عفاف و حجاب در قرآن

حجاب» و «عفاف» هر دو به معنای «بازداشتن و خودداری کردن» هستند، اما در مفهوم و کاربرد تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند. عفاف یک فضیلت درونی است؛ حالتی نفسانی که انسان را از تبعیت از هوس‌های سرکش و تمایلات حیوانی بازمی‌دارد. در مقابل، حجاب یک دستور بیرونی و عملی برای ایجاد حریم و پوشش در برابر نامحرم است. به بیان دیگر: الف) حجاب، پوشش ظاهری است؛ اما عفت، پوشش باطنی و معنوی. ب) حجاب می‌تواند ظاهری، تحمیلی یا حتی ریاکارانه باشد؛ درحالی‌که عفت، یک ویژگی اخلاقی و اختیاری است. ج) قلمرو عفاف بسیار گسترده‌تر از حجاب است و مواردی مانند عفت در نگاه، عفت در گفتار و عفت در رفتار را شامل می‌شود. بر همین اساس، ممکن است فردی حجاب ظاهری مناسبی داشته باشد، اما در عین حال، عفت در نگاه یا گفتار خود را رعایت نکند. این حالت، نمونه‌ای از «حجاب بدون عفت» است. برخی با این توجیه که «قلب من پاک است»، میان حجاب و عفت رابطه‌ای قائل نمی‌شوند و حجاب را رعایت نمی‌کنند. باید به این نکته توجه داشت که درون پاک، رفتار و ظاهری پاک می‌پروراند. همان‌طور که از زمین پاک، گیاهی سالم می‌روید، از قلبی که حقیقتاً عفیف باشد، هرگز میوه ناپاک «بدحجابی» نخواهد رویید.

زمینی که پاک است و خاکش نیکوست گیاهش به اذن خدا می‌روید. ولی از زمینی که ناپاک است هر چه بروید، سودی ندارد.

حجاب» و «عفاف» هر دو به معنای «بازداشتن و خودداری کردن» هستند، اما در مفهوم و کاربرد تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند. عفاف یک فضیلت درونی است؛ حالتی نفسانی که انسان را از تبعیت از هوس‌های سرکش و تمایلات حیوانی بازمی‌دارد. در مقابل، حجاب یک دستور بیرونی و عملی برای ایجاد حریم و پوشش در برابر نامحرم است. به بیان دیگر: الف) حجاب، پوشش ظاهری است؛ اما عفت، پوشش باطنی و معنوی. ب) حجاب می‌تواند ظاهری، تحمیلی یا حتی ریاکارانه باشد؛ درحالی‌که عفت، یک ویژگی اخلاقی و اختیاری است. ج) قلمرو عفاف بسیار گسترده‌تر از حجاب است و مواردی مانند عفت در نگاه، عفت در گفتار و عفت در رفتار را شامل می‌شود. بر همین اساس، ممکن است فردی حجاب ظاهری مناسبی داشته باشد، اما در عین حال، عفت در نگاه یا گفتار خود را رعایت نکند. این حالت، نمونه‌ای از «حجاب بدون عفت» است. برخی با این توجیه که «قلب من پاک است»، میان حجاب و عفت رابطه‌ای قائل نمی‌شوند و حجاب را رعایت نمی‌کنند. باید به این نکته توجه داشت که درون پاک، رفتار و ظاهری پاک می‌پروراند. همان‌طور که از زمین پاک، گیاهی سالم می‌روید، از قلبی که حقیقتاً عفیف باشد، هرگز میوه ناپاک «بدحجابی» نخواهد رویید.

زمینی که پاک است و خاکش نیکوست گیاهش به اذن خدا می‌روید. ولی از زمینی که ناپاک است هر چه بروید، سودی ندارد.

حجاب» و «عفاف» هر دو به معنای «بازداشتن و خودداری کردن» هستند، اما در مفهوم و کاربرد تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند. عفاف یک فضیلت درونی است؛ حالتی نفسانی که انسان را از تبعیت از هوس‌های سرکش و تمایلات حیوانی بازمی‌دارد. در مقابل، حجاب یک دستور بیرونی و عملی برای ایجاد حریم و پوشش در برابر نامحرم است. به بیان دیگر: الف) حجاب، پوشش ظاهری است؛ اما عفت، پوشش باطنی و معنوی. ب) حجاب می‌تواند ظاهری، تحمیلی یا حتی ریاکارانه باشد؛ درحالی‌که عفت، یک ویژگی اخلاقی و اختیاری است. ج) قلمرو عفاف بسیار گسترده‌تر از حجاب است و مواردی مانند عفت در نگاه، عفت در گفتار و عفت در رفتار را شامل می‌شود. بر همین اساس، ممکن است فردی حجاب ظاهری مناسبی داشته باشد، اما در عین حال، عفت در نگاه یا گفتار خود را رعایت نکند. این حالت، نمونه‌ای از «حجاب بدون عفت» است. برخی با این توجیه که «قلب من پاک است»، میان حجاب و عفت رابطه‌ای قائل نمی‌شوند و حجاب را رعایت نمی‌کنند. باید به این نکته توجه داشت که درون پاک، رفتار و ظاهری پاک می‌پروراند. همان‌طور که از زمین پاک، گیاهی سالم می‌روید، از قلبی که حقیقتاً عفیف باشد، هرگز میوه ناپاک «بدحجابی» نخواهد رویید. زمینی که پاک است و خاکش نیکوست گیاهش به اذن خدا می‌روید. ولی از زمینی که ناپاک است هر چه بروید، سودی ندارد.

آیات مربوط به عفاف وحجاب

ردیف	شماره سوره	محل نزول	ترتیب نزول	نام سوره	شماره آیه	متن آیه	ترجمه آیه	محتوای آیه
۱	۲۴	مدینه	۱۰۲	نور	۳۱	وَقُل لِّلْمُؤْمِنٰتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصٰرِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَاۖ وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَیٰ جُیُوبِهِنَّۖ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَآئِهِنَّ أَوْ ءَابَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَآئِهِنَّ أَوْ أَبْنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوٰنِهِنَّ أَوْ بَنِیٓ إِخْوٰنِهِنَّ أَوْ بَنِیٓ أَخَوٰتِهِنَّ أَوْ نِسَآئِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمٰنُهُنَّ أَوِ ٱلتَّـٰبِعِینَ غَیْرِ أُوْلِی ٱلْإِرْبَةِ مِنَ ٱلرِّجَالِ أَوِ ٱلطِّفْلِ ٱلَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُواْ عَلَیٰ عَوْرٰتِ ٱلنِّسَآءِۖ وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّۚ وَتُوبُوٓاْ إِلَی ٱللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ ٱلْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ	و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند، و زینت خود را [مانند لباس‌های زیبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقداری که [طبیعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پیداست [در برابر کسی] آشکار نکنند، و [برای پوشاندن گردن و سینه] مقنعه‌های خود را به روی گریبان‌هایشان بیندازند، و زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدران شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران شوهرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان [هم کیش خود] شان، یا بردگان زر خریدشان، یا خدمتکارانشان از مردانی که ساده لوح و کم عقل اند و نیاز شهوانی حس نمی‌کنند، یا کودکانی که [به سنّ تمیز دادن خوب و بد نسبت به امیال جنسی] نرسیده‌اند و زنان نباید پاهایشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمین بزنند تا آنچه از زینت‌هایشان پنهان می‌دارند [به وسیلۀ نامحرمان] شناخته شود و [شما] ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید تا رستگار شوید.	۱)غیر از زینتهای صورت و دو کف دست مابقی زینت‌ها را بپوشانید. ۲)روسری خود را بر سینه بیاندازند. ۳)پوشاندن زینت‌ها در مقابل شوهر، پدر، پدر شوهر، فرزند، فرزند شوهر، برادر، برادرزاده، خواهر زاده، زنان، غلامان، سفیهان واطفال ممیز واجب نمی‌باشد.
۲	۲۴	مدینه	۱۰۲	نور	۶۰	وَٱلْقَوٰعِدُ مِنَ ٱلنِّسَآءِ ٱلَّـٰتِی لَا یَرْجُونَ نِکَاحࣰا فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُنَاحٌ أَن یَضَعْنَ ثِیَابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجٰتِۭ بِزِینَةࣲۖ وَأَن یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرࣱ لَّهُنَّۗ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمࣱ	و بر زنان از کار افتاده‌ای که امید ازدواجی ندارند، گناهی نیست که حجاب و روپوش خود را کنار بگذارند، در صورتی که با زیور و آرایش خویش قصد خودآرایی نداشته باشند و پاکدامنی برای آنان بهتر است؛ و خدا شنوا و داناست.	پیرزن‌ها نیازی به مراعات حجاب ندارند.
۳	۲۸	مدینه	۴۹	قصص	۲۴	فَسَقَیٰ لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّیٰٓ إِلَی ٱلظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَآ أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرࣲ فَقِیرࣱ	پس [موسی] دام‌هایشان را [به جهت کمک کردن به آن دو] آب داد، سپس به سوی سایه برگشت و گفت: پروردگارا! به آنچه از خیر بر من نازل می‌کنی، نیازمندم.	حیا ی دختران شعیب.
۴	۲۸	مدینه	۴۹	قصص	۲۵	فَجَآءَتْهُ إِحْدَیٰهُمَا تَمْشِی عَلَی ٱسْتِحْیَآءࣲ قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَاۚ فَلَمَّا جَآءَهُۥ وَقَصَّ عَلَیْهِ ٱلْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْۖ نَجَوْتَ مِنَ ٱلْقَوْمِ ٱلظَّـٰلِمِینَ	پس یکی از آن دو [زن] در حالی که با حالت شرم و حیا گام برمی‌داشت، نزد او آمد [و] گفت: پدرم تو را می‌طلبد تا پاداش اینکه [دام‌های] ما را آب دادی به تو بدهد چون نزد او آمد و داستانش را بیان کرد، گفت: دیگر نترس که از آن گروه ستمکار نجات یافتی.	حیای دختران شعیب.
۵	۳۳	مدینه	۹۰	احزاب	۳۲	یٰنِسَآءَ ٱلنَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدࣲ مِّنَ ٱلنِّسَآءِ إِنِ ٱتَّقَیْتُنَّۚ فَلَا تَخْضَعْنَ بِٱلْقَوْلِ فَیَطْمَعَ ٱلَّذِی فِی قَلْبِهِۦ مَرَضࣱ وَقُلْنَ قَوْلࣰا مَّعْرُوفࣰا	ای همسران پیامبر! شما اگر پرهیزکاری پیشه کنید [از نظر منزلت و موقعیت] مانند هیچ‌یک از زنان نیستید، پس در گفتار خود، نرمی و طنّازی [چنان‌که عادت بیشتر زنان است] نداشته باشید تا کسی که بیمار دل است طمع کند، و سخن پسندیده و شایسته گویید.	ای زنان پیامبر صدای خود را تحریک آمیز نکنید.
۶	۳۳	مدینه	۹۰	احزاب	۳۳	وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ ٱلْجٰهِلِیَّةِ ٱلْأُولَیٰۖ وَأَقِمْنَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتِینَ ٱلزَّکَوٰةَ وَأَطِعْنَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓۚ إِنَّمَا یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرࣰا	و در خانه‌هایتان قرار و آرام گیرید، و [در میان نامحرمان و کوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهلیت پیشین [که برای خودنمایی با زینت و آرایش و بدون پوشش در همه جا ظاهر می‌شدند] ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید و زکات بدهید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید، جز این نیست که همواره خدا می‌خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت [که به روایت شیعه و سنی محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام اند] برطرف نماید، و شما را چنان‌که شایسته است [از همۀ گناهان و معاصی] پاک و پاکیزه گرداند.	ای زنان پیامبر در خانه‌هایتان بمانید و مانند زمان جاهلیت به صورت نیمه برهنه ظاهر نشوید.
۷	۳۳	مدینه	۹۰	احزاب	۳۵	إِنَّ ٱلْمُسْلِمِینَ وَٱلْمُسْلِمٰتِ وَٱلْمُؤْمِنِینَ وَٱلْمُؤْمِنٰتِ وَٱلْقٰنِتِینَ وَٱلْقٰنِتٰتِ وَٱلصَّـٰدِقِینَ وَٱلصَّـٰدِقٰتِ وَٱلصَّـٰبِرِینَ وَٱلصَّـٰبِرٰتِ وَٱلْخٰشِعِینَ وَٱلْخٰشِعٰتِ وَٱلْمُتَصَدِّقِینَ وَٱلْمُتَصَدِّقٰتِ وَٱلصَّـٰٓئِمِینَ وَٱلصَّـٰٓئِمٰتِ وَٱلْحٰفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَٱلْحٰفِظٰتِ وَٱلذَّـٰکِرِینَ ٱللَّهَ کَثِیرࣰا وَٱلذَّـٰکِرٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةࣰ وَأَجْرًا عَظِیمࣰا	مسلماً خدا برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان، و مردان و زنان عبادت پیشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان حفظ کنندهٔ خود از پلیدی‌های جنسی، و مردان و زنانی که بسیار یاد خدا می‌کنند، آمرزش و پاداشی بزرگ آماده کرده است.	حفظ فروج.
۸	۳۳	مدینه	۹۰	احزاب	۵۳	لَّا یَحِلُّ لَکَ ٱلنِّسَآءُ مِنۢ بَعْدُ وَلَآ أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوٰجࣲ وَلَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءࣲ رَّقِیبࣰا	[غیر از زن‌هایی که گفته شد] از این پس زنان دیگر برای تو حلال نیست، و [نیز] جایز نیست که آنان را به همسرانی دیگر تبدیل کنی گرچه زیبایی آنان تو را خوش آید، مگر کنیزی که مالکش شوی؛ و خدا نگهبان و مراقب همه چیز است.	وقتی از زنان پیامبر چیزی می گیریداز پس حجابی باشد تا موها وبدن آنها رو نبینید.
۹	۳۳	مدینه	۹۰	احزاب	۵۹	یَـٰٓأَیُّهَا ٱلنَّبِیُّ قُل لِّأَزْوٰجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَآءِ ٱلْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلٰبِیبِهِنَّۚ ذٰلِکَ أَدْنَیٰٓ أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَۗ وَکَانَ ٱللَّهُ غَفُورࣰا رَّحِیمࣰا	ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و همسران کسانی که مؤمن هستند بگو: چادرهایشان را بر خود فرو پوشند [تا بدن و آرایش و زیورهایشان در برابر دید نامحرمان قرار نگیرد] این [پوشش] به اینکه [به عفت و پاکدامنی] شناخته شوند نزدیک تر است، و در نتیجه [از سوی اهل فسق و فجور] مورد آزار قرار نخواهند گرفت؛ و خدا همواره بسیار آمرزنده و مهربان است.	روسری‌های بلند بر سر افکنند.

منابع

• حق‌شناس، جعفر (۱۳۹۴). عفاف وحجاب چگونه؟. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. ص. ۸،۹.
• پاک نیا، عبدالکریم (۱۳۹۰). عفاف سرچشمه زیبایی. قم: نورالزهرا. ص. ۵۷،۶۰،۶۴،۷۵،۸۴،۹۸،۱۰۱،۱۰۶.
• اکبری، محمود (۱۳۹۳). عفاف و پاکدامنی در اسلام. قم: فتیان. ص. ۱۷،۱۸.