خواب: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
(هیچ)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
خواب یک وضعیت زیستی، رفتاری، و فیزیولوژیکاً پیچیده و ضروری است که به صورت طبیعی و چرخه‌ای در پستانداران، پرندگان، ماهی‌ها، و سایر جانوران رخ می‌دهد. این حالت از آگاهی تغییر یافته با کاهش پاسخ‌دهی به محرک‌های محیطی، کاهش نسبی تحرک عضلانی، و تغییر الگوهای فعالیت مغزی مشخص می‌شود. از دیدگاه پژوهشی، خواب یک پدیده کاملاً غیرفعال نیست، بلکه شامل فرآیندهای بازسازی فعال عصبی و تنظیم هموستاز است.
'''خواب''' یک فرآیند بیولوژیکی ضروری و چرخه‌ای در جانداران است که تقریباً یک‌سوم از طول عمر انسان را در بر می‌گیرد. این حالت تغییر یافته هوشیاری، نقشی حیاتی در '''تجدید قوا'''، بازسازی منابع انرژی و حفظ عملکرد بهینه ارگانیسم ایفا می‌کند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم|نشانی=https://lib.eshia.ir/10258/88/0|عنوان=معارف اسلامی|سال=1360}}</ref>
== تمایز خواب و رؤیا ==
در کاربرد روزمره، اصطلاحات خواب و رؤیا اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از منظر دقیق علمی و شناختی، هر یک تعریف مشخصی دارند. یکی به جنبه‌ی زیستی و دیگری به جنبه‌ی روانی این حالت می‌پردازد.


ساختار خواب انسان به طور کلاسیک به دو فاز اصلی تقسیم می‌شود: '''خواب بدون حرکت سریع چشم (NREM)''' که خود شامل سه مرحله مجزا است و عمدتاً مسئول ترمیم فیزیکی و کاهش متابولیسم است؛ و '''خواب با حرکت سریع چشم (REM)''' که با رؤیاپردازی شدید و افزایش فعالیت مغزی مشابه بیداری مشخص می‌شود و نقش حیاتی در تثبیت حافظه و یادگیری ایفا می‌کند.
خواب حالتی است که طی آن، بدن به آرامش رسیده و فعالیت ارادی انسان متوقف می‌گردد؛ این وضعیت برای تجدید قوا و فعالیت‌های حیاتی ضروری است. در مقابل، رؤیا مجموعه‌ای از تصاویر ذهنی است که در وضعیت خواب مشاهده می‌شود؛ فرد در این صحنه‌ها یا به صورت فعال نقش دارد یا تنها تماشاچی است.


== دیدگاه قرآن نسبت به خواب ==
نکته حائز اهمیت این است که مغز در زمان خواب از فعالیت باز نمی‌ایستد و به کار خود ادامه می‌دهد. دلیل این‌که گاهی ما تصور می‌کنیم خوابی بدون رؤیا گذرانده‌ایم، این است که حافظه‌ی بیداری ما توانایی بازسازی مجدد آن تجربه را ندارد. در واقعیت، هیچ خوابی کاملاً عاری از رؤیا نیست.<ref name=":0" />


=== در ادبیات دانشنامه‌ای اسلامی، خواب (نوم) در قرآن کریم نه تنها به عنوان یک نیاز فیزیولوژیک بلکه به مثابه یک '''پدیده هستی‌شناختی''' و '''نشانه‌ای از قدرت خداوند (آیة)''' تلقی می‌شود. قرآن انواع خواب را بر اساس کارکرد و شرایط وقوع آن دسته‌بندی می‌کند: ===
== رؤیا صادقه ==
{| class="wikitable"
در منظر الهیات تطبیقی، رؤیا در حالت خواب، به عنوان کارکرد متعالی ذهن، در [[تورات]]، [[انجیل]] و به ویژه [[قرآن کریم]]، به عنوان یک نعمت الهی و کانال ارتباطی وحیانی مورد تأکید قرار گرفته است. این پدیده، عمدتاً در کتب مذکور به عنوان رؤیای صادق تعریف می‌شود؛ رؤیایی که دارای ماهیت صحیح و پیشگویانه بوده و با واقعیت بیرونی یا امر الهی تطابق کامل دارد. مطالعات قرآنی، نمونه‌های متعددی از این نوع رؤیاها را برجسته می‌سازد که نقشی محوری در سیر تاریخی انبیا داشته‌اند. این نمونه‌ها شامل رؤیای کودکی حضرت [[یوسف]] مبنی بر سجده یازده ستاره و ماه ([[سوره یوسف|یوسف]]: 4)، تعبیر رؤیای دو هم‌سلولی ایشان در زندان، و رؤیای عزیز مصر که یوسف تعبیر کرد، می‌باشد. علاوه بر این، رؤیای حضرت [[ابراهیم]] در خصوص اجرای امر قربانی کردن اسماعیل (ع) ([[سوره صافات|صافات]]: 102)، نمونه‌ای کلاسیک از رؤیای صادق مبتنی بر تکلیف الهی است. این رؤیاها در تقابل با پدیده‌های ناشی از اضطرابات فیزیولوژیک یا فعال شدن فرآیندهای متابولیک در خواب REM، به عنوان حقیقت منکشف شده از قلمرو غیب و پیامی مستقیم دسته‌بندی می‌شوند.<ref name=":0" />
!نوع/کارکرد خواب
!تعریف و توصیف قرآنی
!سوره و آیه (مثال)
|-
|'''۱. سبات (Subāt)'''
|'''خواب استراحت و آرامش:''' کارکرد عمومی و رحمتی خواب که هدف آن قطع فعالیت‌های روزانه، تأمین آرامش و بازیابی نیروی جسمی و روانی است.
|[[آیه ۹ سوره نبأ|سوره نبأ (۷۸)، آیه ۹]]: “وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا” (و خواب شما را مایه آرامش [و قطع کار] قرار دادیم.)
|-
|'''۲. الموتة الصغری'''
|'''خواب به مثابه مرگ موقت:''' دیدگاهی که خواب را نوعی قبض روح موقت می‌داند. در این حالت، روح از بدن جدا می‌شود و تنها با اراده الهی در بیداری بازگردانده می‌شود، که تأکیدی بر حاکمیت مطلق خداوند بر حیات و ممات است.
|سوره زمر (۳۹)، آیه ۴۲: “اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا…” (خداوند جان‌ها را به هنگام مرگشان می‌گیرد، و آن را که نمُرده است، در خوابش [می‌گیرد]…)
|-
|'''۳. خوابِ امنیت (الأمنة)'''
|'''خواب آرامش‌بخش الهی:''' حالتی خاص که خداوند به مؤمنان در شرایط بحرانی (مانند جنگ و اضطراب شدید) عطا می‌کند تا ترس و خستگی آنان از بین برود و به آرامش روحی دست یابند.
|سوره انفال (۸)، آیه ۱۱: “…إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ…” (…زمانی که خواب سبکی را از جانب خود، برای آرامش بر شما فرو پوشاند…)
|-
|'''۴. رقود (Ruqūd)'''
|'''خواب معجزه‌آسا و طولانی:''' اشاره به وضعیت غیرعادی و طولانی‌مدت خواب اصحاب کهف. این نوع خواب تحت مراقبت الهی رخ داده و خارج از چارچوب طبیعی است و نشان‌دهنده قدرت خارق‌العاده خداوند است.
|[[آیه ۱۸ سوره کهف|سوره کهف (۱۸)، آیه ۱۸]]: (اشاره به حالت خواب و بیداری آنان که به عنوان ''رقود'' توصیف شده است.)
|}
به طور کلی، قرآن خواب را نشانه رحمت، تدبیر الهی و دلیلی بر امکان رستاخیز می‌داند؛ زیرا بیدار شدن پس از خواب عمیق به مثابه نوعی زنده شدن مجدد است.


== دیدگاه پژوهشگران نسبت به کیفیت خواب ==
== منابع ==
 
{{پانویس}}
==== '''طبقه‌بندی پنج‌گانه خواب بر اساس رویکرد چندوجهی''' ====
[[رده:خواب]]
پژوهشی جدید توسط محققانی از دانشگاه کنکوردیا، از جمله اورور پرو و والریا کبتس، با بررسی داده‌های ۷۵۰ شرکت‌کننده از «پروژه نقشه‌برداری از اتصالات مغز انسان» (Human Connectome Project)، نشان داد که برای درک کیفیت خواب (به عنوان یکی از پنج بُعد اصلی عملکرد انسانی)، لازم است رویکردی جامع و چندوجهی فراتر از تمرکز بر صرفاً «مدت زمان خواب» اتخاذ شود.
 
این مطالعه، با بهره‌گیری از داده‌های ترکیبی روان‌شناختی، اجتماعی و تصویربرداری پیشرفته مغزی (مانند fMRI)، توانست پنج الگوی (یا «نوع») متمایز از خواب را شناسایی و طبقه‌بندی کند که هر یک با الگوی منحصربه‌فردی از فعالیت مغزی مرتبط است:
 
# '''خواب ضعیف/ناآرام:''' مستقیماً با بدترین وضعیت سلامت روان (مانند افسردگی، اضطراب و استرس) مرتبط است.
# '''خواب مقاوم/سازگار:''' افرادی که با وجود مشکلات احتمالی خواب، آسیب‌های روانی یا شناختی را تجربه نمی‌کنند.
# '''خواب کوتاه‌مدت:''' که عمدتاً با کاهش عملکرد شناختی به دلیل کمبود مدت زمان خواب تعریف می‌شود.
# '''و ۵. دو نوع ترکیبی دیگر:''' که ویژگی‌های خاص مغزی و روانی را نشان می‌دهند.
 
'''نتیجه‌گیری:''' این تحقیق بر اهمیت ارزیابی جامع تمام ابعاد خواب تأکید دارد تا پزشکان بتوانند ارزیابی دقیق‌تر و درمان‌های هدفمندتری برای بیماران خود طراحی کنند.<ref>{{یادکرد خبر|خبرگزاری=https://fararu.com/fa/tiny/news-912529}}</ref>

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۸

خواب یک فرآیند بیولوژیکی ضروری و چرخه‌ای در جانداران است که تقریباً یک‌سوم از طول عمر انسان را در بر می‌گیرد. این حالت تغییر یافته هوشیاری، نقشی حیاتی در تجدید قوا، بازسازی منابع انرژی و حفظ عملکرد بهینه ارگانیسم ایفا می‌کند.[۱]

تمایز خواب و رؤیا

در کاربرد روزمره، اصطلاحات خواب و رؤیا اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از منظر دقیق علمی و شناختی، هر یک تعریف مشخصی دارند. یکی به جنبه‌ی زیستی و دیگری به جنبه‌ی روانی این حالت می‌پردازد.

خواب حالتی است که طی آن، بدن به آرامش رسیده و فعالیت ارادی انسان متوقف می‌گردد؛ این وضعیت برای تجدید قوا و فعالیت‌های حیاتی ضروری است. در مقابل، رؤیا مجموعه‌ای از تصاویر ذهنی است که در وضعیت خواب مشاهده می‌شود؛ فرد در این صحنه‌ها یا به صورت فعال نقش دارد یا تنها تماشاچی است.

نکته حائز اهمیت این است که مغز در زمان خواب از فعالیت باز نمی‌ایستد و به کار خود ادامه می‌دهد. دلیل این‌که گاهی ما تصور می‌کنیم خوابی بدون رؤیا گذرانده‌ایم، این است که حافظه‌ی بیداری ما توانایی بازسازی مجدد آن تجربه را ندارد. در واقعیت، هیچ خوابی کاملاً عاری از رؤیا نیست.[۱]

رؤیا صادقه

در منظر الهیات تطبیقی، رؤیا در حالت خواب، به عنوان کارکرد متعالی ذهن، در تورات، انجیل و به ویژه قرآن کریم، به عنوان یک نعمت الهی و کانال ارتباطی وحیانی مورد تأکید قرار گرفته است. این پدیده، عمدتاً در کتب مذکور به عنوان رؤیای صادق تعریف می‌شود؛ رؤیایی که دارای ماهیت صحیح و پیشگویانه بوده و با واقعیت بیرونی یا امر الهی تطابق کامل دارد. مطالعات قرآنی، نمونه‌های متعددی از این نوع رؤیاها را برجسته می‌سازد که نقشی محوری در سیر تاریخی انبیا داشته‌اند. این نمونه‌ها شامل رؤیای کودکی حضرت یوسف مبنی بر سجده یازده ستاره و ماه (یوسف: 4)، تعبیر رؤیای دو هم‌سلولی ایشان در زندان، و رؤیای عزیز مصر که یوسف تعبیر کرد، می‌باشد. علاوه بر این، رؤیای حضرت ابراهیم در خصوص اجرای امر قربانی کردن اسماعیل (ع) (صافات: 102)، نمونه‌ای کلاسیک از رؤیای صادق مبتنی بر تکلیف الهی است. این رؤیاها در تقابل با پدیده‌های ناشی از اضطرابات فیزیولوژیک یا فعال شدن فرآیندهای متابولیک در خواب REM، به عنوان حقیقت منکشف شده از قلمرو غیب و پیامی مستقیم دسته‌بندی می‌شوند.[۱]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (۱۳۶۰). «معارف اسلامی».
برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=خواب&oldid=157211»