زیارت عاشورا

زیارت عاشورا از زیارت‌هایی است که در سیره و کلام معصومین (علیهم‌السلام) و علمای بزرگ دین بر مداومت قرائتش، فراوان سفارش شده است. این زیارت‌نامه را که از سوی امام پنجم ـ امام محمدباقر (ع) ـ به شیعیان تعلیم شده، می‌توان منشور و آیین‌نامه زندگی یک شیعه و یک مؤمن راستین دانست. زیارت‌نامه‌ای که در واقع صحیفه‌ای است مختصر؛ اما کامل از دیدگاه اسلام‌شناسی، معرفت‌شناسی، امام‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی. در این زیارت انسان با عالی‌ترین مضامین معارف الهی در شناخت معصومین (علیه‌السلام) ـ به‌ویژه امام حسین (ع) ـ و نیز شناخت رابطه وجودی مردم با ائمه معصومین (ع) و مباحث انسان‌شناسی، هم‌چنین وظایفی که یک شیعه حقیقی و یک عزادار صادق در قبال امام حسین (علیه‌السلام) و نهضت او دارد، آشنا می‌شود.

مقدمه

جایگاه زیارت عاشورا در فرهنگ شیعه

زیارت عاشورا در میان شیعیان به عنوان یک سند تاریخی و معنوی از واقعه عاشورا محسوب می‌شود. این زیارت‌نامه، یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارد و پیوند عمیقی بین شیعیان و امام حسین (ع) ایجاد می‌کند. خواندن زیارت عاشورا در ایام خاص مانند محرم، صفر و روز عاشورا، بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم عزاداری و سوگواری شیعیان است. این زیارت به عنوان یک منبع معنوی، نقش مهمی در تقویت ایمان و روحیه مقاومت در برابر ستم دارد.

اهمیت زیارت عاشورا به عنوان یک دعا و زیارت‌نامه

زیارت عاشورا به دلیل مضامین بلند و تأثیرات روحی و معنوی آن، از جایگاه ویژه‌ای در میان ادعیه و زیارات شیعه برخوردار است. این زیارت‌نامه شامل دو بخش اصلی است:

1. سلام و درود بر امام حسین (ع) و یارانش: در این بخش، خواننده با بیان سلام و درود بر امام حسین (ع) و شهدای کربلا، ارادت و محبت خود را به ایشان ابراز می‌کند.
2. لعن بر دشمنان امام حسین (ع): در این بخش، خواننده با لعن و نفرین بر قاتلان امام حسین (ع) و ظالمان تاریخ، بیزاری خود را از ظلم و ستم اعلام می‌کند.

تاریخچه زیارت عاشورا

زیارت مؤمنین، به ویژه ائمه و سیدالشهدا (ع)، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و قرآن کریم هم با اشاره به غار اصحاب کهف، اهمیت زیارتگاه‌ها را تأیید کرده است. در میان زیارات مختلف، زیارت عاشورا از شهرت و اهمیت خاصی برخوردار است. این زیارت در دو کتاب معروف قدیمی به نام‌های «کامل الزیارات» نوشته ابن قولویه قمی و «مصباح المتهجد» اثر شیخ طوسی نقل شده و دارای چهار سند است. بررسی صحت این زیارت نیاز به دقت دارد، چرا که روش قدما و متأخرین در بررسی روایات متفاوت است. قدما بیشتر به وثوق صدور روایت توجه داشتند، در حالی که متأخرین بیشتر به راویان و توثیق آنها می‌پردازند. در دوران‌های بعدی، جمع‌آوری قرائن و ادله برای بررسی صحت روایات سخت‌تر شده، چون قدما به زمان ائمه نزدیک‌تر بودند و قرائن بیشتری در اختیار داشتند. با این حال، زیارت عاشورا به دلیل شهرت زیاد، محتوای عمیق و مضامین غنی‌ای که در بر دارد، برای کسانی که با ادبیات اهل بیت (ع) و روایات آشنا هستند، به گونه‌ای است که صدور آن از معصومین (ع) را قطعی و قابل اعتماد نشان می‌دهد.

فضیلت‌ها و ثواب‌های زیارت عاشورا

در میان روایات و احادیثی که از ائمه معصومین (ع) به دست ما رسیده، زیارت عاشورا جایگاهی ویژه دارد. این زیارت، نه تنها یک دعا، بلکه گنجینه‌ای از معارف و درس‌های زندگی است که هم در دنیا و هم در آخرت، برکات فراوانی برای انسان به همراه دارد. بسیاری از بزرگان و عالمان دینی، با تمسک به این زیارت و نذر چهل بار خواندن آن، به حوائج خود دست یافته‌اند. برای نمونه، مرحوم آیت‌الله نجفی قوچانی و مرحوم آیت‌الله فشارکی (ره) از جمله کسانی بودند که با این عمل، به خواسته‌های خود رسیدند. برای آگاهی بیشتر از این موارد، می‌توان به کتاب‌ها و نوشته‌های آن‌ها مراجعه کرد.

در احوالات سید رشتی نیز آمده است که هنگام تشرف به خدمت حضرت ولی عصر (عج)، ایشان بر سه چیز تأکید کردند: نماز شب، زیارت جامعه و زیارت عاشورا.

این تأکید، نشان‌دهنده اهمیت ویژه این زیارت در نزد اهل بیت (ع) است. علاوه بر فواید معنوی و اخروی، زیارت عاشورا دارای جنبه‌های تربیتی نیز هست. این زیارت، روحیه حقیقت‌جویی، شهادت‌طلبی و دشمن‌ستیزی را در انسان تقویت می‌کند و او را در مسیر حق و عدالت استوار می‌سازد.

اما در مورد فواید اخروی زیارت عاشورا، روایات بسیاری از ائمه (ع) نقل شده است.

امام صادق (ع) فرمودند: خداوند سوگند یاد کرده است که زیارت زائری که این زیارت را بخواند، بپذیرد، نیازمندی‌هایش را برآورده سازد، او را از آتش جهنم نجات دهد، در بهشت جای دهد و حق شفاعت و دستگیری دیگران را به او عطا کند. این وعده‌های بزرگ، نشان‌دهنده عظمت و جایگاه این زیارت نزد پروردگار است.

همچنین امام باقر (ع) در مورد ثواب این زیارت فرمودند: این دعا، دعایی است که فرشتگان آن را می‌خوانند و خداوند در قبال آن، برای تو صد هزار هزار درجه می‌نویسد. تو مانند کسی خواهی بود که با امام حسین (ع) شهید شده باشد و ثواب زیارت همه پیامبران و رسولان و هر کسی که امام حسین (ع) را از زمان شهادت‌شان زیارت کرده است، برای تو نوشته می‌شود.

این روایت، گویای آن است که خواندن زیارت عاشورا، نه تنها یک عمل عبادی، بلکه مشارکت در حماسه عظیم کربلا و پیوند با روح شهادت و ایثار است.

امام صادق(ع) فرموده: هرکس بوسيله خواندن زيارت عاشورا، جدم حسين(ع) را زيارت کند " چه از راه دور يا نزديک" به خدا قسم خداوند هر حاجت مادی و معنوی داشته باشد به او می دهد.

امام صادق (ع) در روایتی به صفوان فرمودند: «بر خواندن این زیارت مواظب باش، زیرا من ضامن قبولی زیارت کسی هستم که آن را بخواند. این زیارت از پدرانم به من رسیده و سلسله سند آن تا خداوند متعال ادامه دارد. خداوند قسم خورده که هر کس امام حسین (ع) را با این زیارت زیارت کند، زیارتش را قبول می‌کند، حاجتش را برآورده می‌سازد و او را از دوزخ نجات می‌دهد.» این سخن امام (ع) به روشنی بیان‌کننده جایگاه والای این زیارت و تضمین الهی برای قبولی آن است.

از جمله فواید دنیوی زیارت عاشورا، رسیدن به خواسته‌ها و حوائج است.

امام صادق (ع) به صفوان تأکید کردند که هرگاه حاجتی داری، زیارت عاشورا را بخوان و دعای بعد از آن را بطلب، زیرا خداوند حاجتت را برآورده می‌کند. حتی حضرت ولی عصر (عج) در حکایتی به سید احمد رشتی فرمودند: «چرا عاشورا نمی‌خوانی؟ عاشورا! عاشورا!» این تأکید مکرر، نشان‌دهنده اهمیت ویژه این زیارت در نزد اهل بیت (ع) است.

در روایتی دیگر، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی نقل می‌کند که در زمان شیوع وبا در سامرا، مرحوم آقا میرزا محمدتقی شیرازی دستور دادند همه شیعیان به مدت ده روز زیارت عاشورا بخوانند و ثواب آن را به روح حضرت نرجس خاتون هدیه کنند. پس از این عمل، مرگ و میر در میان شیعیان متوقف شد و حتی اهل تسنن نیز با خواندن این زیارت از بیماری نجات یافتند. این حکایت، گواهی بر تأثیر شگرف این زیارت در دفع بلاها و مصائب است.

شیخ انصاری، از بزرگان فقه و اصول، نیز از کسانی بود که هر روز زیارت عاشورا می‌خواند و آن را جزو برنامه‌های ثابت خود قرار داده بود. حتی مرحوم میرزا علی نقی طباطبائی پس از وفات در خواب اظهار تأسف کرد که چرا در دنیا هر روز زیارت عاشورا نمی‌خوانده است.

همچنین مرحوم علامه امینی در خواب به فرزندش تأکید کرد که زیارت عاشورا را ترک نکند، زیرا این زیارت باعث نجات و سعادت او در دنیا و آخرت شده است.

در حکایتی دیگر، فردی که به دلیل مشغله‌های زیاد زیارت عاشورا را ترک کرده بود، در خواب دید که در میان عاشقان امام حسین (ع) حضور ندارد. این خواب باعث شد دوباره به خواندن زیارت عاشورا بازگردد. این حکایت، نشان‌دهنده آن است که زیارت عاشورا نه تنها یک عمل عبادی، بلکه راهی برای پیوند با امام حسین (ع) و عاشقان اوست.

روشی آسان برای خواندن این زیارت نیز نقل شده است: هنگام رسیدن به قسمت لعن، یک بار عبارت لعن را بخوانید و صد بار بگویید: «اللهم العنهم جميعا». همچنین در قسمت سلام، یک بار عبارت سلام را بخوانید و صد بار بگویید: «السلام علی الحسین»، که مانند این است که تمام صد لعن و صد سلام را کامل خوانده‌اید. این روش، خواندن زیارت عاشورا را برای همه آسان‌تر می‌کند.

زیارت عاشورا، نه تنها یک عمل عبادی، بلکه راهی برای رسیدن به حاجات، دفع بلاها و کسب سعادت دنیوی و اخروی است. این زیارت، همچون چراغی ، راه زندگی را برای انسان روشن می‌کند و او را به سوی قرب الهی و رضایت اهل بیت (ع) هدایت می‌نماید.

محتوا

زیارت عاشورا با سلام بر امام حسین(ع) آغاز می‌شود و با سلام بر فرزندان و یاران باوفای او ادامه می‌یابد. این زیارت در نهایت نیز با سلام بر امام حسین(ع) و یارانش به پایان می‌رسد. یکی از بخش‌های مهم این زیارت، اعلام تولی (دوستی و پیروی) نسبت به امام حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) و تبری (بیزاری و دوری) از دشمنان آن‌هاست.

در بخشی از زیارت عاشورا، لعن و برائت از عاملان واقعه کربلا و همه کسانی که به این فاجعه راضی بودند، بیان شده است. این بخش نشان‌دهنده بیزاری کامل از ظلم و ستمی است که بر امام حسین(ع) و یارانش روا داشته شد. همچنین، در دو فراز از این زیارت، خونخواهی امام حسین(ع) از خداوند طلب شده است. در این فرازها، از خداوند خواسته می‌شود که خونخواهی امام حسین(ع) را به دست امام منصور از اهل‌بیت(ع) یا امام هدایت‌گری که به حق سخن می‌گوید، محقق سازد. این عبارات به روشنی به خونخواهی امام حسین(ع) توسط امام مهدی(عج) اشاره دارد.

یکی از دعاهای مهم در زیارت عاشورا این است:

«اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد»

به معنای: «خدایا، زندگی‌ام را به روش محمد و آل محمد قرار ده و مرگم را نیز به روش آنان مقرر فرما.» این دعا بیانگر آرزوی پیروی کامل از سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در زندگی و مرگ است.

در زیارت عاشورا، سه روزی معنوی از خداوند درخواست شده است:

۱. خونخواهی امام حسین(ع) (ان یرزقنی طلب ثارک مع امام منصور)

۲. برائت از دشمنان اهل‌بیت(ع) (ورزقنی البرائة من اعدائکم)

۳. شفاعت امام حسین(ع) و ثبات قدم (اللهم ارزقنی شفاعة الحسین یوم الورود و ثبت لی قدم صدق)

این درخواست‌ها نشان‌دهنده اهمیت قیام امام حسین(ع) و آرزوی همراهی با اهداف بلند او در مسیر حق و عدالت است.

زیارت عاشورا همچنین به ستم‌هایی که بر شیعیان و اهل‌بیت(ع) وارد شده است، اشاره می‌کند. این ستم‌ها با دو ضمیر «کم» (خطاب به اهل‌بیت) و «ک» (خطاب به امام حسین(ع)) بیان شده‌اند. این بخش از زیارت، یادآور مصائب و ظلم‌هایی است که بر خاندان پیامبر(ص) و پیروان آن‌ها روا داشته شده است.

پانویس

1. قربانی مقدم، «محمد»، بررسی سندی زیارت عاشورا.