سلمان فارسی

سلمانِ فارسی
متولد	۵۶۸ میلادی امپراتوری ساسانی
وفات	۶۵۳ میلادی (۳۲ هجری) مدائن؛ مدفن: سلمان پاک
محل زندگی	اصفهان، رامهرمز، مدینه، مدائن
نژاد	ایرانی
شناخته‌شده برای	پیشنهاد حفر خندق در جنگ احزاب
کارهای برجسته	نخستین امیر تیسفون پس از فتح آن
عنوان	مُحمّدی
دین	اسلام

سلمان فارسی از اصحاب محمد و ایرانی‌تبار بود. او که یکی از یاران خاص علی بن ابی‌طالب و اولین مسلمان ایرانی به‌شمار می‌آید؛ نامش قبل از اسلام روزبه بود. پس از مسلمان شدنش، پیامبر اسلام او را سلمان نامید و کنیه‌اش ابوعبدالله شد. در تاريخ و محل تولد سلمان اختلافاتی وجود دارد. منابع اسلامی سال تولد او را بین سال‌های ۵۳۱ تا ۵۷۰ ميلادى نوشته‌اند. مشهور و معتبرترین نقل درباره زادگاهش منطقه جی در اصفهان می‌باشد. سلمان پس از اسلام آوردن از نزديک‌ترين یاران محمد بود که در جنگ‌های صدر اسلام همراه با پیامبر شرکت می‌کرد. از مهم‌ترین وقایع زندگی او پیشنهاد کندن خندق اطراف مدینه در جنگ احزاب (خندق) بوده است. او در زمان عمر بن خطاب، خلیفه دوم فرماندار مدائن (تیسفون) شد و در زمان خلافت عثمان در همانجا درگذشت.

نام و نسب

درباره نام اصلی او چهار نام مابه، ماهويه، روزبه و فيروزان در کتاب‌های مختلف ثبت شده است. پدرش از دهقانان و بزرگ زادگان ايرانى بود که با نام‌های بوذخشان یا بدخشان از او یاد کرده‌اند. برخی از منابع سلسه نسب سلمان را به شخصيت‌هاى ايران باستان رسانده‌اند. در میان مسلمانان خصوصا شیعیان به سلمان محمدی شهرت یافته است. منابعی که او را از نجیب‌زادگان زرتشتی ایرانی گزارش کرده‌اند،‌ زادگاه او را در نزدیکی اصفهان گزارش کرده‌اند.

در خصوص شهرت او به سلمان،‌ گفته شده است که این نام،‌ ریشه سامی دارد. برخی ریشه نام سلمان بر او را به خاطر شغل یا علاقه او به صنف سلمانی (آرایشگران) دانسته‌اند. گفته می‌شود او از جمله کسانی بوده است که به صنف سلمانی‌ها اهمیت ویژه‌ای می‌داده است. گفته می‌شود او سلمانی محمد را برعهده داشته است.

سرگذشت

زادگاه و دوران زندگی پیش از اسلام

در تاريخ و محل تولد سلمان اختلافاتی وجود دارد. منابع اسلامی سال تولد او را بین سال‌های ۵۳۱ تا ۵۷۰ ميلادى نوشته‌اند. ابن‌هشام، ابن‌سعد، احمد بن حنبل و ابونعیم اصفهانی محل تولد او را جیِ اصفهان گفته‌اند. شهرهای رامهرمز، كورسابور یا شهرشاپور در استان فارس و شیراز از مناطق گزارش شده منابع درباره محل تولد سلمان است. سلمان در ابتدای زندگی به خاطر شرایط محیط زندگیش به آیین زرتشت گرایش داشت. چون در دوران جوانی به مسیحیت متمایل شد، مدتی را در زندان خانه پدری گذراند. سپس برای آشنایی بیشتر با مسیحیت به شام سفر کرد. در آنجا در مصاحبت با یکی از اسقفان مسیحی و شنیدن اوصاف و نشانه‌های پیامبر اسلام، در جستجوی او برآمد. بر اساس روایتی در منابع شیعی به نقل از جعفر صادق، امام ششم شیعیان دوازده‌امامی، سلمان، با یکی از اوصیای عیسی به نام ابی ملاقات داشت و نزد او تحصیل کرد و توسط همو به اعلام نبوت محمد آگاه شد. سلمان برای دیدار با محمد راهی سرزمین حجاز شد. اما با پیشامد کردن حوادثی، برای بردگی، به مردی یهودی از اهالی مدینه فروخته و در نخلستانی به کار مشغول شد. سرانجام در این شهر با پیامبر اسلام ملاقات کرد و با دیدن نشانه‌های نبوت به پیامبری او ایمان آورد و مسلمان شد. سال ملاقات سلمان با محمد، ۶۲۲ میلادی و محل آن مدینه عنوان شده است. ابونعیم اصفهانی مکان این دیدار را شهر مکه گزارش کرده است.

دوران زندگی پس از اسلام

بنابه گزارش‌های اکثر منابع، سلمان در سال اول هجرت و پیش از غزوه بدر مسلمان شده اما در دو غزوه بدر و احد به دلیل بردگی حضور نداشته است. طبق نقل طبری، احمد بن حنبل و خطیب بغدادی زمان اسلام آوردن و آزادی سلمان کمی قبل از جنگ خندق و بعد از غزوه احد بوده است. گفته شده که محمد در آزاد شدن او نقش داشته است. او در جنگ احزاب به پیامبر پیشنهاد می‌دهد که به روش ایرانیان خندقی به دور مدینه کنده شود تا به این وسیله از هجوم مشرکان به شهر جلوگیری کنند. با پذیرش این پیشنهاد و حفر خندق، مشرکان در این جنگ شکست می‌خورند. گفته می‌شود که موفقیت مسلمان در این جنگ با پیشنهاد سلمان،‌ سبب محبوبیت بیشتر سلمان در نزد محمد شد. از دیگر اتفاقات مهم زندگی او اینکه پیامبر میان او و ابودرداء پیمان اخوت بسته‌است ولی بنابه گزارش ابن‌سعد، این عقد اخوت بین او و حذیفه بن یمان بوده است.

پس از درگذشت محمد

بعد از درگذشت پیامبر اسلام در کنار سه صحابی دیگر (ابوذر، مقداد و عمار بن یاسر) از حامیان علی بن ابی‌طالب گردید و به همین جهت نخستین نفر از ارکان اربعه در نزد شیعه است. او از معدود کسانی است که در مراسم مخفیانه دفن فاطمه زهرا دختر پیامبر اسلام حضور داشته است. از او روایاتی در فضائل علی، لزوم دوست داشتن او و سبقت علی در اسلام آوردن نقل شده است. همچنین در کتاب سلیم بن قیس هلالی موارد متعددی از دفاع‌ همه جانبه سلمان از تشیع گزارش شده است.

سلمان پس از فتح ایران توسط مسلمانان در زمان خلیفه دوم فرماندار مدائن شد و در دوران خلافت عثمان نیز در مدائن از دنیا رفت. سال وفات او را سال ۳۳ هجری نقل کرده‌اند. به گزارش خطیب بغدادی و ابن‌عساکر درگذشت سلمان در زمان خلافت علی و به سال ۳۶ هجری بوده است. سن او را بنابه دقیق‌ترین منابع، بین ۸۳ تا ۱۳۳ سال گفته‌اند. مدفن او در مدائن (در عراق کنونی) و در نزدیکی ایوان کسری، کمی بعد از روستای حذیفه (حدیثه) قرار دارد و از زیارتگاه‌های شیعیان است. طبق گفته برخی سنت‌گرایان، آرامگاه او در مدائن قرار دارد؛ اما روایات دیگری آرامگاه او را در اصفهان، ایران، بیت‌المقدس و مکان‌های دیگر ذکر کرده‌اند.

در دیدگاه دیگران

در منابع اسلامی، از سلمان فارسی به عنوان اولین ایرانی مسلمان شده یاد کرده‌اند. بیشتر محبوبیت او نیز در منابع اسلامی، از بابت انتسابش به ایران بوده است و وی را نماینده ایرانی‌هایی که در توسعه و نشر اسلام موثر بوده،‌ دانسته‌اند. گفته می‌شود محمد سلمان را یکی از اعضای خانواده خود، اهل‌بیت، شمرده است، که این موضوع سلمان را به چهره‌ای برجسته در گفتمان شیعیان ایرانی تبدیل کرده است. سبک زندگی زاهدانه سلمان نیز او را به شخصیتی مهم در سنت‌های صوفیانه تبدیل کرده است تا جایی که از او به عنوان یکی از بنیان‌گذاران صوفیه یاد کرده‌اند. سلمان فارسی در نزد شعوبیه نیز محبوبیت ویژه‌ای دارد. سلمان در میان شیعیان نصیریه، جایگاه بالایی داشته و به عنوان سومین عضو تثلیثی (پس از محمد و علی) شناخته می‌شود.

افسانه‌های پیرامون سلمان نشان‌دهنده تلاش برای تلفیق تجربه‌های دینی مختلف و تبدیل او به شخصیتی فراتر از یک فرد تاریخی است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابی». دایره‌المعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.

• عمادی حائری، سید محمد (۱۳۹۶). «سلمان فارسی». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
• Teipen, Alfons (2004). "Salman al-Farisi" (PDF). Holy People of the World: A Cross-Cultural Encyclopedia (به انگلیسی). Vol. 1. Santa Barbara: Phyllis G. Jestice. p. ۸۰۷.
• DELLA VIDA, G. LEVI (1986). "SALMAN AL-FARISI". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. ۱۲ (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۷۰۱-۷۰۳.