انوری

اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی، مشهور به انوری، از شاعران برجستهٔ فارسی‌زبان بود که در ۵۸۲ هجری قمری درگذشت.

نام و نسب

اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی، مشهور به انوری، از شاعران برجستهٔ فارسی‌زبان بود. در مورد نام او و نام پدرش اختلاف نظر وجود دارد؛ محمد عوفی در «لباب الالباب»، نام خود و پدرش را محمد ذکر کرده، درحالی‌که هدایت در «مجمع الفصحاء»، نام وی را علی و نام پدرش را اسحاق آورده است. به گفته دانشنامه اسلامی، به نظر می‌رسد که صورت صحیح، علی برای نام خود، محمد برای نام پدر و اسحاق برای نام جد او باشد. لقب «اوحدالدین» دربارهٔ او مورد اتفاق نظر است.

زندگی

انوری اهل ابیورد، شهری در خراسان میان نسا و سرخس، بود. در دوران کودکی به کسب علوم متداول زمان پرداخت و در دانش‌هایی مانند حکمت، ریاضیات و نجوم تبحر یافت. پدرش، محمد، در همان اوایل زندگی او درگذشت. انوری، باوجود توانایی علمی قابل‌توجه، به سبب روحیهٔ عشرت‌طلبی، میراث پدری را در مدت کوتاهی صرف عیش و نوش کرد و در نهایت دچار تنگدستی شد. ازاین‌رو، برای تأمین معاش به شاعری روی آورد و ناچار به مدح صاحبان قدرت پرداخت.

دولتشاه سمرقندی و برخی از تذکره‌نویسان روایت کرده‌اند که انوری در مدرسهٔ منصوریهٔ طوس تحصیل می‌کرد و در دوران دانش‌اندوزی در تنگدستی به سر می‌برد. نقل است که روزی موکب سنجر سلجوقی در رادکان مستقر شده بود و انوری مشاهده کرد که شاعری درباری با همراهان خود از آنجا می‌گذرد. این امر او را به تأمل واداشت و انگیزهٔ شاعری را در او تقویت کرد. در همان شب، قصیده‌ای با مطلع: «گر دل و دست بحر و کان باشد / دل و دست خدایگان باشد» را سرود و روز بعد آن را به سلطان سنجر عرضه کرد. سلطان از شعر وی خوشش آمد و او را به دربار خود فراخواند، مقرری برای او تعیین کرد و به همراهی با خود در سفر و حضر گماشت. گفته شده که انوری در زمان سلطنت سنجر، که به علوم نجوم آگاهی داشت، وقوع طوفانی شدید را بر اساس اجتماع کواکب سبعه در برج میزان پیش‌بینی کرد. مردم تحت تأثیر این پیش‌بینی دچار هراس شدند، اما طوفانی رخ نداد. این امر موجب سرزنش او از سوی سلطان شد و انوری به ناچار به بلخ پناه برد.

درگذشت

او در اواخر عمر به زهد و تقوا گرایید و از دربار کناره گرفت. در مورد سال درگذشت وی گزارش‌های متفاوتی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد که وی پس از سال ۵۸۲ هجری قمری درگذشته باشد، زیرا به قران کواکب سبعه در این سال اشاره کرده است.

شعر انوری

انوری شاعری توانمند با طبعی نیرومند و ذهنی خلاق بود. وی در سرودن اشعار با مضامین متنوع، از جمله وقایع‌نگاری، داستان‌پردازی، توصیف طبیعت و ابراز احساسات، مهارت ویژه‌ای داشت. اشعار او به‌دلیل تشبیهات، استعارات بدیع و بهره‌گیری از اصطلاحات علمی، گاه پیچیده و دشوارفهم بوده است. خود در این باره می‌گوید: «منطق و موسیقی و هیئت شناسم بی‌شکی / راستی باید بگویم با نصیبی وافرم از طبیع»

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «انوری». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.