احمد مهدوی دامغانی

با محمود مهدوی دامغانی اشتباه نشود.

احمد مهدوی دامغانی
مهدوی دامغانی در فیلادلفیا، ۱۳۹۶
متولد	۱۳ شهریور ۱۳۰۵ مشهد، ایران
وفات	۲۷ خرداد ۱۴۰۱ (۹۵ سال) فیلادلفیا، پنسیلوانیا، ایالات متحده آمریکا
ملیت	ایرانی
شهروندی	ایران
تحصیلات	اجتهاد، دکتری ادبیات فارسی و عربی
محل تحصیل	حوزه علمیه خراسان دانشگاه تهران
حرفه	استاد دانشگاه، مجتهد
شناخته‌شده برای	نویسنده، پژوهشگر، استاد دانشگاه، رئیس کانون سردفتران و دفتریاران
همسر(ها)	عصمت سعیدی تاجماه آصفی شیرازی
فرزندان	مرتضی، زهرا و فریده مهدوی دامغانی
والدین	علامه محمدکاظم مهدوی دامغانی
خویشاوندان	محمود مهدوی دامغانی

احمد مهدوی دامغانی (۱۳ شهریور ۱۳۰۵ – ۲۷ خرداد ۱۴۰۱) متکلم، مجتهد، نویسنده، و پژوهشگر ایرانی، کارشناس ادبیات فارسی و عرب، و استاد پیشین دانشگاه تهران و دانشگاه هاروارد بود.

نام و نسب

نام او را احمد مهدوی دامغانی گزارش کرده‌اند. او تا دوران کودکی، تنها به دامغانی شناخته می‌شد و بعدها پدرش عنوان مهدوی را به عنوان نام خانوادگی برگزید.

وی فرزند محمدکاظم مهدوی دامغانی، یکی از عالمان دینی و مراجع تقلید در شهر مشهد و حوزه علمیه خراسان است. پدر او که اصالتی دامغانی داشت، به مشهد عزیمت کرد و تحصیل نمود و از عالمان متعددی اجازه اجتهاد و اجازه روایت داشت.‌‌ بزرگانی چون سید علی سیستانی، حسین وحید خراسانی، محمدتقی شریعتی، محمد واعظ‌زاده خراسانی و حسنعلی مروارید از شاگردان او بودند.

زندگی

احمد مهدوی دامغانی در ۱۳ شهریور ۱۳۰۵ در شهر مشهد و در خانواده‌ای اهل علم دیده به جهان گشود. او علوم دینی را در مشهد فراگرفت. از استادان او در حوزه علمیه می‌توان به پدرش محمد کاظم مهدوی دامغانی، میرزا مهدی اصفهانی، محمدرضا خدایی دامغانی، محمدرضا خانرودی ترابی، محمدعلی مدرسی خیابای، محمدتقی آملی، محمد روحانی، میرزا مهدی آشتیانی و اکبر داناسرشت اشاره کرد. او همچنین نزد بدیع‌الزمان فروزانفر و محمدتقی نیشابوری نیز ادبیات را آموخت. از هم دوره‌های مهدوی در حوزه علمیّه مشهد، می‌توان به: محمدجعفر جعفری لنگرودی، شیخ کاظم مدیرشانه چی، محمد واعظزاده، عبدالجواد فلاطوری، سید جعفر سیدان، سید علی سیستانی، اشاره کرد. احمد مهدوی دامغانی از حائری سمنانی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی،‌ عبدالحمید بدیع‌الزمانی و سید کریم امیری فیروزکوهی اجازه نقل روایت داشته است.

احمد مهدوی دامغانی در سال ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران،‌ اولین مدرک لیسانس خود را در رشته الهیات کسب کرد. دامغانی موفق شد تا در دانشگاه تهران،‌ مقاطع لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترای خود را بگذراند و در همان دانشگاه شروع به تدریس نماید. او بعدا به دانشگاه مادرید در اسپانیا رفته و برای مدت کوتاهی به تدریس فقه و ادبیات فارسی و عربی مشغول شد. او که پیش از عزیمت به اسپانیا مدتی را به عنوان سردفتردار اسناد رسمی در تهران مشغول بود، پس از بازگشت به ایران و از سال ۱۳۵۴ رئیس کانون سردفتران اسناد رسمی ایران شد.

احمد مهدوی دامغانی، به زبان فرانسه مسلط است و پژوهش و مطالعات وسیعی در زمینه فیلم‌شناسی و رمان‌شناسی داشته است. فریده، دختر احمد مهدوی دامغانی، از نویسندگان به‌نام ایرانی است. دو فرزند دیگر دامغانی، زهرا و ناصر نام دارند.

پس از انقلاب و محاکمه

احمد مهدوی دامغانی مدتی پس از انقلاب ۱۳۵۷ به اتهام «تبلیغ اسلام آریامهری در دانشگاه مادرید و دعوت نکردن سردفتران به اعتصاب و همکاری با رژیم پهلوی در زمان انقلاب» بازداشت و محاکمه شد. رئیس دادگاه وی محمد محمدی گیلانی بود و اسدالله لاجوردی در آن جلسات حضور داشت. مهدوی دامغانی در دفاع از خود گفته بود به عنوان رئیس کانون سردفتران اختیاری برای دستور به آنها برای اعتصاب نداشته است. او تنظیم اسنادی برای محمدرضا پهلوی و فرح دیبا و برگزاری جشن تولد شاه را پذیرفت اما عرض اخلاص به شاه را رد کرد. به گفته دامغانی، حسینعلی منتظری به جهت برخی گفته‌های دامغانی بر علیه او در پاییز ۱۳۵۸، مورد غضب منتظری قرار گرفته بود و از همین رو در روند محاکمه او دخالت می‌کرد. در این دادگاه نیز به نوار ضبط شده همان جلسه که به منتظری انتقادهایی مطرح شده بود، استناد شده است. بعدها، نزدیکان حسینعلی منتظری هرگونه ارتباط منتظری با پرونده محکومیت دامغانی را تکذیب کردند.

در نهایت دامغانی در پی این محاکمه به زندان اوین تهران فرستاده شد ولی کمی بعد با تلاش شماری از اهل فرهنگ و ادب ایران و برخی از مراجع مدتی پس از محاکمه از زندان آزاد شد. دامغانی بیش از چهار ماه را در زندان اوین گذراند. گفته می‌شد تا سال‌ها بعد از آزادی دامغانی، خانه او همچنان در مصادره انقلاب بود و بعدها با پیگیری‌های سید محمد خاتمی به او بازگردانده شد.

خروج از ایران

احمد مهدوی دامغانی از سال ۱۳۶۶ از ایران به آمریکا عزیمت کرد و تا پایان عمر در آنجا ماند. با وجود مهاجرت او به آمریکا ولی هیچگاه ارتباط خود را با ایران قطع ننمود و در بسیاری از مجلات ایران می‌نوشت. او در آنجا، در دانشگاه هاروارد و دانشگاه پنسیلوانیا مشغول به تدریس در مقطع دکترا و پسا دکترا بود. رشته‌های تدریس او در آمریکا شامل: ادبیات عرب، ادبیات فارسی، کلام، فقه و برخی علوم اسلامی بودند. نزدیکان محمد خاتمی گفته‌اند که او بارها برای بازگشت احمد مهدوی دامغانی با علی خامنه‌ای صحبت کرد. اما خامنه‌ای همیشه مخالفت می‌کرد. این اظهارات بعدا توسط دفتر خامنه‌ای تکذیب شد.

دامغانی از سال ۱۳۹۲ عضو شورای عالی علمی دائرة المعارف بزرگ اسلامی بود و با این نهاد علمی همکاری داشت.

درگذشت

مهدوی دامغانی در جمعه ۲۷ خرداد ۱۴۰۱ در بیمارستانی در فیلادلفیا، آمریکا درگذشت. پیکر وی بامداد یکشنبه ۵ تیر ۱۴۰۱ به ایران وارد و دوشنبه ۶ تیر ۱۴۰۱ در حرم رضوی تشییع و پس از اقامه نماز مصطفی اشرفی شاهرودی در دارالحجة حرم امام رضا به خاک سپرده شد.

پس از درگذشت او، افراد بسیاری درگذشتش را تسلیت گفتند. از این میان می‌توان به سید علی سیستانی، محمدجواد علوی بروجردی، علی کریمی جهرمی، سید ابراهیم رئیسی، سید محمد خاتمی، احمد مروی، محمدجواد ظریف، حسن روحانی، حسین امیرعبدالهیان، علی‌اکبر ولایتی و دفاتر لطف‌الله صافی گلپایگانی و حسینعلی منتظری اشاره کرد. مرکز اسلامی و فرهنگی شمال کالیفرنیا نیز در پیامی، درگذشت او را تسلیت گفت.

آثار

مجلات متعدد علمی و اجتماعی مانند مجله‌های یغما، بخارا، کلک، ایران‌نامه، ایران‌شناسی، گلچرخ، ره‌آورد و گلستان در صدد چاپ مقاله‌های او بودند. از او چند مجموعه مقاله با نام‌های «حاصل اوقات»، «مقالاتی در حدیث دیگران»، «یاد یاران و قطره‌های باران»، «یاد عزیزان در برگریزان» و «در برف پیری» منتشر شده است. بیشتر این مجموعه مقالات به اهتمام علی محمّد سجّادی و سعید واعظ آماده نشر شده‌اند.

تالیفی

از احمد مهدوی دامغانی، آثار تألیفی متعددی منتشر شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از علی آموز اخلاص عمل
• رساله دربارهٔ خضر
• شاهدخت والاتبار شهربانو
• در باغ روشنایی، گزیده حقیقت‌الحقیقه
• گزیده‌ای از شعر سعدی به زبان عربی و برگردان به نثر فارسی
• مآخذ ابیات عربی کلیله و دمنه
• مآخذ ابیات عربی مرزبان‌نامه

تصحیح و ویرایش

دامغانی علاوه بر تالیف، به تحقیق و تصحیح آثار گذشتگان نیز اهتمام داشته است. از جمله آثار او در این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کشف الحقائق نَسَفی
• المَجدی فی أنساب الطّالبیّین
• نَسمةالسَّحر بذکر من تشیَّع و شعر
• دیوان خازن (عبداللّٰه بن احمد خازن)
• الوحشیات (ابوتمام)

بزرگداشت‌ها و یادبودها

کتاب آیینه در برابر خورشید به کوشش سیدحسین حسینی نورزاد و سید محسن علوی زاده در اسفند ۱۳۹۹ توسط انتشارات نی که به دیدار و شناخت زندگی دکتر احمدمهدوی دامغانی اختصاص دارد، منتشر شد.‌ در این اثر، یک زندگی‌نامه مفصل از دامغانی به نقل از خود او در قالب چند مصاحبه نوشته شده است. کتاب «دکتر احمد مهدوی دامغانی و میراث ادبی و فرهنگی» اثر منصور رستگار فسایی، «سایه سرو» اثر میثم کرمی و «حاصل اوقات» اثر سید علیمحمد سجادی، از یادنامه‌هایی است که به زندگی و شخصیت مهدوی دامغانی پرداخته است. انتشارات دی گرویتر نیز کتابی با عنوان Essays in Islamic Philology, History, and Philosophy «اقیانوس تعلیم و تربیت» به مناسبت ۹۰ سالگی مهدوی دامغانی در برلین پایتخت آلمان چاپ کرده است.

در مرداد ۱۴۰۱،‌ مراسم بزرگداشتی برای وی در ایران برگزار شد و در آن مراسم از کتاب «گلشن معنا» اثر دامغانی، پرده‌برداری شد.

پانویس

منابع

مکتوب

• علوی‌زاده، سید محسن؛ حسینی نورزاده، سید حسین (۱۳۹۹). آینه در برابر خورشید. به کوشش بهمن کریمی. تهران: نشرنی.
• نجاتی، رحمت‌الله (۱۴۰۱). «آیینه در برابر خورشید دیدار و شناخت زندگی استاد دکتر احمد مهدوی دامغانی». فرهنگ قومس (۷۱): ۴۳-۵۴.
• طالبیان شریف، حسن (۱۴۰۱). «حیات علمی و معنوی دکتر احمد مهدوی دامغانی». فرهنگ قومس (۷۱): ۱۹-۲۲.
• ذوالفقاری، حسن (۱۴۰۱). «حضرت استاد احمد مهدوی دامغانی، گنج زری بود در این خاکدامن». فرهنگ قومس (۷۰): ۱۹۹-۲۰۶.
• فاضلی بیرجندی، محمود (۱۴۰۱). «احمد مهدوی دامغانی و میراث او». فرهنگ قومس (۷۱): ۳۳-۳۶.
• هیئت تحریریه (۱۴۰۱). «پیام‌های تسلیت و همدردی به مناسبت رحلت دکتر احمد مهدوی دامغانی». فرهنگ قومس (۷۱): ۳-۱۰.

آنلاین

• انصاف‌نیوز (۳۰ خرداد ۱۴۰۱). ««روایت مهدوی دامغانی از نقش آقای منتظری در محاکمه‌اش مورد مناقشه است»». ensafnews.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• بی‌بی‌سی فارسی (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «احمد مهدوی‌ دامغانی، متهم به «تبلیغ اسلام آریامهری» در آمریکا درگذشت». bbc.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• بی‌بی‌سی فارسی (۱۲ شهریور ۱۴۰۱). «رفتگان در تبعید؛ موج سواری حکومت با مرگ نویسندگان». bbc.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• پایگاه کانون سردفتران و دفتریاران. «آشنايى با كانون». notary.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرآنلاین (۳۰ خرداد ۱۴۰۱). «روزهای سخت و سپری شده استاد مهدوی دامغانی». khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایسنا (۵ مرداد ۱۴۰۱). «مهدوی دامغانی به دانشگاه "هاروارد" اعتبار خاصی بخشید». isna.ir. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایسنا (۲۹ خرداد ۱۴۰۱). «پیام تسلیت آیت الله کریمی جهرمی درپی درگذشت دکتر مهدوی دامغانی». isna.ir. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایسنا (۲۹ خرداد ۱۴۰۱). «پیام تسلیت حسن روحانی درپی درگذشت مرحوم مهدوی دامغانی». isna.ir. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری تسنیم (۶ تیر ۱۴۰۱). «پیکر مرحوم مهدوی دامغانی در حرم مطهر رضوی تشییع شد». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۵ تیر ۱۴۰۱). «پیکر مرحوم مهدوی دامغانی فردا در حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده می‌شود». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «پیام تسلیت حضرت آیت الله سیستانی در پی درگذشت دکتر مهدوی دامغانی». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «پیام تسلیت سید محمد خاتمی در پی درگذشت دکتر مهدوی دامغانی». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۷ خرداد ۱۴۰۱). «پیام تسلیت دفتر مرحوم آیت الله صافی گلپایگانی درپی درگذشت مهدوی دامغانی». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «ولایتی در پی درگذشت احمد مهدوی دامغانی تسلیت گفت». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۹ خرداد ۱۴۰۱). «پیام بیت آیت الله منتظری در پی درگذشت احمد مهدوی دامغانی». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۹ خرداد ۱۴۰۱). «حجت‌الاسلام و المسلمین مروی در پیامی درگذشت استاد مهدوی دامغانی را تسلیت گفت». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «امیرعبداللهیان درگذشت دکتر مهدوی دامغانی را تسلیت گفت». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «ظریف در پیامی درگذشت دکتر مهدوی دامغانی را تسلیت گفت». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری شفقنا (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «آیت الله علوی بروجردی: مرحوم مهدوی دامغانی بحق پشتوانه استوار برای شیعیان آمریکا و مرجعی گرانبها برای اهل فضل بود». shafaqna.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری عصرایران (۲۸ خرداد ۱۴۰۱). «مهدوی دامغانی؛ ادیب و فقیه و استادی که در دادگاه انقلاب محاکمه شد». asriran.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• خبرگزاری مهر (۸ مرداد ۱۴۰۱). «استجازه؛‌ اجازات ادبی و روایی احمد مهدوی دامغانی». mehrnews.com. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.
• مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. «احمد مهدوی دامغانی». cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳.