آیه استرجاع
| مشخصات قرآنی | |
|---|---|
| نام سوره | بقره |
| محل نزول | مدینه |
| سجده | ندارد |
| رکوع | ندارد |
| اطلاعات دیگر | |
| حروف مقطعه | ندارد |
آیه ۱۵۶ سوره بقره، صد و پنجاه و ششمین آیه از دومین سوره قرآن است. این آیه را مدنی دانستهاند. یکی از نامهای این آیه در منابع آیه استرجاع است. در متن آیه در توصیف صابران گفته شده است که آنان به هنگام مواجهه با مصیبت، خواهند گفت: «ما از آن خدا هستیم و به سوی او بازمیگردیم».
بر اساس آموزههای اسلامی و متن این آیه، عبارت «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» تسلیبخش مؤمنان در مصائب است و وعده هدایت و رحمت خداوند را دربر دارد. بر اساس روایات، صبر همراه با این ذکر، انسان را در زمره رستگاران قرار میدهد و در آخرت پاداشی بزرگ خواهد داشت.
متن
متن آیه را فخر رازی، از مفسران سنی مذهب و محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، چنین گزارش کردهاند:[۱][۲]
الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ آیهٔ
ترجمه
محمدگل گمشادزهی، مترجم سنی حنفی مذهب در ترجمه آیه آورده است:[۳]
«آن کسانی که چون مصیبتی به آنها برسد گویند: ما از آن خدا هستیم و بهسوی او بازمیگردیم»
بهاءالدین خرمشاهی، مترجم شیعه امامی مذهب در ترجمه این آیه آورده است:[۴]
«کسانی که چون مصیبتی به آنان رسد گویند انا لله و انا الیه راجعون [ما از خداییم و به خدا بازمیگردیم]»
محتوا
مکارم شیرازی از مفسران شیعه گزارش میکند که در ضمن آیه قبل در زمینه صبر، در این آیه نیز صابران توصیف شدهاند و گفته شده که آنان به هنگام مصیبت، خواهند گفت که «ما از آن خدا هستیم و به سوی او بازمیگردیم».[۵]
شأن نزول و ترتیب
به گزارش فرهنگنامه علوم قرآن، سوره بقره، دومین سوره قرآن است که به خاطر دربرداشتن داستان گاو بنیاسرائیل، به نام بقره شناخته میشود. این سوره با ۲۸۵ یا ۲۸۷ آیه، بزرگترین سوره قرآن است. این سوره اولین سورهایست که با حروف مقطعه شروع میشود. بیشترین احکام فقهی قرآن نیز در این سوره قرار دارد. این سوره هشتاد و هفتمین و به نقلی هشتاد و ششمین سوره نازل شده بر پیامبر اسلام است که پس از سوره مطففین و پیش از سوره انفال نازل شده است. در ترتیب مصحف اما بعد از سوره حمد و قبل از سوره آلعمران قرار گرفته است. تمام آیات این سوره در مدینه نازل شدهاند، بجز آیه ۲۸۱ سوره که در ماجرای حجةالوداع نازل شده است. وجود ۲۶ ناسخ یا منسوخ در این سوره گزارش شده است.[۶]
تفسیر
بر اساس متن آیه و تفاسیر اسلامی، عبارت «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» تسلیبخش مؤمنانی است که در برابر مصائب، صبر پیشه میکنند و آن را به حکمت خداوند واگذار مینمایند. مفهوم کلی آیه این است که انسانها، ملک و بنده خداوند هستند و بازگشت همه چیز به سوی اوست. خداوند برای صابران، رحمت و هدایت را وعده داده است. شیخ طبرسی، از مفسران شیعه امامیه، در «مجمع البیان» مینویسد، این آیه آرامشبخش دلهای مصیبتدیدگان است، زیرا آنان با اقرار به بندگی و مالکیت خداوند، تسلیم او میشوند. اگر مصیبت به عدل خداوند باشد، او خود جبران میکند و اگر از سوی ظالمان باشد، خداوند از آنان انتقام خواهد گرفت. افزون بر این، در روز قیامت که تنها خداوند حاکم است، این صبر و شکیبایی برای انسان سودمند خواهد بود.[۷]
در روایات
از این آیه در روایت مختلفی یاد شده است:
- از پیامبر اسلام نقل شده است که چهار ویژگی انسان را در زمره بهشتیان قرار میدهد: شهادت به «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه»، شکرگزاری با گفتن «الحمدلله» هنگام دریافت نعمت، استغفار پس از گناه، و ذکر «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» هنگام مصیبت.[۸]
- امسلمه روایت کرده که پیامبر اسلام به او آموخت پس از مصیبت، این دعا را بگوید: «خداوندا، در برابر این مصیبت پاداشم ده و بهتر از آنچه از دست دادهام، به من عطا کن.» او پس از درگذشت همسرش، ابوسلمه، این دعا را خواند و خداوند محمد را به عنوان همسر او مقرر کرد.[۹]
- از جعفر صادق، امام ششم شیعیان امامیه، روایت کردهاند که اگر هنگام مصیبت، ذکر «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» بر دل فرد جاری شود، بهشت برای آن فرد واجب خواهد بود.[۱۰]
پانویس
ارجاعات
- ↑ رازی، تفسیر کبیر، ۴: ۱۳۲.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱: ۵۱۳.
- ↑ گمشادزهی، ترجمه معانی قرآن کریم، ۲۴.
- ↑ خرمشاهی، ترجمه خرمشاهی، ۲۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱: ۵۲۵.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، «سوره بقره»، فرهنگنامه علوم قرآن، ۲۷۹۹.
- ↑ اختری، «انا لله و انا الیه الراجعون»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ اختری، «انا لله و انا الیه الراجعون»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ اختری، «انا لله و انا الیه الراجعون»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ اختری، «انا لله و انا الیه الراجعون»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «انا لله و انا الیه الراجعون». دایرهالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
- خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۹۳). ترجمه قرآن کریم استاد خرمشاهی (به فارسی-عربی). قم: موسسه تبیان.
- دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۸۸). فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
- رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). مفاتیح الغیب، تفسیر کبیر. سوم (به عربی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- گمشادزهی، محمدگل (۱۳۹۴). ترجمه معانی قرآن کریم. به کوشش کتابخانه عقیده. مجموعه موحدین.
- طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۵). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمهٔ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.