عدالت اقتصادی

عدالت اقتصادی یکی از ارکان مهم در آموزه‌های قرآن است. قرآن با طرح مسائلی همچون انفاق، زکات، تحریم ربا، و شفافیت در معاملات، الگویی برای توزیع عادلانه ثروت و رفع نیازهای اجتماعی ارائه می‌دهد. در نگاه اسلامی، اقتصاد تنها نظامی برای تولید و مصرف نیست، بلکه ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی و پرورش کرامت انسانی به‌شمار می‌آید. از این منظر، آموزه‌های قرآنی می‌توانند مبنای نقد نظام‌های اقتصادی معاصر، به‌ویژه سرمایه‌داری باشند.

مبانی قرآنی عدالت اقتصادی

مفهوم توزیع عادلانه ثروت در آیاتی از قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. قرآن در آیه «کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ» (حشر، ۷) هشدار می‌دهد که ثروت نباید در دست گروهی خاص متمرکز شود. این آیه نشان‌دهنده ضرورت گردش عادلانه سرمایه است.

تحریم ربا و استثمار نیز مورد اشاره قرآن است. قرآن ربا را ظلم آشکار دانسته و مسلمانان را به ترک آن فرا می‌خواند: «فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ» (بقره، ۲۷۹). این حکم، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای جلوگیری از استثمار مالی است. انفاق و حمایت اجتماعی نیز از دیگر موارد مورد اشاره قران است. زکات، صدقه و انفاق، در قرآن به‌عنوان وظایفی اجتماعی مطرح شده‌اند: «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ…» (توبه، ۶۰). این نظام حمایتی، مانع تعمیق فقر و فاصله طبقاتی می‌شود. دستور قرآنی به رعایت انصاف در معاملات، در آیه «أَوْفُوا الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ» (انعام، ۱۵۲) بیان شده است. این اصل، پایه شفافیت اقتصادی و اعتماد اجتماعی است.

عدالت اقتصادی در قرآن نه صرفاً یک دستور اخلاقی، بلکه هدفی تمدنی است که بر پایه کرامت انسانی و مسئولیت اجتماعی شکل گرفته است. این اهداف می‌تواند هم مبنای نقد سرمایه‌داری و هم الگویی برای طراحی اقتصاد اسلامی باشد؛ اقتصادی که بر گردش عادلانه ثروت، حمایت از اقشار ضعیف و منع استثمار استوار است.