زیارت عاشورا

زیارت عاشورا از زیارت‌هایی است که در سیره و کلام معصومین (علیهم‌السلام) و علمای بزرگ دین بر مداومت قرائتش، فراوان سفارش شده است. این زیارت‌نامه را که از سوی امام پنجم ـ امام محمدباقر (ع) ـ به شیعیان تعلیم شده، می‌توان منشور و آیین‌نامه زندگی یک شیعه و یک مؤمن راستین دانست. زیارت‌نامه‌ای که در واقع صحیفه‌ای است مختصر؛ اما کامل از دیدگاه اسلام‌شناسی، معرفت‌شناسی، امام‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی. در این زیارت انسان با عالی‌ترین مضامین معارف الهی در شناخت معصومین (علیه‌السلام) ـ به‌ویژه امام حسین (ع) ـ و نیز شناخت رابطه وجودی مردم با ائمه معصومین (ع) و مباحث انسان‌شناسی، هم‌چنین وظایفی که یک شیعه حقیقی و یک عزادار صادق در قبال امام حسین (علیه‌السلام) و نهضت او دارد، آشنا می‌شود.

مقدمه

جایگاه زیارت عاشورا در فرهنگ شیعه

زیارت عاشورا در میان شیعیان به عنوان یک سند تاریخی و معنوی از واقعه عاشورا محسوب می‌شود. این زیارت‌نامه، یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارد و پیوند عمیقی بین شیعیان و امام حسین (ع) ایجاد می‌کند. خواندن زیارت عاشورا در ایام خاص مانند محرم، صفر و روز عاشورا، بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم عزاداری و سوگواری شیعیان است. این زیارت به عنوان یک منبع معنوی، نقش مهمی در تقویت ایمان و روحیه مقاومت در برابر ستم دارد.

اهمیت زیارت عاشورا به عنوان یک دعا و زیارت‌نامه

زیارت عاشورا به دلیل مضامین بلند و تأثیرات روحی و معنوی آن، از جایگاه ویژه‌ای در میان ادعیه و زیارات شیعه برخوردار است. این زیارت‌نامه شامل دو بخش اصلی است:

1. سلام و درود بر امام حسین (ع) و یارانش: در این بخش، خواننده با بیان سلام و درود بر امام حسین (ع) و شهدای کربلا، ارادت و محبت خود را به ایشان ابراز می‌کند.
2. لعن بر دشمنان امام حسین (ع): در این بخش، خواننده با لعن و نفرین بر قاتلان امام حسین (ع) و ظالمان تاریخ، بیزاری خود را از ظلم و ستم اعلام می‌کند.

تاریخچه زیارت عاشورا

زیارت مؤمنین، به ویژه ائمه و سیدالشهدا (ع)، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و قرآن کریم هم با اشاره به غار اصحاب کهف، اهمیت زیارتگاه‌ها را تأیید کرده است. در میان زیارات مختلف، زیارت عاشورا از شهرت و اهمیت خاصی برخوردار است. این زیارت در دو کتاب معروف قدیمی به نام‌های «کامل الزیارات» نوشته ابن قولویه قمی و «مصباح المتهجد» اثر شیخ طوسی نقل شده و دارای چهار سند است. بررسی صحت این زیارت نیاز به دقت دارد، چرا که روش قدما و متأخرین در بررسی روایات متفاوت است. قدما بیشتر به وثوق صدور روایت توجه داشتند، در حالی که متأخرین بیشتر به راویان و توثیق آنها می‌پردازند. در دوران‌های بعدی، جمع‌آوری قرائن و ادله برای بررسی صحت روایات سخت‌تر شده، چون قدما به زمان ائمه نزدیک‌تر بودند و قرائن بیشتری در اختیار داشتند. با این حال، زیارت عاشورا به دلیل شهرت زیاد، محتوای عمیق و مضامین غنی‌ای که در بر دارد، برای کسانی که با ادبیات اهل بیت (ع) و روایات آشنا هستند، به گونه‌ای است که صدور آن از معصومین (ع) را قطعی و قابل اعتماد نشان می‌دهد.

فضیلت‌ها و ثواب‌های زیارت عاشورا

بدون تردید زیارت عاشورا در بین ادعیه و زیارات از ویژگیهای منحصر به فرد و متمایزی برخوردار می باشد که درک همه آنها با عقل محدود بشر عادی ممکن نیست.

۱ - زیارت عاشورا از احادیث قدسیه است مرحوم محدث نوری (ره) استاد مرحوم حاج شیخ عباس قمی (صاحب مفاتیح الجنان) در خصوص فضیلت و اهمیت زیارت عاشورا فرموده است: 9 در فضل و مقام زیارت عاشورا همین بس که از سنخ دیگر زیارت ها نیست که به ظاهر از انشاء و املای معصومی باشد، هر چند که از قلوب پاک ایشان جز آنچه از عالم بالا به آنها برسد بیرون نمی آید، ولی این زیارت ولعن و سلام و دعا از خداوند متعال به جبرئیل امین و از او به خاتم النبیین رسیده است).

صد میلیون درجه مقام برای زائر تعلق عنوان شهید برای زائر مطابق با اصحاب امام حسین (ع) در روز عاشورا، ضمانت حضرت حق تعالی در برآوردن تمامی ،حاجات زائر و رسیدن او به مقام مستجاب الدعوه، محو شدن گناهان و سائر ثوابها و آثاری که در اثر زیارت حضرت سید الشهداء با قرائت زیارت عاشورا وعده داده شده است گویای اسرار عجیب و شگفت انگیزی می باشد که به این زیارت شریف اختصاص دارد.

حضرت امام باقر (ع) در تعبیری عجیب فرموده اند که اگر مردم میدانستند در زیارت امام حسین (ع) چه فضیلتی است از شوق آن می مردند و حسرت رسیدن به آن پاداشها جسم و روح آنها را پاره پاره می کرد.

از حضرت امام صادق نیز روایت شده است ، فرمودند: زیارت امام حسین (ع) را فرو نگذار که خدا عمرت را طولانی و روزی ات را زیاد می کند و زندگی با سعادت و مرگ با شهادت به تو خواهد بخشید.

همچنین آن حضرت به صفوان فرمودند: زیارت عاشورا بخوان و از آن مواظبت کن.

برخی از علما و بزرگان با هدف برآمدن حاجات خود چهل روز پیاپی به قرائت زیارت عاشورا در اوقات معین می پرداختند و آن را بسیار مجرب می دانستند و مردم را نیز به توسل به این زیارت شریف برای رفع مشکلات و حل معضلات توصیه می فرمودند.

گلچین فرازهایی از زیارت عاشورا

بی تردید زیارت عاشورا حاوی دریایی از معارف الهی عشق و دلدادگی به ولایت تنفر و بیزاری از ستمگران و متعدیان به حریم ولایت و دفاع از حق و عدالت تا سرحد شهادت و بذل حیات خویش است و در شرحاین زیارت شریف نکات ارزنده ای توسط شارحین بیان شده است که ذکر آنها مقتضای این مقال و شرحمختصر نیست لیکن برای خوشه چینی از این شجره پربار و با برکت تنها به ذکر چند فراز از این زیارت بسنده می کنیم

۱- منظور از لقب «ثارالله» در فراز آغازین زیارت عاشورا، چنین بر مولایمان امام حسین (ع) سلام می دهیم "السلام علیک یا ثار الله و ابن ثاره

واژه «ثار» هم به مفهوم انتقام و خون خواهی است و هم به معنای «خون و منظور کسی است که خون او طلب می شود. جمع بین معانی مختلفی که درباره واژه «ثارالله» بیان شده اینست که خداوند متعال ولی خون حضرت سید الشهدا (ع) است که در کربلا بر زمین ریخته شد زیرا تمامی امامان معصوم و اهل بیت پیامبر اکرم (علیهم السلام) آل الله نامیده میشوند، لذا تعرض به حریم ایشان تجاوز به حرمت الهی محسوب می شود و خون بهای امام حسین (ع) متعلق به خداوند است و او آن را تقاص خواهد کرد.

در قرآن کریم نیز به صراحت آمده است و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لوليه سلطاناً ، یعنی آن کسی که مظلوم کشته شده برای ولیش سلطه حق قصاص قرار دادیم.

در فرهنگ شیعه خون امام حسین (ع) نماد ظلم ستیزی، حق طلبی و عزّت خواهی شناخته شده است.

۲ - در نخستین فراز زیارت عاشورا که به سلام بر وجود مقدس حضرت ابا عبدالله (ع) اختصاص یافته است عنوان الوتر الموتور به آن حضرت داده شده است:

سلام بر تو باد ای کشته ای که خون کسانش نیز ریخته شده است.

«وتر» به لحاظ لغوی در معانی تنها جنایت، یگانه، نقص و خون بکار رفته است و آن به کسی اطلاق می گردد که نزدیکان وی کشته شده ولی انتقام او گرفته نشده است.

بنابراین میتوان حضرت سید الشهداء (ع) را آن یگانه ای دانست که خودش و نزدیکانش مورد جنایت قرار گرفتند، لیکن انتقام خون آنان هنوز گرفته نشده است و مقرر گردیده تا حضرت امام عصر (عج) منقتم خون آن حضرت و یاران با وفایش باشد، چنانکه در ادعیه و زيارات متعدد از جمله فرازهای همین زیارت شریف و زیارت ناحیه مقدسه و دعای ندبه بدان تصریح و تأکید گردیده است.

۲ - در فرازی از زیارت شریف عاشورا در وصف یزید بن معاویه بصورت اشاره چنین آمده است:

و ابن آكلة الأكباد اللعين بن اللعين، علي لسانك و لسان نبيك صلي الله عليه و آله....

یعنی پسر (هند) ،جگرخوار که ملعون پسر ملعون است بر زبان تو (خداوند) و زبان پیامبرت (ص)...

مقصود از «آکلة الاکباد ماجرای هند جگرخوار مادر پلید یزید است که در جنگ احد در اقدامی سبعانه به شکافتن بدن مقدس حضرت حمزه سید الشهداء (س) مبادرت نمود و با خارج نمودن جگر آن حضرت، آن را به دندان کشید و به هند جگر خوار معروف گردید.

بعلاوه معاویه و پدرش ابا ،سفیان، پدر و جد یزید، در زمان حیات پیامبر گرامی اسلام (ص) پس از آنکه ایشان در رؤیا مشاهده فرمودند که میمونها از منبر مقدسان بالا میروند مورد لعن آن حضرت قرار گرفتند، همانانکه در قرآن کریم به عنوان شجره ملعونه» معرفی گردیدند.

فلسفه لعن در زیارت عاشورا برخی اشخاص با استناد به دستور قرآنی مبنی بر عدم سب و دشنام نسبت به خدایان مشرکان ولا تسبوا الذين يدعون من دون الله.

نسبت به لعنهای مکرر در زیارت عاشورا اعتراض و انتقاد دارند. این گروه تصور میکنند که تکرار لعن بر خاندان بنی امیه و ستمگرانی که بر اهل بیت پیامبر (ص) و جمعی از یاران سید الشهداء ظلم وستم روا داشتند چهره ای خشن از این زیارت تداعی می کند

پانویس

1. قربانی مقدم، «محمد»، بررسی سندی زیارت عاشورا.