قاعده لطف
قاعده لطف وضرورت امام حی
ازمهم ترین دلیل عقلی متکلمان امامیه بر وجوب امامت، می آورند قاعده لطف است. قاعده لطف، یکی از قواعد مهم و اساسی در کلام امامیه و فرقه معتزله می باشد و مسائل کلامی بسیاری بر این قاعده، استوار شده است؛ از جمله وجوب نبوت، عصمت پیامبران، تکالیف شرعی و وعد و وعید. متکلمان امامیه، بر این عقیده اند که امامت نیز از مصادیق و فروع قاعده لطف است.
تعریف لغوی قاعده لطف
واژه لطف در لغت به معناي رِفق و مدارا، قرب و نزدیکی، عنایت و مهربانی[۱]
تعریف اصطلاحی قاعده لطف
در اصطلاح کلامی، لطف از صفات فعل الهی و به معناي عنایت خاص خداوند در تسهیل امور بندگان جهت انجام تکالیف دینی و رشد و کمال آنان است؛ بدین معنا که خداوند آنچه مایه گرایش مکلفان به طاعت و دوري گزیدن آنان از معصیت است، در حق آنان افاضه می فرماید تا زمینه اطاعت پذیري آگاهانه و اختیاري بندگان از دستورات الهی و دوري آنان از معصیت او فراهم گردد و به قرب و کمال نائل شوند. متکلمان چنین لطفی را مقتضاي عدل و حکمت الهی دانسته و آن را از ناحیه خداوند واجب می شمارند.[۲]
1-کلام شیخ مفیددر قاعده لطف
«اللطف مایقرب المکلف معه الی الطاعه و یبعد عن المعصیه و لا حظ له فی التمکین و لم یبلغ حد الالجاء؛ «لطف، آن است که به سبب آن، مکلف به طاعت نزدیک و از معصیت دور می شود و در قدرت مکلف بر انجام دادن تکلیف، موثر نیست و به مرز اجبار نیز نمی رسد».[۳]
2-کلام سید مرتضی، در تعریف لطف گفته است:
«ان اللطف ما دعا الی فعل الطاعه؛ و ینقسم الی ما یختار المکلف عنده فعل الطاعه و لو لاه لم یختره، و الی مایکون اقرب الی اختیارها؛ «لطف آن است که مکلف را به انجام دادن طاعت دعوت می کند. » لطف، بر دو قسم است: یکی آن که مکلف به سبب آن، فعل طاعت را بر می گزیند و اگر آن لطف نبود، فعل طاعت را بر نمی گزید و دیگری آن که مکلف به سبب آن، نسبت به انجام دادن طاعت، نزدیک تر خواهد شد»
دلالت قاعده لطف ووجوب امامت
متکلمان امامیه، بالاتفاق، بر این عقیده اند که امامت، از مصادیق لطف خداوند است، و چون لطف، به مقتضای حکمت الهی، واجب است، امامت نیز واجب است. از طرفی، لطف امامت، از آن گونه الطافی است که فعل مباشری و مستقیم خداوند است. و از این نظر، وجوب امامت، همچون وجوب نبوت است.فاضل مقدادره در شرح الباب الحادي عشر، درباره دیدگاه علماي امامیه بر ضرورت عقلی وجود امام علیه السلام از راه قاعده لطف چنین استدلال می کند:بزرگان امامیه معتقدند که امامت (نصب امام) به حکم عقل بر خداوند واجب است و این سخن حقی است و دلیل بر حقانیت آن، لطف بودن امام در حق بندگان است و هر آنچه لطف باشد، بر خدا واجب است، پس امامت بر خد واجب است؛ زیرا آنچه سبب نزدیک شدن بندگان به اطاعت خدا و دوري آنان از گناه شود، لطف است و این معنی در امامت متبلور است.[1]
نتیجه آنکه:1-«لطف» در حقیقت موهبت خاص خداوند در حق بندگان بوده و زمینه اطاعت از دستورات دین و دوري آنان از معصیت را تسهیل می کند.
2- لذا حکمت الهی ایجاب می کند تا همیشه در میان مردم، حاکم و زمامدار ی باشد که جامعه را دررسیدن به سعادت دنیا و آخرت راهنمایی سازد.
3- و چون کمال لطف پس از پیامبراکرم, تنها با وجود امام معصوم علیه السلام امکان پذیر است، پس وجود امام و رهبر الهی در هر زمانی، ضروري خواهد بود.
[1] -فاضل مقداد، الباب الحادي عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، مشهد: آستان قدس رضوي ،1368 ص 40