زیارت عاشورا

زیارت عاشورا از زیارت‌هایی است که در سیره و کلام معصومین (علیهم‌السلام) و علمای بزرگ دین بر مداومت قرائتش، فراوان سفارش شده است. این زیارت‌نامه را که از سوی امام پنجم ـ امام محمدباقر (ع) ـ به شیعیان تعلیم شده، می‌توان منشور و آیین‌نامه زندگی یک شیعه و یک مؤمن راستین دانست. زیارت‌نامه‌ای که در واقع صحیفه‌ای است مختصر؛ اما کامل از دیدگاه اسلام‌شناسی، معرفت‌شناسی، امام‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی. در این زیارت انسان با عالی‌ترین مضامین معارف الهی در شناخت معصومین (علیه‌السلام) ـ به‌ویژه امام حسین (ع) ـ و نیز شناخت رابطه وجودی مردم با ائمه معصومین (ع) و مباحث انسان‌شناسی، هم‌چنین وظایفی که یک شیعه حقیقی و یک عزادار صادق در قبال امام حسین (علیه‌السلام) و نهضت او دارد، آشنا می‌شود.

مقدمه

جایگاه زیارت عاشورا در فرهنگ شیعه

زیارت عاشورا در میان شیعیان به عنوان یک سند تاریخی و معنوی از واقعه عاشورا محسوب می‌شود. این زیارت‌نامه، یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارد و پیوند عمیقی بین شیعیان و امام حسین (ع) ایجاد می‌کند. خواندن زیارت عاشورا در ایام خاص مانند محرم، صفر و روز عاشورا، بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم عزاداری و سوگواری شیعیان است. این زیارت به عنوان یک منبع معنوی، نقش مهمی در تقویت ایمان و روحیه مقاومت در برابر ستم دارد.

اهمیت زیارت عاشورا به عنوان یک دعا و زیارت‌نامه

زیارت عاشورا به دلیل مضامین بلند و تأثیرات روحی و معنوی آن، از جایگاه ویژه‌ای در میان ادعیه و زیارات شیعه برخوردار است. این زیارت‌نامه شامل دو بخش اصلی است:

1. سلام و درود بر امام حسین (ع) و یارانش: در این بخش، خواننده با بیان سلام و درود بر امام حسین (ع) و شهدای کربلا، ارادت و محبت خود را به ایشان ابراز می‌کند.
2. لعن بر دشمنان امام حسین (ع): در این بخش، خواننده با لعن و نفرین بر قاتلان امام حسین (ع) و ظالمان تاریخ، بیزاری خود را از ظلم و ستم اعلام می‌کند.

تاریخچه زیارت عاشورا

زیارت مؤمنین، به ویژه ائمه و سیدالشهدا (ع)، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و قرآن کریم هم با اشاره به غار اصحاب کهف، اهمیت زیارتگاه‌ها را تأیید کرده است. در میان زیارات مختلف، زیارت عاشورا از شهرت و اهمیت خاصی برخوردار است. این زیارت در دو کتاب معروف قدیمی به نام‌های «کامل الزیارات» نوشته ابن قولویه قمی و «مصباح المتهجد» اثر شیخ طوسی نقل شده و دارای چهار سند است. بررسی صحت این زیارت نیاز به دقت دارد، چرا که روش قدما و متأخرین در بررسی روایات متفاوت است. قدما بیشتر به وثوق صدور روایت توجه داشتند، در حالی که متأخرین بیشتر به راویان و توثیق آنها می‌پردازند. در دوران‌های بعدی، جمع‌آوری قرائن و ادله برای بررسی صحت روایات سخت‌تر شده، چون قدما به زمان ائمه نزدیک‌تر بودند و قرائن بیشتری در اختیار داشتند. با این حال، زیارت عاشورا به دلیل شهرت زیاد، محتوای عمیق و مضامین غنی‌ای که در بر دارد، برای کسانی که با ادبیات اهل بیت (ع) و روایات آشنا هستند، به گونه‌ای است که صدور آن از معصومین (ع) را قطعی و قابل اعتماد نشان می‌دهد.

فضیلت‌ها و ثواب‌های زیارت عاشورا

بدون تردید زیارت عاشورا در بین ادعیه و زیارات از ویژگیهای منحصر به فرد و متمایزی برخوردار می باشد که درک همه آنها با عقل محدود بشر عادی ممکن نیست.

۱ - زیارت عاشورا از احادیث قدسیه است مرحوم محدث نوری (ره) استاد مرحوم حاج شیخ عباس قمی (صاحب مفاتیح الجنان) در خصوص فضیلت و اهمیت زیارت عاشورا فرموده است: 9 در فضل و مقام زیارت عاشورا همین بس که از سنخ دیگر زیارت ها نیست که به ظاهر از انشاء و املای معصومی باشد، هر چند که از قلوب پاک ایشان جز آنچه از عالم بالا به آنها برسد بیرون نمی آید، ولی این زیارت ولعن و سلام و دعا از خداوند متعال به جبرئیل امین و از او به خاتم النبیین رسیده است).

صد میلیون درجه مقام برای زائر تعلق عنوان شهید برای زائر مطابق با اصحاب امام حسین (ع) در روز عاشورا، ضمانت حضرت حق تعالی در برآوردن تمامی ،حاجات زائر و رسیدن او به مقام مستجاب الدعوه، محو شدن گناهان و سائر ثوابها و آثاری که در اثر زیارت حضرت سید الشهداء با قرائت زیارت عاشورا وعده داده شده است گویای اسرار عجیب و شگفت انگیزی می باشد که به این زیارت شریف اختصاص دارد.

حضرت امام باقر (ع) در تعبیری عجیب فرموده اند که اگر مردم میدانستند در زیارت امام حسین (ع) چه فضیلتی است از شوق آن می مردند و حسرت رسیدن به آن پاداشها جسم و روح آنها را پاره پاره می کرد.

از حضرت امام صادق نیز روایت شده است ، فرمودند: زیارت امام حسین (ع) را فرو نگذار که خدا عمرت را طولانی و روزی ات را زیاد می کند و زندگی با سعادت و مرگ با شهادت به تو خواهد بخشید.

همچنین آن حضرت به صفوان فرمودند: زیارت عاشورا بخوان و از آن مواظبت کن

محتوا

زیارت عاشورا با سلام بر امام حسین(ع) آغاز می‌شود و با سلام بر فرزندان و یاران باوفای او ادامه می‌یابد. این زیارت در نهایت نیز با سلام بر امام حسین(ع) و یارانش به پایان می‌رسد. یکی از بخش‌های مهم این زیارت، اعلام تولی (دوستی و پیروی) نسبت به امام حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) و تبری (بیزاری و دوری) از دشمنان آن‌هاست.

در بخشی از زیارت عاشورا، لعن و برائت از عاملان واقعه کربلا و همه کسانی که به این فاجعه راضی بودند، بیان شده است. این بخش نشان‌دهنده بیزاری کامل از ظلم و ستمی است که بر امام حسین(ع) و یارانش روا داشته شد. همچنین، در دو فراز از این زیارت، خونخواهی امام حسین(ع) از خداوند طلب شده است. در این فرازها، از خداوند خواسته می‌شود که خونخواهی امام حسین(ع) را به دست امام منصور از اهل‌بیت(ع) یا امام هدایت‌گری که به حق سخن می‌گوید، محقق سازد. این عبارات به روشنی به خونخواهی امام حسین(ع) توسط امام مهدی(عج) اشاره دارد.

یکی از دعاهای مهم در زیارت عاشورا این است:

«اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد»

به معنای: «خدایا، زندگی‌ام را به روش محمد و آل محمد قرار ده و مرگم را نیز به روش آنان مقرر فرما.» این دعا بیانگر آرزوی پیروی کامل از سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در زندگی و مرگ است.

در زیارت عاشورا، سه روزی معنوی از خداوند درخواست شده است:

۱. خونخواهی امام حسین(ع) (ان یرزقنی طلب ثارک مع امام منصور)

۲. برائت از دشمنان اهل‌بیت(ع) (ورزقنی البرائة من اعدائکم)

۳. شفاعت امام حسین(ع) و ثبات قدم (اللهم ارزقنی شفاعة الحسین یوم الورود و ثبت لی قدم صدق)

این درخواست‌ها نشان‌دهنده اهمیت قیام امام حسین(ع) و آرزوی همراهی با اهداف بلند او در مسیر حق و عدالت است.

زیارت عاشورا همچنین به ستم‌هایی که بر شیعیان و اهل‌بیت(ع) وارد شده است، اشاره می‌کند. این ستم‌ها با دو ضمیر «کم» (خطاب به اهل‌بیت) و «ک» (خطاب به امام حسین(ع)) بیان شده‌اند. این بخش از زیارت، یادآور مصائب و ظلم‌هایی است که بر خاندان پیامبر(ص) و پیروان آن‌ها روا داشته شده است.

پانویس

1. قربانی مقدم، «محمد»، بررسی سندی زیارت عاشورا.