بت
بت به پیکرهای از سنگ، چوب یا فلز گفته میشود که بهعنوان معبود پرستش میشد. منابع اسلامی خاستگاه بتپرستی را به فریب ابلیس پس از نوح نسبت میدهند و در قرآن به پرستش بتهایی چون ودّ، سواع، یغوث، یعوق و نسر اشاره شده است. در عرب جاهلی شمار بتها از سیصد تجاوز میکرد و هر قبیله معبودی ویژه داشت. بتهایی مانند لات، عُزّی، مناة و هبل شهرت بیشتری داشتند و کارکرد آنها بیشتر بهعنوان شفیع نزد خداوند دانسته میشد.
بت به پیکرهای گفته میشود که از سنگ، چوب یا فلز به شکل انسان، حیوان یا درخت ساخته شده و مورد پرستش قرار گیرد. در زبان عربی از آن با واژههای «صنم» و «وثن» یاد میشود.[۱]
در برخی متون تفسیری آمده است که پیش از نوح، گروهی مؤمن درگذشتند و مردم از فقدان آنان اندوهگین شدند. ابلیس برای تسلای بازماندگان تصاویر آنان را ساخت و به مردم داد. یک قرن بعد، نسلهای جدید پدید آمدند و ابلیس آنان را فریب داد و چنین القا کرد که نیاکانشان این تصاویر را میپرستیدند. بدین ترتیب گروهی از مردم به پرستش بتها گراییدند و به روایتها، با نفرین نوح همگی نابود شدند.[۲]
در گزارشهای دیگر ذیل آیه «أفرأیت من اتخذ إلهه هواه» اشاره شده که این آیه دربارهٔ قریش نازل شد. گفته شده است که آنان در دورهای از مکه پراکنده شدند و چون با سنگ یا درختی زیبا روبهرو میشدند آن را میپرستیدند، قربانی میکردند و خون قربانی را بر آن میمالیدند. برخی از آنان حیوانات بیمار را نیز برای شفا به این سنگها و درختان میساییدند. در نقلها آمده است که گاه خود مشرکان نیز به بیفایدگی این اعمال پی میبردند و اشعاری در نکوهش آن سرودهاند.[۳]
طبرسی در مجمعالبیان آورده است که اقوام نوح بتهای «ودّ»، «سواع»، «یعوق»، «یغوث» و «نسر» را میپرستیدند. پس از طوفان این بتها مدفون شدند تا آنکه شیطان آنها را برای مشرکان عرب ظاهر ساخت و قبایل مختلف هر یک به پرستش بت معینی روی آوردند. در میان اعراب جاهلی، بتهای دیگری چون «لات»، «عُزّی»، «مناة»، «اساف»، «نائله» و «هبل» نیز جایگاه داشتند.[۴]
بر اساس روایتی، فرزندان اسماعیل بت را بهعنوان خداوند نمیپرستیدند، بلکه آن را شفیع خود نزد خدا میدانستند؛ همانگونه که در قرآن نقل شده: «هؤلاء شفعاؤنا عندالله». از افراد مشهور در تاریخ بتپرستی عرب، «عمرو بن لحی خزاعی» دانسته شده است که برخی از بتها را از شام به مکه آورد و از نخستین کسانی بود که سنتهایی مانند «سائبه» و «وصیله» را در میان عرب رواج داد.[۵]
در کعبه نیز برای هر قبیله بتی وجود داشت و شمار آنها بیش از سیصد ذکر شده است. برخی از این بتها به شکل انسان، برخی به شکل حیوان و گروهی به صورت گیاه ساخته میشدند. از مشهورترین بتهای عرب جاهلی میتوان به «آزر»، «اساف»، «یغوث»، «یعوق»، «نسر»، «هبل»، «لات»، «مناة»، «عُزّی» و دهها نام دیگر اشاره کرد.[۶]
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «بت». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.