حدیث کساء

حدیث کساء از احادیث مشهور در فضیلت پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است که در جریان نزول آیه تطهیر رخ داده و به‌عنوان یکی از مستندات مهم در تعیین مصداق اهل بیت شناخته می‌شود. بنابر نقل‌های معتبر، این واقعه در خانه ام سلمه روی داده و پیامبر(ص) با جمع‌کردن اهل بیت(ع) زیر عبا، دعای «اللهم هؤلاء أهلی...» را خوانده است.

این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت با تفاوت‌هایی در لفظ و جزئیات نقل شده و بسیاری از محدثان آن را مستفیض یا حتی متواتر دانسته‌اند. امامان شیعه نیز در موارد مختلف، از جمله در اثبات خلافت و فضیلت اهل بیت، به این حدیث استناد کرده‌اند. نسخه مشهور حدیث کساء که در کتاب مفاتیح الجنان آمده، با متن‌های کهن تفاوت‌هایی دارد. برخی علما مانند شیخ عباس قمی، آن را در منابع معتبر نیافته‌اند و آن را از خصایص کتاب منتخب طریحی دانسته‌اند. با این حال، علمای معاصر مانند ناصر مکارم شیرازی با استناد به اخبار من بلغ، قرائت این نسخه را به قصد رجاء برای برآورده شدن حاجات جایز شمرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر مانند سید محمدصادق روحانی، سند روایت در کتاب عوالم العلوم را معتبر دانسته و مضمون آن را مطابق با احادیث صحیح ارزیابی کرده‌اند.

حدیث کساء علاوه بر جایگاه حدیثی و تفسیری، در فرهنگ شیعی نیز حضوری پررنگ دارد؛ از شرح‌های علمی گرفته تا منظومه‌های ادبی در زبان‌های عربی، فارسی، ترکی، لری و اردو که به این حدیث پرداخته‌اند.

مفهوم‌شناسی و جایگاه حدیث کساء از جمله دلایل اثبات فضیلت، برتری و استحقاق امامان شیعه در امر خلافت به‌شمار آمده است. با توجه به نزول آیه تطهیر در جریان این حدیث، از آن برای اثبات عصمت امامان نیز بهره گرفته شده است.

واژه «کساء» در لغت به لباسی اطلاق می‌شود که انسان با آن خود را می‌پوشاند.[۴] برخی لغت‌شناسان، آن را به‌معنای عبا دانسته‌اند. همچنین در برخی منابع، این واژه به‌معنای زیرانداز یا روانداز نیز به‌کار رفته است.

ماجرای حدیث کساء گفته شده است که هیچ‌یک از احادیث نقل‌شده درباره ماجرای کساء، روایت کامل این واقعه را ارائه نمی‌دهند و هرکدام تنها بخشی از آن را بیان کرده‌اند. محمد محمدی ری‌شهری با بهره‌گیری از مجموعه‌ای از روایات، تصویری جامع از این رویداد ترسیم کرده است:

پیامبر اکرم(ص) در خانه همسرش ام سلمه حضور دارد و قرار است پیام مهمی از سوی خداوند درباره چند تن از نزدیکانش دریافت کند. از این‌رو، به ام سلمه تأکید می‌کند که به هیچ‌کس اجازه ورود ندهد. در همین روز، فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص)، تصمیم می‌گیرد غذایی به نام عصیده (نوعی حلوا) برای پدرش تهیه کند. او این غذا را در دیگی سنگی آماده کرده و آن را روی طبقی گذاشته، نزد پدر می‌آورد. ام سلمه نقل می‌کند: «نتوانستم مانع ورود فاطمه شوم». پیامبر(ص) به دخترش فرمود: «برو و همسر و دو فرزندت را نیز بیاور». فاطمه(س) بی‌درنگ به خانه بازگشت و همراه امام علی(ع) و دو فرزند خردسالش، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) وارد خانه پدر شد. ام سلمه با اشاره پیامبر(ص) برخاست و در گوشه‌ای مشغول نماز شد. سپس پیامبر(ص) با علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) کنار سفرهٔ فاطمه(س) نشستند. آن‌گاه پیامبر(ص) کسای خیبری -عبایی بافته‌شده توسط مردم خیبر - را بر سر آنان کشید و با دست راست به آسمان اشاره کرد و گفت: «خدایا! اینان اهل بیت(ع) من هستند؛ پس هرگونه پلیدی را از آنان دور کن و آنان را پاک و پاکیزه گردان.» در این لحظه، جبرئیل امین نازل شد و آیه تطهیر را تلاوت کرد: إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا ﴿۳۳﴾[؟–؟]|ترجمه=...خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.|سوره=احزاب|آیه=۳۳}} پس از آن، ام سلمه جلو آمد و پرسید: «آیا من نیز جزو اهل بیت هستم؟» پیامبر(ص) فرمود: «تو در راه خیر و نیکی هستی؛ تو از همسران پیامبر خدایی.»