ظهور منجی

اعتقاد به ظهور منجی در آخرالزمان، باوری کهن و فرادینی است که ریشه در تاریخ ادیان مختلف دارد. این مفهوم مختص اسلام یا تشیع نیست؛ در بسیاری از ادیان الهی و مکاتب باستانی همچون آیین‌های برهمایی و بودایی نیز عقیده به آمدن مصلح جهانی وجود دارد. در این تعالیم نیز از نشانه‌هایی برای نزدیک شدن ظهور منجی سخن به میان آمده است. با این حال، هیچ‌یک از این آیین‌ها به روشنی از چگونگی تحقق ظهور، ویژگی‌های منجی، یا مراحل قیام او سخن نگفته‌اند.در اسلام، باور به ظهور مصلحی بزرگ در پایان روزگار که جهان را از ظلم و فساد پاک می‌سازد، از اصول مسلّم دینی به شمار می‌رود. در میان مذاهب اسلامی، تشیع تصویری دقیق‌تر و روشن‌تر از این عقیده ارائه کرده و ویژگی‌های شخصیتی، شرایط ظهور، قیام و رخدادهای پیش از آن را بر پایه روایت‌های معصومان توضیح داده است

.پرسش‌های اصلی در بررسی این مفهوم عبارت‌اند از: آیا برای ظهور مهدی موعود نشانه‌هایی ویژه وجود دارد؟ مردم چگونه می‌توانند میان مهدی حقیقی و مدعیان دروغین تمایز قائل شوند؟ و آیا ظهور ناگهانی رخ می‌دهد یا زمینه‌های اجتماعی و تاریخی آن به تدریج فراهم می‌شود؟ پاسخ به این پرسش‌ها از دیدگاه مکتب تشیع در گرو شناخت صحیح نشانه‌های ظهور، روحیه بیداری و آمادگی یاران و شناخت تحولات پیش‌زمینه‌ای است.در متون حدیثی و تفسیری اسلامی، نشانه‌های ظهور به رخدادهایی اطلاق می‌شود که طبق پیش‌گویی معصومان، پیش از قیام حضرت مهدی یا در آستانه آن رخ می‌دهند. تحقق هر یک از این نشانه‌ها نشانه‌ای از نزدیک شدن زمان قیام دانسته می‌شود، اما وجود تنها بخشی از آن‌ها الزاماً به معنای فرارسیدن ظهور نیست. مجموعه‌ای از این روایات به رویدادهای تاریخی و سیاسی اشاره دارد که برخی از آن‌ها، مانند اختلاف در امت اسلامی، زوال حکومت بنی‌عباس، جنگ‌های صلیبی، فتح قسطنطنیه و شکل‌گیری دولت‌های محلی، در طول تاریخ به وقوع پیوسته‌اند. با این حال، روشن نیست که همه این حوادث همان‌هایی باشند که در روایات به عنوان نشانه‌های ظهور ذکر شده‌اند یا لزوماً ارتباطی حتمی با ظهور مهدی داشته باشند.در ضمن، واژه "قائم" در برخی روایات الزاماً به حضرت مهدی اشاره ندارد. این تعبیر گاه نماد هرگونه قیام و گشایش برای شیعیان در دوران حکومت‌های ستمگر مانند بنی‌امیه و بنی‌عباس است. در آن دوره‌های اختناق، فروپاشی نسبی حکومت‌های ظالم و شکل‌گیری جنبش‌های معارض، فرصتی برای تنفس و بازسازی فرهنگی جامعه شیعی فراهم می‌کرد که امامان شیعه آن را نوعی فرج یا گشایش می‌دانستند. از این رو، بخشی از نشانه‌های نقل‌شده در احادیث را باید در بستر تاریخی و اجتماعی خود تفسیر کرد، نه لزوماً به‌عنوان مقدمات ظهور نهایی مهدی موعود.

منابع

نشریه حوزه (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) جلد ۷۰ ، صفحه ۷