آیه نفر

آیه ۱۲۲ سوره توبه مشهور به آیه نفر، به کوچیدن (نَفْر) گروهی از مسلمانان برای آگاهی و تفقّه در دین تشویق کرده است؛ از همین رو به آن «آیه نَفْر» گفته‌اند. متن آیه چنین است: «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» ترجمه: و مؤمنان را نسزد که همگی [به سوی جهاد] بیرون روند؛ چرا از هر جمیعتی گروهی [به سوی پیامبر] کوچ نمی‌کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، بیم دهند، باشد که [از مخالفت با خدا و عذاب او] بپرهیزند.

شأن نزول

برای این آیه چند شأن نزول نقل شده است؛ بر پایه یکی از این نقل‌ها، هنگامی که خدا آیاتی را دربارهٔ غزوه تبوک و سرزنش منافقان نازل کرد، مؤمنان گفتند: هرگز از جنگی که پیامبر اسلام در آن حضور داشته باشد یا نداشته باشد، سر نخواهیم پیچید. هنگامی که محمد، سریّه‌ای را اعزام کرد، همه مسلمانان از مدینه خارج شده، محمد را تنها گذاشتند؛ پس این آیه نازل شد که چرا نباید گروهی نزد پیامبر بمانند و تفقه کنند و گروهی برای جهاد بروند؟

در شأن نزول دیگری آمده است: این آیه در شأن افرادی از یاران محمد نازل شد که به سوی بادیه‌نشینان رفتند و با استقبال و پذیرش آنان مواجه شدند. آنان هر کسی را می‌یافتند به هدایت دعوت می‌کردند. گروهی به آنان گفتند: شما پیامبر خود را رها کرده و به سوی ما آمده‌اید؟ آنان از شنیدن این سخن متأثر شده، به حضور محمد بازگشتند و این آیه نازل شد.

محمد باقر، امام پنجم شیعیان امامیه، گفته است که این آیه موقعی نازل گردید که عده مسلمین رو به فزونی می‌رفت و خداوند دستور داد که عده ای برای جنگ کوچ کنند و عده ای از برای تفقه در شهر یا در بادیة اقامت نمایند و موضوع شرکت در جنگ را از روی نوبت قرار داده بود.

در فقه

اصولیان از این آیه، حجیت خبر واحد را استفاده کرده و گفته‌اند: وقتی لازم است عده‌ای برای تعلیم و تعلّم کوچ کنند و احکام دین را بیاموزند، باید بر دیگران نیز لازم باشد گفته آنان را بپذیرند؛ در غیر این صورت، تعلیم و تعلّم محقق نخواهد شد.

پانویس

ارجاعات

1. کفایة الاصول، ص ۲۹۸.
2. مجمع البیان، ج ۵، ص ۱۲۵ و ۱۲۶.
3. نمونه بینات در شأن نزول آیات، ص۴۴۸.
4. اصول الفقه، ج ۲، ص ۷۱.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج۱، ص۴۰۵.
• نمونه بینات در شأن نزول آیات، محمدباقر محقق، ص۴۴۸.