زیارت عاشورا
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
 |
زیارت عاشورا از زیارتهایی است که در سیره و کلام امامان و علمای شیعه مورد توجه ویژه قرار گرفته و بر مداومت قرائتش، سفارش شده است. این زیارتنامه را که از سوی محمد باقر، امام پنجم شیعیان امامیه نقل شده است. مفاهیم این زیارتنامه از دیدگاه اسلامشناسی، معرفتشناسی، امامشناسی، جامعهشناسی و انسانشناسی، مورد توجه پژوهشگران شیعه قرار گرفته است. در متن این زیارتنامه، حسین بن علی و اصحاب او مورد اشاره قرار گرفته است.
مضامین
از دیدگاه شیعیان، این زیارت به عنوان یک منبع معنوی، نقش مهمی در تقویت ایمان و روحیه مقاومت در برابر ستم دارد. زیارت عاشورا به دلیل مضامین بلند و تأثیرات روحی و معنوی آن، از جایگاه ویژهای در میان ادعیه و زیارات شیعه برخوردار است. این زیارتنامه شامل دو بخش اصلی است:
- سلام و درود بر حسین بن علی و یارانش: در این بخش، خواننده با بیان سلام و درود بر حسین و شهدای کربلا، ارادت و محبت خود را به ایشان ابراز میکند.
- لعن بر دشمنان حسین بن علی: در این بخش، خواننده با لعن و نفرین بر قاتلان حسین و ظالمان تاریخ، بیزاری خود را از ظلم و ستم اعلام میکند.
القاب در زیارت
در فراز آغازین زیارت عاشورا، حسین بن علی با لقب «ثارالله» خطاب شدهاند. این لقب، هم به معنای «خون» و هم به معنای «کسی که خون او طلب میشود» است. به باور شیعه، این واژه نشان میدهد که خون حسین بن علی متعلق به خداست و خداوند خود، انتقام او را خواهد گرفت. در فرهنگ شیعه، خون حسین بن علی، نماد ظلمستیزی، حقطلبی و عزتخواهی است و یادآور این است که دفاع از حق، حتی اگر به قیمت جان انسان تمام شود، ارزشمند است. در زیارت عاشورا، حسین بن علی با لقب «الوتر الموتور» نیز مورد خطاب قرار میگیرند. این لقب به معنای «یگانهای که خود و نزدیکانش کشته شدهاند، اما انتقام خون آنان گرفته نشده است» است. بر اساس باور شیعه، انتقام خون حسین و یارانش به عهده حجت بن الحسن، امام دوازده امامیه، گذاشته شده است و این موضوع در ادعیه و زیارات متعدد، از جمله زیارت ناحیه مقدسه و دعای ندبه، مورد تأکید قرار گرفته است.
لعنها در زیارت
در زیارت عاشورا، یزید و خاندان بنیامیه مورد لعن قرار میگیرند. یزید به عنوان «پسر هند جگرخوار» و «ملعون پسر ملعون» توصیف شده است. بر اساس تاریخ اسلام، هند، مادر یزید، در جنگ احد جگر حمزه بن عبدالمطلب را به دندان کشید و به همین دلیل به این نام معروف شد. در زیارت عاشورا، ابتدا صد بار بر ستمگران لعن فرستاده شده و سپس صد بار بر حسین و یارانش سلام داده شده است. شیعیان بر این باورند که این ترتیب، نشاندهنده برتری و لزوم توجه بیشتر تبری نسبت به تولی است. همچنین گفته شده است که خواننده زیارت عاشورا با لعنهای خود، از دشمنان حسین بیزاری جسته و سپس با اظهار محبت به اهلبیت حسین تقرب به خدا را طلب میکند.
در فراز آخر زیارت عاشورا، چهار شخص مورد لعن قرار میگیرند. بر اساس تفسیر شیخ طوسی، این چهار شخص عبارتند از: قابیل (قاتل هابیل)، قدار بن سالف (پیکننده ناقه صالح)، ابن ملجم و معاویه. این لعنها نشاندهنده بیزاری از ستمگران و قاتلان اولیای الهی در طول تاریخ است.[۱]
شکر بر مصیبت
در پایان زیارت عاشورا، زائر خداوند را به خاطر «مصیبت عظیم کربلا» شکر میکند. بر اساس این منطق، کشته شدن حسین و یارانش اگرچه مصیبتی بزرگ است، اما نعمتی برای اسلام محسوب میشود، زیرا اسلام را از انحراف نجات داد و مسیر حق را آشکار کرده است. از این منظر، نبرد کربلا نعمتی عظیم بود که از سوی خداوند برای نجات مسلمانان مقرر گردید.
سند زیارت
در باور شیعیان، زیارت مؤمنین، به ویژه امامان، از جایگاه ویژهای برخوردار است به طوری که بر اساس گفته پژوهشگران شیعی، این موضوع در قرآن - ماجرای مربوط به غار اصحاب کهف - مورد تأیید قرار گرفته است. در میان زیارتهای مختلف، زیارت عاشورا از شهرت و اهمیت خاصی در نزد شیعیان برخوردار است. این زیارت در دو کتاب معروف قدیمی به نامهای «کامل الزیارات» نوشته ابن قولویه قمی و «مصباح المتهجد» اثر شیخ طوسی نقل شده و دارای چهار سند است.[۲]
فضیلت و ثواب
در دیدگاه شیعه، زیارت عاشورا در بین ادعیه و زیارات از ویژگیهای منحصر به فرد و متمایزی برخوردار میباشد که درک همه آنها با عقل محدود بشر عادی ممکن نیست. شیعیان بر این عقیدهاند که زیارت عاشورا از احادیث قدسیه است. محدث نوری در خصوص فضیلت و اهمیت زیارت عاشورا گفته است که: «در فضل و مقام زیارت عاشورا همین بس که از سنخ دیگر زیارتها نیست که به ظاهر از انشاء و املای معصومی باشد، هر چند که از قلوب پاک ایشان جز آنچه از عالم بالا به آنها برسد بیرون نمیآید، ولی این زیارت و لعن و سلام و دعا از خداوند متعال به جبرئیل امین و از او به خاتم النبیین رسیده است»
موضوع فضیلت و ثواب این زیارت در منابع روایی شیعی نیز منعکس شده است. در این خصوص از محمد باقر نقل شده است که «اگر مردم میدانستند در زیارت امام حسین چه فضیلتی است از شوق آن میمردند و حسرت رسیدن به آن پاداشها جسم و روح آنها را پارهپاره میکرد.» جعفر صادق نیر در روایتی به خواندن و مواظبت بر این زیارت تأکید داشته است.
در سیره علمای شیعه نیز، به این زیارت توجه ویژه شده است. برخی از علمای شیعه با هدف برآمدن حاجات خود چهل روز پیاپی به قرائت زیارت عاشورا در اوقات معین میپرداختند و آن را بسیار مجرب میدانستند و مردم را نیز به توسل به این زیارت شریف برای رفع مشکلات و حل معضلات توصیه میکردند.[۱]
انتقادها
برخی افراد به لعنهای مکرر در زیارت عاشورا اعتراض میکنند و آن را خشن میدانند. اما باید توجه داشت که لعن در این زیارت به معنای ناسزاگویی نیست، بلکه نقطه مقابل رحمت است. لعن به معنای دوری از رحمت خداوند است و بخشی از اصل «تولی و تبری» در اسلام محسوب میشود. این اصل به معنای دوستی با دوستان خدا و بیزاری از دشمنان اوست. در قرآن نیز موارد زیادی وجود دارد که خداوند کافران و ستمگران را لعن کرده است، مانند آیه ۵۷ سوره احزاب که میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ». بنابراین، لعن در زیارت عاشورا، نه یک عمل خشن، بلکه بیانگر موضعگیری در برابر ظلم و ستم است.
در فرهنگ و فقه شیعه
زیارت عاشورا در میان شیعیان به عنوان یک سند تاریخی و معنوی از واقعه کربلا محسوب میشود. این زیارتنامه، یاد و خاطره کشتگان نبرد کربلا را زنده نگه میدارد و پیوند عمیقی بین شیعیان و حسین بن علی ایجاد کرد است. خواندن زیارت عاشورا در ایام خاص مانند محرم، صفر و روز عاشورا، بخشی جداییناپذیر از مراسم عزاداری و سوگواری شیعیان است.
از مستحبات قرائت زیارت عاشورا در فقه شیعی، از نزدیک یا راه دور در هر زمان و مکان بجا آوردن دو رکعت نماز زیارت است که اغلب پس از قرائت زیارت حسین بن علی لازم دانستهاند. برخی گفتهاند در زیارت از راه دور میتوان نماز را قبل از قرائت زیارت عاشورا خواند و گروهی تقدم آن را بر زیارت اولی میدانند و برخی دیگر بجا آوردن دو رکعت نماز قبل از زیارت و دو رکعت پس از قرائت زیارت عاشورا را مستحب دانستهاند.[۱]
پانویس
ارجاعات
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ خواجه پیری، عباس (۱۳۹۳). تمنای نثار. آثار سبز.
- ↑ قربانی مقدم، محمد (۱۳۹۵). «بررسی سندی زیارت عاشورا». مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| موضوعات |  | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ادعیه قرآنی | |||||||||||
| ادعیه ویژه ماه | |||||||||||
| سایر ادعیه اسلامی | |||||||||||
| مشاهیر مناجاتخوان | |||||||||||
| کتب ادعیه و آثار | |||||||||||
| راویان و گردآورندگان | |||||||||||
| جستارهای وابسته | |||||||||||
