اهل اختصاص: تفاوت میان نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(ابرابزار) |
(←منابع) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اهل اختصاص''' اصطلاحی دربارهٔ هفت نفر<ref dir=ltr>{{پک|Shapur Shahbazi|2002|ف=HAFT|ک=EIr|ص=512|زبان=en}}</ref> [[تصوف|صوفی]] پیرو | '''اهل اختصاص''' اصطلاحی دربارهٔ هفت نفر<ref dir=ltr>{{پک|Shapur Shahbazi|2002|ف=HAFT|ک=EIr|ص=512|زبان=en}}</ref> [[تصوف|صوفی]] پیرو [[طریقت (تصوف)|طریقیت]] [[طریقت صفویه|صفویه]] است که وظیفهٔ سرپرستی و مراقبت از [[مرشد]] خردسال آن طریقت، [[شاه اسماعیل یکم|اسماعیل صفوی]] ({{reign|label=منصب ارشادی:|۹۳۰|۸۹۸}}، {{reign|label=حکومت:|۹۳۰|۹۰۷}}) به آنها محولشده بود. این هفت نفر از زمان خروج از اردبیل (۸۹۸ ه.ق) تا تأسیس [[ایران صفوی|حکومت صفوی]] (۹۰۷ ه.ق) همواره از مربیان و مشاوران او بودند. | ||
== معنی اصطلاحی == | |||
اهل اختصاص اسماعیل از مطمئنترین و مورداعتمادترین [[مرید]]ان پدرش [[شیخ حیدر (صفویه)|حیدر صفوی]] ({{reign|label=منصب ارشادی:|۸۹۳|۸۶۴}}) و برادر بزرگترش [[علیمیرزا صفوی|علی صفوی]] ({{reign|label=منصب ارشادی:|۸۹۸|۸۹۳}}) بودند و مسلماً واگذاری وظیفهٔ مراقبت از اسماعیل به آنها نیز بر همین اساس صورت گرفت. اهل اختصاص در سختترین شرایط، هرگز از حمایت اسماعیل دست نکشیدند و با وجود وعدهها و تهدیدهای [[شروانشاهان]] و [[آققویونلو]]ها، هرگز حاضر به تسلیمنمودن اسماعیل به آنها نشدند. گفته میشود که اهل اختصاص در تکوین شخصیت اسماعیل و نیز پیدایش [[غالیان|عقاید افراطی و تعصبآمیز شیعی]] در وجود اسماعیل نقشی اساسی ایفا کردند.<ref>{{پک|مسلمی|۱۳۸۶|ف=سیادت و تشیع صفویان|ص=۱۵۴–۱۵۵}}</ref> | اهل اختصاص اسماعیل از مطمئنترین و مورداعتمادترین [[مرید]]ان پدرش [[شیخ حیدر (صفویه)|حیدر صفوی]] ({{reign|label=منصب ارشادی:|۸۹۳|۸۶۴}}) و برادر بزرگترش [[علیمیرزا صفوی|علی صفوی]] ({{reign|label=منصب ارشادی:|۸۹۸|۸۹۳}}) بودند و مسلماً واگذاری وظیفهٔ مراقبت از اسماعیل به آنها نیز بر همین اساس صورت گرفت. اهل اختصاص در سختترین شرایط، هرگز از حمایت اسماعیل دست نکشیدند و با وجود وعدهها و تهدیدهای [[شروانشاهان]] و [[آققویونلو]]ها، هرگز حاضر به تسلیمنمودن اسماعیل به آنها نشدند. گفته میشود که اهل اختصاص در تکوین شخصیت اسماعیل و نیز پیدایش [[غالیان|عقاید افراطی و تعصبآمیز شیعی]] در وجود اسماعیل نقشی اساسی ایفا کردند.<ref>{{پک|مسلمی|۱۳۸۶|ف=سیادت و تشیع صفویان|ص=۱۵۴–۱۵۵}}</ref> | ||
== اعضا == | == اعضا == | ||
هفت صوفی اهل اختصاص شامل [[حسین بیگ شاملو]]، [[ابدال بیگ تالش]]، [[خادم بیگ تالش]]، [[رستم بیگ قرامانلو]]، [[بیرام بیگ قرامانلو]]، [[الیاس بیگ خنسلو]] و | هفت صوفی اهل اختصاص شامل [[حسین بیگ شاملو]]، [[ابدال بیگ تالش]]، [[خادم بیگ تالش]]، [[رستم بیگ قرامانلو]]، [[بیرام بیگ قرامانلو]]، [[الیاس بیگ خنسلو]] و [[پیری بیگ قاجار]] بودند. با این حال، برخی منابع از شخصی به نام ابدال علی بیگ ذوالقدر به جای ابدال بیگ تالش نام بردهاند.<ref>{{پک|شورمیج|۱۳۹۵|ف=نقش گیلان در روند قدرتگیری|ص=۸۱}}</ref> اطلاعات دربارهٔ اقامت اسماعیل و اهل اختصاص در گیلان، ناقص و پراکنده است.<ref>{{پک|شورمیج|۱۳۹۵|ف=نقش گیلان در روند قدرتگیری|ص=۷۴}}</ref> همچنین به نظر میرسد که منابع رسمی تاریخنگاری صفوی در ذکر اسامی این هفت نفر، یک سانسور تاریخی انجام دادهاند. [[کیومرث قرقلو|کیومرث قِرِقْلو]]، پژوهشگر مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا، با بررسی یک منبع دست اول چاپنشده به نام ''[[تاریخ (حیاتی تبریزی)|تاریخ]]'' (۹۶۱ ه.ق) نوشتهٔ یکی از کارگزاران نخستین دولت صفوی به نام [[قاسم بیگ حیاتی تبریزی]] به نتایج جدیدی درخصوص سالهای نخستین زندگی اسماعیل دست یافته است. فاش شدن نقشهٔ ترور اسماعیل در دوران اقامت او در روستای ارچوان آستارا (۹۰۵ ه.ق)، منجر به متهم شدن [[محمد بیگ تالش]] و برخی از همراهانش شد. اگر چه اتهام تلاش برای قتل اسماعیل ثابت نشد و اسماعیل نیز محمد بیگ را بخشید ولی پس از [[فتح شروان توسط صفویان|فتح شروان]] (اواسط ۹۰۶ ه.ق)، محمد بیگ به دستور اسماعیل اعدام شد و حسین بیگ شاملو به عنوان لَلَـه، جایگزین او شد. [[حسنبیگ روملو|حسن بیگ روملو]] و سایر وقایعنگاران عصر صفوی، برای ذکر وقایع دوران قیام شاه اسماعیل در کتاب خود، از ''تاریخ'' حیاتی تبریزی به صورت گزینشی استفاده کرده و رویداد مذکور را حذف کردهاند.<ref dir=ltr>{{پک|Ghereghlou|2017|ف=New Light on the Early Ṣafavids|ک=JAOS|ص=826–827|زبان=en}}</ref> | ||
== سلسلهمراتب == | |||
[[:wiktionary:دده|دَدَه]] (به معنی «پدربزرگ») بعد از مرشد، مرجع اصلی دینی و در امور دینی و دنیوی، نمایندهٔ اصلی رهبر صفویه بود. او بالاترین شخص در طریقت صفویه پس از مرشد بود.<ref>{{پک|Reid|1983|ک=Tribalism and Society in Islamic Iran|ص=85|زبان=en}}</ref> [[للگی|لَلَـه]] (به معنی «سرپرست») در ردهٔ دوم، و [[خلیفه]] (به معنی «جانشین») یک مقام مساوی با دو مقام پیشین یا با درجهٔ اهمیت کمتر، در ردهٔ سوم سلسلهمراتب طریقت قرار داشت.<ref>{{پک|Reid|1983|ک=Tribalism and Society in Islamic Iran|ص=86|زبان=en}}</ref> | |||
== فهرست اهل اختصاص == | |||
{| class="wikitable" style="text-align:center" | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
! رتبه | ! رتبه | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۴: | ||
| ۱ | | ۱ | ||
| [[ابدال بیگ تالش]] | | [[ابدال بیگ تالش]] | ||
| دَدَه | |||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| | | ایرانیتبار | ||
| | | مردم تالش | ||
| قورچیباشی و حاکم قزوین، سپس حاکم مرو | |||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
|- | |- | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۷: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۶ | | ۹۰۶ | ||
| | | ایرانیتبار | ||
| | | مردم تالش | ||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
| شوهرعمهٔ اسماعیل | | شوهرعمهٔ اسماعیل | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۵: | ||
| ۹۰۶ | | ۹۰۶ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| تُرکتبار | |||
| | | ایل شاملو | ||
| وکیل و [[امیرالامرا]] | |||
| شوهرعمهٔ اسماعیل | | شوهرعمهٔ اسماعیل | ||
|- | |- | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۵: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| | | ایرانیتبار | ||
| | | مردم تالش | ||
| دیوان بیگی، سپس حاکم ولایت بغداد | |||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
|- | |- | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۵: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| تُرکتبار | |||
| طایفه قرامانلو | |||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
| شوهرعمهٔ اسماعیل | | شوهرعمهٔ اسماعیل | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۵: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| تُرکتبار | |||
| طایفه قرامانلو | |||
| دیوان بیگی، سپس حاکم [[بلخ]] | |||
| برادرزادهٔ رستم بیگ | | برادرزادهٔ رستم بیگ | ||
|- | |- | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۵: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| تُرکتبار | |||
| طایفه خنسلو | | طایفه خنسلو | ||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۵: | ||
| ۸۹۸ | | ۸۹۸ | ||
| ۹۰۷ | | ۹۰۷ | ||
| تُرکتبار | |||
| | | ایل قاجار | ||
| حاکم | | حاکم ولایت قرهباغ | ||
| {{ن-م}} | | {{ن-م}} | ||
|} | |} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۸: | ||
=== منابع === | === منابع === | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=شورمیج |نام=محمد |تاریخ=پاییز و زمستان ۱۳۹۵ |عنوان=نقش گیلان در روند قدرتگیری شاه اسماعیل اول صفوی برای تصاحب سلطنت |پیوند=https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2325.html |ژورنال=جستارهای تاریخی |ناشر=[[پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی]] |مکان=تهران |دوره=۷ |شماره=۲ |صفحات=۶۷–۸۵ | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=شورمیج |نام=محمد |تاریخ=پاییز و زمستان ۱۳۹۵ |عنوان=نقش گیلان در روند قدرتگیری شاه اسماعیل اول صفوی برای تصاحب سلطنت |پیوند=https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2325.html |ژورنال=جستارهای تاریخی |ناشر=[[پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی]] |مکان=تهران |دوره=۷ |شماره=۲ |صفحات=۶۷–۸۵}} | ||
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=مسلمی |نام=عادل |تاریخ=تابستان ۱۳۸۶ |عنوان=سیادت و تشیع صفویان در دوره پیش از سلطنت |پیوند=http://tarikh.nashriyat.ir/node/492 |ژورنال=تاریخ اسلام در آینه پژوهش |ناشر=[[مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی]] |مکان=قم |شماره=۱۴ |صفحات=۱۲۹–۱۶۴ | * {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=مسلمی |نام=عادل |تاریخ=تابستان ۱۳۸۶ |عنوان=سیادت و تشیع صفویان در دوره پیش از سلطنت |پیوند=http://tarikh.nashriyat.ir/node/492 |ژورنال=تاریخ اسلام در آینه پژوهش |ناشر=[[مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی]] |مکان=قم |شماره=۱۴ |صفحات=۱۲۹–۱۶۴}} | ||
{{آغاز چپچین}} | {{آغاز چپچین}} | ||
* {{cite journal |last1=Ghereghlou |first1=Kioumars |author1-link=:en:Kioumars Ghereghlou |title=Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Ṣafavids in Ḥayātī Tabrīzī's ''Tārīkh'' (961/1554) |journal=[[:en:Journal of the American Oriental Society|Journal of the American Oriental Society]] |date=October–December 2017 |volume=137 |issue=4 |pages=805–832 |url=https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8ZW33DF |doi=10.7817/jameroriesoci.137.4.0805 |via=[[:en:Columbia University Libraries|Columbia Academic Commons]]}} | * {{cite journal |last1=Ghereghlou |first1=Kioumars |author1-link=:en:Kioumars Ghereghlou |title=Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Ṣafavids in Ḥayātī Tabrīzī's ''Tārīkh'' (961/1554) |journal=[[:en:Journal of the American Oriental Society|Journal of the American Oriental Society]] |date=October–December 2017 |volume=137 |issue=4 |pages=805–832 |url=https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8ZW33DF |doi=10.7817/jameroriesoci.137.4.0805 |via=[[:en:Columbia University Libraries|Columbia Academic Commons]]}} | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۸: | ||
{{نوار درگاه|تاریخ|ایران}} | {{نوار درگاه|تاریخ|ایران}} | ||
{{درجهبندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامهها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | |||
[[رده:ایران در سده ۱۵ (میلادی)]] | [[رده:ایران در سده ۱۵ (میلادی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۳:۳۱
اهل اختصاص اصطلاحی دربارهٔ هفت نفر[۱] صوفی پیرو طریقیت صفویه است که وظیفهٔ سرپرستی و مراقبت از مرشد خردسال آن طریقت، اسماعیل صفوی (منصب ارشادی: ۹۳۰–۸۹۸، حکومت: ۹۳۰–۹۰۷) به آنها محولشده بود. این هفت نفر از زمان خروج از اردبیل (۸۹۸ ه.ق) تا تأسیس حکومت صفوی (۹۰۷ ه.ق) همواره از مربیان و مشاوران او بودند.
معنی اصطلاحی
اهل اختصاص اسماعیل از مطمئنترین و مورداعتمادترین مریدان پدرش حیدر صفوی (منصب ارشادی: ۸۹۳–۸۶۴) و برادر بزرگترش علی صفوی (منصب ارشادی: ۸۹۸–۸۹۳) بودند و مسلماً واگذاری وظیفهٔ مراقبت از اسماعیل به آنها نیز بر همین اساس صورت گرفت. اهل اختصاص در سختترین شرایط، هرگز از حمایت اسماعیل دست نکشیدند و با وجود وعدهها و تهدیدهای شروانشاهان و آققویونلوها، هرگز حاضر به تسلیمنمودن اسماعیل به آنها نشدند. گفته میشود که اهل اختصاص در تکوین شخصیت اسماعیل و نیز پیدایش عقاید افراطی و تعصبآمیز شیعی در وجود اسماعیل نقشی اساسی ایفا کردند.[۲]
اعضا
هفت صوفی اهل اختصاص شامل حسین بیگ شاملو، ابدال بیگ تالش، خادم بیگ تالش، رستم بیگ قرامانلو، بیرام بیگ قرامانلو، الیاس بیگ خنسلو و پیری بیگ قاجار بودند. با این حال، برخی منابع از شخصی به نام ابدال علی بیگ ذوالقدر به جای ابدال بیگ تالش نام بردهاند.[۳] اطلاعات دربارهٔ اقامت اسماعیل و اهل اختصاص در گیلان، ناقص و پراکنده است.[۴] همچنین به نظر میرسد که منابع رسمی تاریخنگاری صفوی در ذکر اسامی این هفت نفر، یک سانسور تاریخی انجام دادهاند. کیومرث قِرِقْلو، پژوهشگر مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا، با بررسی یک منبع دست اول چاپنشده به نام تاریخ (۹۶۱ ه.ق) نوشتهٔ یکی از کارگزاران نخستین دولت صفوی به نام قاسم بیگ حیاتی تبریزی به نتایج جدیدی درخصوص سالهای نخستین زندگی اسماعیل دست یافته است. فاش شدن نقشهٔ ترور اسماعیل در دوران اقامت او در روستای ارچوان آستارا (۹۰۵ ه.ق)، منجر به متهم شدن محمد بیگ تالش و برخی از همراهانش شد. اگر چه اتهام تلاش برای قتل اسماعیل ثابت نشد و اسماعیل نیز محمد بیگ را بخشید ولی پس از فتح شروان (اواسط ۹۰۶ ه.ق)، محمد بیگ به دستور اسماعیل اعدام شد و حسین بیگ شاملو به عنوان لَلَـه، جایگزین او شد. حسن بیگ روملو و سایر وقایعنگاران عصر صفوی، برای ذکر وقایع دوران قیام شاه اسماعیل در کتاب خود، از تاریخ حیاتی تبریزی به صورت گزینشی استفاده کرده و رویداد مذکور را حذف کردهاند.[۵]
سلسلهمراتب
دَدَه (به معنی «پدربزرگ») بعد از مرشد، مرجع اصلی دینی و در امور دینی و دنیوی، نمایندهٔ اصلی رهبر صفویه بود. او بالاترین شخص در طریقت صفویه پس از مرشد بود.[۶] لَلَـه (به معنی «سرپرست») در ردهٔ دوم، و خلیفه (به معنی «جانشین») یک مقام مساوی با دو مقام پیشین یا با درجهٔ اهمیت کمتر، در ردهٔ سوم سلسلهمراتب طریقت قرار داشت.[۷]
فهرست اهل اختصاص
| رتبه | نام | مقام در طریقت | آغاز | پایان | قومیت | نژاد / ایل / طایفه | منصب پس از تأسیس حکومت | ارتباط خانوادگی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | ابدال بیگ تالش | دَدَه | ۸۹۸ | ۹۰۷ | ایرانیتبار | مردم تالش | قورچیباشی و حاکم قزوین، سپس حاکم مرو | ن/م |
| ۲ | محمد بیگ تالش | لَلَـه | ۸۹۸ | ۹۰۶ | ایرانیتبار | مردم تالش | ن/م | شوهرعمهٔ اسماعیل |
| حسین بیگ شاملو | ۹۰۶ | ۹۰۷ | تُرکتبار | ایل شاملو | وکیل و امیرالامرا | شوهرعمهٔ اسماعیل | ||
| ۳ | خادم بیگ تالش | خلیفه ← خلیفهالخلفا | ۸۹۸ | ۹۰۷ | ایرانیتبار | مردم تالش | دیوان بیگی، سپس حاکم ولایت بغداد | ن/م |
| ۴ | رستم بیگ قرامانلو | ن/م | ۸۹۸ | ۹۰۷ | تُرکتبار | طایفه قرامانلو | ن/م | شوهرعمهٔ اسماعیل |
| ۵ | بیرام بیگ قرامانلو | ن/م | ۸۹۸ | ۹۰۷ | تُرکتبار | طایفه قرامانلو | دیوان بیگی، سپس حاکم بلخ | برادرزادهٔ رستم بیگ |
| ۶ | الیاس بیگ خنسلو | ن/م | ۸۹۸ | ۹۰۷ | تُرکتبار | طایفه خنسلو | ن/م | ن/م |
| ۷ | پیری بیگ قاجار | ن/م | ۸۹۸ | ۹۰۷ | تُرکتبار | ایل قاجار | حاکم ولایت قرهباغ | ن/م |
پانویس
ارجاعات
- ↑ Shapur Shahbazi, “HAFT”, EIr, 512.
- ↑ مسلمی، «سیادت و تشیع صفویان»، ۱۵۴–۱۵۵.
- ↑ شورمیج، «نقش گیلان در روند قدرتگیری»، ۸۱.
- ↑ شورمیج، «نقش گیلان در روند قدرتگیری»، ۷۴.
- ↑ Ghereghlou, “New Light on the Early Ṣafavids”, JAOS, 826–827.
- ↑ Reid, Tribalism and Society in Islamic Iran, 85.
- ↑ Reid, Tribalism and Society in Islamic Iran, 86.
منابع
- شورمیج، محمد (پاییز و زمستان ۱۳۹۵). «نقش گیلان در روند قدرتگیری شاه اسماعیل اول صفوی برای تصاحب سلطنت». جستارهای تاریخی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ۷ (۲): ۶۷–۸۵.
- مسلمی، عادل (تابستان ۱۳۸۶). «سیادت و تشیع صفویان در دوره پیش از سلطنت». تاریخ اسلام در آینه پژوهش. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (۱۴): ۱۲۹–۱۶۴.
- Ghereghlou, Kioumars (October–December 2017). "Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Ṣafavids in Ḥayātī Tabrīzī's Tārīkh (961/1554)". Journal of the American Oriental Society. 137 (4): 805–832. doi:10.7817/jameroriesoci.137.4.0805 – via Columbia Academic Commons.
- Reid, James J. (1983). Tribalism and Society in Islamic Iran, 1500–1629. Malibu, California: Undena Publications. ISBN 0-89003-125-8.
- Shapur Shahbazi, Alireza (2002). "HAFT". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Vol. XI/5. New York, NY: Encyclopædia Iranica Foundation. pp. 511–515. ISBN 978-0-933273-69-6.
صفحه پودمان:Portal bar/styles.css محتوایی ندارد.
