وقف
وقف یکی از نهادهای قدیمی در جوامع اسلامی است که طی آن، مالک مال یا دارایی خود را برای بهرهبرداری عمومی و مداوم اختصاص میدهد. این عمل از سدههای نخستین اسلام در سازماندهی خدمات اجتماعی، آموزشی و مذهبی کاربرد داشته و سبب شکلگیری ساختارهایی شده است که بدون وابستگی مستقیم به منابع حکومتی استمرار یافتهاند. نهاد وقف در بسیاری از مناطق اسلامی پایهای برای فعالیتهای عمومی و خیریهای به شمار میآید. وقف
وقف و نقش آن در توسعهٔ علم
در دورههای مختلف، وقف بهعنوان یکی از منابع پایدار پشتیبانی از آموزش و پژوهش عمل کرده است. بسیاری از مدارس، کتابخانهها، دارالعلمها و مراکز علمی با درآمدهای موقوفات اداره میشدند. این ساختار مالی امکان پرداخت هزینه استادان، کاتبان و نگهداری کتابها را فراهم میکرد و سبب تداوم فعالیتهای علمی در حوزههایی مانند ریاضیات، پزشکی و نجوم میشد. پشتیبانی وقف باعث شد آموزش و پژوهش در جهان اسلام بدون اختلال مالی ادامه یابد. دارالعلم
نمونه تاریخی
از نمونههای شناختهشده وابسته به موقوفات، «دارالعلم فاطمیان» در قاهره است. این مرکز با بهرهگیری از موقوفات گسترده اداره میشد و مجموعهای از کتابها، کلاسها و فعالیتهای علمی را دربر میگرفت. بررسی کارکرد اینگونه مؤسسات نشان میدهد که وقف علاوه بر بعد عبادی، نقش مهمی در شکلدهی زیرساختهای علمی در تمدن اسلامی داشته است.
منابع
- عباسی، یعقوب. نقش وقف در تمدن اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۵.
- Makdisi, George. The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West. Edinburgh University Press, 1981.
وقف یکی از نهادهای پایدار در تمدن اسلامی است که طی آن، مالک بخشی از دارایی خود را برای بهرهبرداری عمومی و مستمر اختصاص میدهد. این نهاد از نخستین سدههای اسلامی در ساماندهی خدمات اجتماعی، آموزشی و مذهبی نقش داشته و امکان استمرار فعالیتهای عمومی را بدون وابستگی مستقیم به منابع دولتی فراهم کرده است. وقف در بسیاری از جوامع اسلامی بهعنوان ابزاری برای تأمین نیازهای عمومی و تقویت ساختارهای خدماتی به کار رفته است.
وقف و نقش آن در توسعهٔ علم
در دورههای مختلف تاریخی، وقف به یکی از منابع اصلی پشتیبانی فعالیتهای علمی تبدیل شد. بسیاری از مدارس، کتابخانهها، دارالعلمها و مراکز پژوهشی با درآمدهای موقوفات اداره میشدند و هزینه استادان، کاتبان و نگهداری کتابها از همین محل تأمین میگردید. این سازوکار مالی پایدار امکان توسعه علوم مختلف، از جمله ریاضیات، پزشکی و نجوم را فراهم کرد و شرایطی ایجاد نمود که آموزش و پژوهش بدون اختلال مالی ادامه یابد. دارالعلمها از نمونههای برجسته این نوع پشتیبانی هستند.
نمونه تاریخی
از نمونههای شناختهشده مؤسسات علمی وابسته به وقف، دارالعلم فاطمیان در شهر قاهره است. این مرکز با بهرهگیری از موقوفات گسترده اداره میشد و مجموعهای از کتابها، کلاسهای آموزشی و فعالیتهای پژوهشی را دربر میگرفت. بررسی کارکرد اینگونه مؤسسات نشان میدهد که وقف در کنار جنبه عبادی خود، نقش قابل توجهی در شکلگیری زیرساختهای علمی و فرهنگی در جهان اسلام داشته است.
منابع
- عباسی، یعقوب. نقش وقف در تمدن اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۵.
- Makdisi, George. The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West. Edinburgh University Press, 1981.