌های تأخیر در استجابت

گاهی اوقات، با وجود رعایت شرایط، دعا به سرعت مستجاب نمی‌شود. این امر، حکمت‌های متعددی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• ​حکمت الهی: خداوند ممکن است به دلیل مصلحت و خیر انسان، دعای او را به شکل دیگری یا در زمانی دیگر مستجاب کند.

• ​آزمون بندگی: تأخیر در استجابت، فرصتی برای صبر و تسلیم بیشتر در برابر اراده الهی است.

• ​آمادگی انسان: گاهی، مستجاب شدن یک دعا نیازمند رشد و بلوغ روحی خاصی در انسان است.

• ​سایت حوزه: مقاله "حکمت‌های تأخیر در استجابت دعا"، موجود در وبسایت حوزه علمیه قم