نبوت

نبوت که از واژه «نبأ» به معنای خبر گرفته شده است، به فردی گفته می‌شود که از غیب خبر دارد و به عنوان پیامبر مبعوث شده است. پیامبران گیرندگان وحی هستند و به همین جهت «رسول» نیز عنوان گرفته‌اند. بر اساس تعالیم اسلامی، پیامبران به جهت آنکه وحی را با شعور باطنی خویش آمیخته نکنند، معصوم هستند. یکی از ویژگی‌های پیامبران که برای شناخت آنها از دیگران و راستی گفته‌هایشان وجود دارد، داشتن معجزه است. از میان پیامبران پیش از اسلام، چهار تن که پنجمین آنها محمد بود؛ به عنوان اولوالعزم یاد شده است که صاحب کتاب و شریعت بوده‌اند. بر اساس دیدگاه اسلامی، محمد از سایر پیامبران، برتری چشم‌گیری دارد. از ویژگی‌های محمد که نسبت به سایر پیامبران او را ممتاز کرده است، «خاتم‌الانبیا» لقب گرفتن او توسط مسلمانان است. بر این اساس پس از محمد دیگر پیامبری مبعوث نخواهد شد. از معجزات محمد به عنوان پیامبر اسلام؛ قرآن مهم‌ترین معجزه او قلمداد شده است.

نبوت در اسلام

قرآن پیامبران را رسولان (رُسُل) می‌نامد، که همه از سوی خداوند برانگیخته شده‌اند تا پیام وحی را به بشریت ابلاغ کنند. خداوند خطاب به آن‌ها می‌گوید:

• یگانگی پیام الهی برای تمام امت‌ها: «این امت شما امتی یگانه است، و من پروردگار شما هستم، پس از من پروا کنید.» (آیه ۵۲ سوره مؤمنون)
• عدم تمایز میان پیامبران: «پیامبر [و مؤمنان] به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده‌اند، و [همچنین] مؤمنان، همگی به خدا و فرشتگان او و کتاب‌های او و پیامبرانش ایمان آورده‌اند [و می‌گویند:] ما میان هیچ‌یک از پیامبران او فرق نمی‌گذاریم.» (آیه ۲۸۴ سوره بقره) قرآن بیش از بیست پیامبر را نام می‌برد، از جمله ابراهیم، موسی، عیسی و محمد، و بارها داستان‌های آن‌ها را نقل می‌کند تا نشان دهد که همگی یک آموزه‌ی مشترک آورده‌اند که باید پیروی شود.
• پیام توحید در دعوت تمام پیامبران: «ما هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه به او وحی کردیم که "معبودی جز من نیست، پس مرا عبادت کنید".» (آیه ۲۵ سوره أنبیاء)
• پیروی از هدایت پیامبران: «آنان کسانی بودند که خداوند هدایتشان کرد، پس تو نیز از هدایتشان پیروی کن.» (آیه ۸۳ سوره أنعام)

پیامبران پیشین در اسلام

در تعالیم اسلام، نبوت پیامبران پیش از اسلام پذیرفته شده و عیسی، کلمه خدا و متولد شده از مادری باکره و معصوم ترسیم شده است. مسلمانان بر خلاف مسیحیت، به شدت الوهیت عیسی را رد می‌کنند و بر این باورند که عیسی از روی صلیب به آسمان عروج کرده است و کشته نشده است و در روز موعود، بازخواهد گشت. ابراهیم نیز به عنوان اولین مسلمان ترسیم شده و مورد ستایش مسلمانان است. در منابع اسلامی از داستان‌های زندگانی موسی یاد شده است.

رسالت پیامبران در اسلام

قرآن تأکید دارد که زندگی و تعالیم پیامبران گذشته گواهی بر این است که پیام خداوند از ابتدا تا کنون تغییری نکرده است. مسلمانان بر این باورند که همه‌ی پیامبران، از آدم تا محمد، پیام یکتاپرستی و تسلیم در برابر خدا را آورده‌اند. در این راستا، ابراهیم به‌عنوان نماد توحید و تسلیم در برابر خداوند معرفی می‌شود. در اینباره قرآن گفته است: «دین در نزد خداوند همان اسلام است.» (آیه ۱۹ سوره آل‌عمران) اسلام در اینجا به معنای تسلیم شدن در برابر خداوند است، و تمامی پیامبران، از جمله موسی، عیسی و محمد، مسلمان (تسلیم‌شده در برابر خدا) محسوب می‌شوند.

جانشین نبی

در پس مسئله نبوت، امر رهبری و جانشینی محمد که به امامت نیز شهرت دارد، به عنوان یک امر اعتقادی-کلامی مورد توجه منابع اسلامی قرار گرفته است. این امر موجب اولین افتراق‌ها در جهان اسلام شد و در پی آن دو فرقه اساسی شیعه و سنی شکل گرفتند. گروه اول بر این عقیده بودند که علی بن ابی‌طالب جانشین بر حق محمد است و گروه دوم در پی بیعت سقیفه با ابوبکر دیگر صحابه محمد بیعت کردند. علی خود با بیعتش با خلفای دیگر، سعی در حفظ یکپارچگی امت اسلامی داشت اما خلافت را حق خویش می‌دانست.

پانویس

منابع

• گذشته، ناصر (۱۳۸۸). «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• پاکتچی، احمد (۱۳۸۸). «اندیشه‌های کلامی در سده نخستین هجری». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• گرگوریان، وارتان (۱۳۸۶). اسلام، قطعه‌قطعه، نه یک‌پارچه. به کوشش حمید بخشنده و محمد محقق. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۱۴-۰۹۰-۶.
• Abdel Haleem, M. A. S. (2008). "The fourth belief: in God's messengers". The Cambridge Companion to Classical Islamic Theology (به انگلیسی). Cambridge: Cambridge University Press.