عاد

قوم عاد؛ بررسی تاریخی ـ قرآنی یک تمدن کهن

۱. خاستگاه و پیشینه تاریخی قوم عاد

قوم عاد یکی از اقوام نیرومند عربِ باستان است که بنابر گزارش‌های تاریخی، پس از قوم نوح در سرزمین «اَحقاف» می‌زیسته‌اند؛ منطقه‌ای میان عمان و یمن یا میان عمان و حضرموت دانسته شده است. برخی نقل‌ها «عاد» را نام شخصی به نام عاد بن عوص می‌دانند که این قوم به نام او شهرت یافته است. احتمال دیگر آن است که این نام به جدّ بزرگ آنان بازمی‌گردد.

گروهی از مورخان، واژه «عاد» را بر دو قوم متفاوت اطلاق کرده‌اند:

۱. عاد اُولى که در قرآن به آن اشاره شده است: «و اوست که قوم عاد نخستین را هلاک کرد.» و معمولاً به اقوام بسیار کهن و پیشاتاریخی نسبت داده می‌شود.

۲. قبیله‌ای دیگر که در دوره‌های تاریخی شناخته‌شده زندگی می‌کرده است.

در نسبت‌دادن قوم هود به یکی از این دو گروه اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخی پژوهشگران عاد اولى را همان قوم هود دانسته‌اند.

۲. سیمای قوم عاد در قرآن

آیات قرآن ، قوم عاد را به عنوان ملتی تنومند، بلندبالا و برخوردار از قدرت سازندگی پیشرفته معرفی می‌کند؛ مردمی که شهرهایی آباد و اقامتگاه‌هایی محکم و استوار بنا می‌کردند. خداوند در سوره فجر می‌فرماید:

«ایا ندانسته ای که پروردگارت با قوم عاد چه کرد؟ * و[با آن شهر] ارم که دارای کاخ های با عظمت و ساختمان های بلند بود؟* همان که مانندش در شهرها ساخته نشده بود».

آیا نمی‌بینی پروردگارت با قوم عاد چه کرد؟ با آن شهر «اِرَم»، شهری که همانندی برای آن در سرزمین‌ها آفریده نشده بود.

درباره واژه «اِرَم» میان مفسران دو دیدگاه وجود دارد: برخی آن را نام یک شخص یا قبیله می‌دانند و برخی نام شهری بی‌مانند که عاد آن را بنا کرده بودند. با توجه به سیاق آیه، نظریه دوم قابل قبول‌تر است.

«عِماد» به معنای ستون است. مفسران یا این واژه را اشاره به اندام نیرومند مردان عاد می‌دانند یا کنایه از ستون‌های بزرگ کاخ‌ها و بناهای عظیم آنان.برخی نیز «ذات العماد» را چنین تفسیر کرده‌اند که قوم عاد سنگ‌های عظیم را همچون کوه‌پاره‌ها جدا می‌کردند و به صورت ستون‌هایی برپا می‌ساختند و سپس کاخ‌های رفیع خود را بر فراز آن‌ها می‌نهادند.

۳. باورها، رفتار اجتماعی و انحرافات اعتقادی

بر اساس گزارش قرآن، قوم عاد کافر، بت‌پرست و فرمان‌بردار زمام‌داران ستمگر بودند. خداوند درباره آنان می‌فرماید:

«و اینان قوم عاد بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند و از پیامبران او نافرمانی کردند و فرمان هرسرکش ستیزه جویی پیروی کردند.».

این قوم عاد بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند، پیامبران را فرمان نبردند و از هر جبّار سرکش پیروی کردند.

گسترش قدرت و آبادانیِ گسترده در سرزمین آنان، به تکبّر و سرکشی انجامید تا آن‌که خداوند هود را برای هدایتشان فرستاد.