محمد یعقوبی

محمد یعقوبی (زاده ۱۳۸۰ ه‍.ق - ۱۹۶۰ م) از مراجع تقلید شیعه در عراق و رهبر جریان صدر. او تحصیلات ابتدایی خود را در بغداد گذراند و در سال ۱۹۸۲ میلادی مدرک کارشناسی ارشد مهندسی عمران را از دانشگاه بغداد دریافت کرد. سپس به حوزه علمیه نجف وارد شد. در آنجا با فعالان سیاسی در عراق وارد تعامل شد و پس از درگذشت سید محمد صدر، جانشین او گردید.

نام و تبار

محمد یعقوبی مشهور به شیخ محمد یعقوبی، فرزند شیخ موسی، نوه شیخ محمدعلی، شیخ یعقوب، و حاج جعفر، است. خانواده پدری و مادری او، از شاگردان برجسته مکتب‌های عرفانی و اخلاقی شیخ جعفر شوشتری و شیخ حسینقلی همدانی بودند. پدرش، شیخ موسی، صاحب نشریه «الایمان» بود که در نجف منتشر می‌شد. نسب خاندان یعقوبی به قبیله اوس انصاری می‌رسد.

زندگی

محمد یعقوبی در ربیع‌الاول سال ۱۳۸۰ هجری قمری (مطابق با ۱۹۶۰ میلادی) در خانواده‌ای متدین و شناخته‌شده در زمینه دین، ادبیات و شعر، در عراق زاده شد. در سال ۱۹۶۸ میلادی، او به همراه پدرش که از فعالان دینی، سیاسی و اجتماعی بود، به بغداد مهاجرت کرد. پدرش از همراهان سید مهدی حکیم، فرزند سید محسن حکیم، یکی از رهبران دینی بغداد، به‌شمار می‌رفت. محمد یعقوبی از کودکی با حضور در مجالس سخنرانی پدرش با معارف دینی آشنا شد. تحسین و ترغیب پدرش باعث شد او از سنین کودکی به مطالعه علاقه‌مند شود تا جایی که تا پیش از ۱۵ سالگی، کتابی با عنوان «الخمر أمّ الخبائث» تألیف کرد.

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، او تحصیلات دینی خود را در حوزه علمیه کوچکی در بغداد که به مدیریت سید علی علوی اداره می‌شد، آغاز کرد. او تحصیلات دانشگاهی خود را نیز در بغداد به پایان رساند و در سال ۱۹۸۲ میلادی، مدرک کارشناسی ارشد مهندسی عمران و شهرسازی را از دانشکده عمران دانشگاه بغداد دریافت کرد. از استادان او در حوزه علمیه می‌توان به محمداسحاق فیاض، سید محمدصادق صدر، سید علی سیستانی و میرزا علی غروی اشاره کرد.

با آغاز جنگ ایران و عراق، خدمت سربازی اجباری شد، اما او به دلیل باورهای دینی خود، از پیوستن به ارتش بعث خودداری کرد. با وجود خطرات ناشی از فرار از خدمت و احتمال مرگ، او به زندگی در خانه پناه برد و در این مدت به تحقیق و تألیف مشغول شد. از جمله آثار او در این دوره، کتاب «دور الأئمه فی الحیاه الإسلامیه» است. او بعدها در سال ۱۹۸۵ میلادی، به‌طور مخفیانه با سید محمدصادق صدر (معروف به شهید صدر ثانی) ارتباط برقرار کرد. این رابطه منجر به تألیف چند کتاب از سوی محمد یعقوبی شد، از جمله: «شهید صدر الثانی کما أعرفه» و «قنادیل العارفین».

در طول جنگ ایران و عراق، وی از حضور در خدمت نظامی رژیم بعث خودداری کرد و با استفاده از این فرصت به تحقیق و تألیف روی آورد. از جمله آثار او در این دوران، کتاب «دور الأئمه فی الحیاه الإسلامیه» است. در سال ۱۹۸۵، او به‌صورت مخفیانه با سید محمد صادق صدر، از مراجع دینی شیعه، ارتباط یافت و در این راستا چندین اثر دربارهٔ اندیشه اسلامی تألیف کرد. با پایان یافتن جنگ ایران و عراق، یعقوبی به نجف عزیمت کرد و ازدواج نمود.

در دهه ۱۹۹۰ میلادی و هم‌زمان با قیام شعبانیه، یعقوبی نقش مؤثری در حمایت فکری از انقلابیون ایفا کرد و به‌عنوان مسئول گروه سیاسی و مطبوعاتی قیام منصوب شد. پس از سرکوب قیام توسط رژیم بعث، در سال ۱۹۹۲ لباس روحانیت را بر تن کرد و به تدریس و فعالیت‌های علمی ادامه داد. در سال‌های بعد، برخی از آثار فقهی و علمی او منتشر و توسط علمایی از شیعه به اجتهاد او شهادت داده شد. از جمله کسانی که اجتهاد وی را تأیید کردند، محمدعلی گرامی قمی و محمد صادقی تهرانی بودند. خود او در این سال‌ها از مرجعیت و اجتهاد سید محمدصادق صدر طرفداری می‌کرد و از او به عنوان تنهاترین حامی در دوران آغاز اجتهاد محمدصادق صدر یاد می‌کنند. پس از تأسیس دانشگاه علوم اسلامی در عراق، محمدصادق صدر، یعقوبی را به ریاست این دانشگاه منصوب کرد. او که از شاگردان نزدیک و مورد اعتماد سید محمدصادق صدر بود، توسط وی به‌عنوان جانشین احتمالی در اداره حوزه‌های علمیه معرفی شد. پس از قتل صدر در سال ۱۹۹۹، یعقوبی مراسم خاکسپاری او و فرزندانش را در شرایط سخت امنیتی برگزار کرد. پس از آن در همان سال، یعقوبی به‌عنوان رهبر میدانی جریان صدر معرفی شد. او با تأکید بر استقلال خود از نفوذهای خارجی، از همان زمان فعالیت‌هایش را بر اساس سنت‌های حوزه نجف و به‌دور از دخالت مستقیم در سیاست پیش برد. یعقوبی، برخلاف مواضع سیاسی مقتدی صدر، بر خط‌مشی اعتدالی و علمی پایبند بوده و در مسائل فقهی نیز با نوآوری‌هایی چون استفاده از علم شیمی در استنباط احکام شناخته می‌شود. موضع‌گیری‌های شیخ یعقوبی در قبال شرایط عراق و ارتباط او با دیگر مراجع، او را به نمادی از اعتدال و تعامل در میان جریان صدر تبدیل کرده است.

با اعلام مرجعیت محمد یعقوبی، دفاتر مختلفی در کشورهای ایران، عراق، لبنان، سوریه، هند، پاکستان، افغانستان، اندونزی، تایلند و چندین کشور آفریقایی به عنوان دفتر مرجعیت وی، آغاز فعالیت کردند.

اقدامات فرهنگی-اجتماعی-سیاسی

محمد یعقوبی پس از سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳ میلادی در عراق، معتقد بود که فعالیت‌های مرجعیت باید به‌صورت گروهی و مؤسساتی انجام شود. او در همین راستا در تاریخ ۲۷ صفر ۱۴۲۴ هجری قمری (۳۰ آوریل ۲۰۰۳ میلادی) کنگره‌ای برای تأسیس مؤسسه‌ای به نام جماعه الفضلاء برگزار کرد. این مؤسسه از طلاب حوزه علمیه با گرایش‌های اجتماعی و بصیرت‌افزایی تشکیل شده است. از جمله فعالیت‌های او در این دوره، اقامه نماز جمعه در حرم امام کاظم (ع) در تاریخ ۲۲ صفر ۱۴۲۴ هجری قمری و دعوت مردم به مشارکت در تحولات سیاسی و اجتماعی جدید بود. او همچنین مردم را به راهپیمایی عمومی در میدان فردوس بغداد برای بیان مطالباتشان دعوت کرد که با استقبال گسترده روبه‌رو شد.

یکی دیگر از اقدامات او تشکیل حزب الفضیله الاسلامی برای سازمان‌دهی سیاسی بود. این حزب نقش فعالی در صحنه سیاسی عراق ایفا کرده و چند کرسی مجلس این کشور را در اختیار دارد. همچنین، او اتحادیه‌های مختلفی مانند اتحادیه اساتید و فارغ‌التحصیلان (جامعیون)، اتحادیه مهندسان (تجمع المهندسین الاسلامی) و اتحادیه زنان (رابطه بنات المصطفی) را برای بهبود شرایط اجتماعی راه‌اندازی کرده است.

یعقوبی در راستای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی خود، مؤسسات متعددی را تأسیس کرده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. جامعه الصدر الدینیه با بیش از ۲۰ شعبه و حدود ۲۰۰۰ طلبه.
2. جامعه الزهراء (س) که مختص زنان بوده و بیش از ۱۴ شعبه دارد.
3. شبکه‌های تلویزیونی اسلامی مانند النعیم، البلاد، الأمل و سبل السلام.
4. ده‌ها نهاد دینی، فرهنگی، اجتماعی و بشردوستانه.
5. کانون سادات علوی برای حمایت و سرپرستی سادات علوی.
6. هیئت بصیرت حسینی، برای برگزاری مراسم‌های مذهبی برای دانشجویان و اساتید

آثار

محمد یعقوبی تألیفات متعددی در حوزه‌های مختلف علمی و دینی دارد. از جمله مهم‌ترین آثار او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: الریاضیات للفقیه، ملامح من تأریخ و خطاب القیاده الدینیه فی العراق (در پنج جلد)، ثلاثه یشکون، دور الأئمه فی الحیاه الإسلامیه، قنادیل العارفین، المشتق عند الأصولیین (تقریرات درس محمدصادق صدر)، الأسوه الحسنه، المعالم المستقبلیه للحوزه العلمیه، الفقه الإجتماعی، نحن و الغرب، من وحی الغدیر، و فقه طلبه الجامعات. مؤسسه نور در سال ۱۳۹۶، مجموعه آثار یعقوبی را با عنوان «نرم‌فزار مجموعه آثار آیت الله شیخ محمد یعقوبی حفظه الله» منتشر کرد. در این نرم‌افزار ۶۰ عنوان کتاب از یعقوبی در قالب ۷۳ جلد، در دو زبان عربی و فارسی منتشر شده بود. موضوعات این آثار معارف و اخلاق اسلامی، فقه و اصول، سیره و تراجم، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی عنوان شده‌اند.

سخنرانی‌های متعددی از او در مناسبت‌های دینی و سیاسی ضبط شده که بخشی از آن‌ها در کتاب ملامح من تأریخ و خطاب القیاده الدینیه فی العراق منتشر شده است.

پانویس

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (۸ آذر ۱۳۹۶). «مجموعه آثار آیت‌الله شیخ محمد یعقوبی تولید و عرضه شد». noorsoft.org. دریافت‌شده در ۶ بهمن ۱۴۰۳.
• دفتر آیت الله یعقوبی. «الشیخ محمد الیعقوبی». yaqoobi.org. دریافت‌شده در ۶ بهمن ۱۴۰۳.
• دفتر آیت الله یعقوبی. «زندگینامه مرجع عالیقدر شیخ محمد الیعقوبی (دام ظله الوارف)». yaqoobi.org. دریافت‌شده در ۶ بهمن ۱۴۰۳.
• خدیر، مهرداد. «آیت‌الله محمد یعقوبی؛ مرجعیت با یاد «صدر دوم»». asriran.com. دریافت‌شده در ۶ بهمن ۱۴۰۳.