حیله شرعی

حیله شرعی

معنای لغوی

حیله از ریشه «حول» گرفته شده که به معنای تدبیر ماهرانه امور و به‌کارگرفتن فکر برای رسیدن به مقصود ، مهارت، نيك‌انديشى و قدرت تصرّف در كارها به‌کار رفته است. راغب اصفهانی، اصل آن را به معنای دگرگونی و جدا شدن از غیر تعریف کرده است و حیله را به‌کارگیری راه‌های پنهانی یا چاره‌جویی نهانی برای رسیدن به حالت یا چیزی می‌داند که در انسان حاصل می‌شود، وی استعمال این واژه را غالباً در امور منفی می‌داند؛ هرچند گاهی به عنوان راه حکیمانه نیز به کار برده می‌شود.

معنای اصطلاحی

فقهای امامیه در ابواب مختلف فقهی از حیله‌های شرعی که حیله درواقع همان حفظ ظواهر قوانین شرعی است هرچند که روح قوانین موجود نباشد (مکارم شیرازی، 1385: ۱۴). آنچه از دیدگاه اهل لغت و تعاریف فقهاء عظام به‌دست می‌آید این است که حیله در اصطلاح فقهی خود، راهی برای فرار از احکام الزامی اما با حفظ ظواهر شرعی است که در آن، فرد مکلف با توسل‌جستن به اموری در صدد تغییردادن ظاهری افعال خود است، به‌طوری‌که در نهایت و بالمآل، غرض و فلسفه مورد انتظار از آن حکم شرعی حاصل نشده ولی ظاهر و عنوان فعل، سازواری خود با حکم شرعی را حفظ کرده است.