قنوت

مفهوم علمی و قرآنی «قنوت»

۱. ریشه‌شناسی واژه

واژه «قنوت» از ریشهٔ قَنَتَ – یَقنُتُ – قُنُوتاً مشتق شده و در زبان عربی به معنای خضوع، فرمانبرداری، اطاعت دائم، و دوام بر طاعت خداوند آمده است. قنوت مفهومی چندوجهی دارد که از سکوت در برابر خدا و تواضع در عمل سرچشمه می‌گیرد. راغب می‌نویسد: «القنوت هو الدوام علی الطاعة مع الخضوع»

۲. کاربرد قرآنی

واژه قنوت در قرآن در آیات متعددی به معنای اطاعت، بندگی و خضوع در برابر خداوند به کار رفته است. برخی نمونه‌ها:سوره آل‌عمران، آیه ۴۳: «یَا مَرْیَمُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَاسْجُدِی وَارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ» در این آیه، امر به قنوت برای مریم مقدس نشانه فرمانبرداری و خشوع کامل در برابر پروردگار است. بر اساس تفسیر طبری و المیزان (علامه طباطبایی)، قنوت در اینجا به معنای عبادت مداوم و خاشعانه آمده است.

• سوره بقره، آیه ۱۱۶: «بَلْ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ» همه آفریده‌ها تابع و خاضع خداوندند؛ این کاربرد قنوت جهانی است، نشان‌دهنده اطاعت وجودی همه موجودات از نظم الهی.

۳. تبیین الهیاتی

از منظر الهیات اسلامی، قنوت نه صرفاً حالتی در نماز، بلکه وضعیتی وجودیِ بنده در برابر خدا است. طباطبایی در تفسیر المیزان بیان می‌کند که «قنوت» در قرآن، گرایش درونی به اطاعت است ــ یعنی بنده‌ای که در ذات خود، میل به بندگی دارد، حتی پیش از فعل ظاهری عبادت.

پژوهش‌های معناشناختی جدید از رهیافت معناشناسی قرآنی نشان می‌دهد که واژه قنوت در قرآن پنج حوزه معنایی دارد:۱ــ اطاعت کامل (submission)، ۲ـ استمرار در بندگی (continuity). ۳ـ خضوع و ادب روحی (humility). ۴ـ سکوت در برابر اراده خداوند (silence before divine will). ۵ـ حالت وجودی تمام هستی در برابر خدا (existential submission)