حیوانات در قرآن

پرونده:نحل.jpg

و اَوحی ربّک الی النحلِ… ♥

حیوانات در قرآن

در مورد حیوانات مطالب متنوعی در قرآن کریم آمده و حتی نام برخی از سوره‌های قرآن به نام حیوانات است.

نام‌شناسی حیوان در قرآن

حیوان، واژه‌ای عربی است که بر موجود جاندار اطلاق می‌شود و انسان را نیز -که او را حیوان ناطق می‌خوانند- در بر می‌گیرد. در منابع دینی و متون فقهی این واژه غالباً به موجود جاندار و فاقد خرد اطلاق می‌شود که معادل آن در زبان فارسی کنونی جانور است؛ واژه حیوان در قرآن تنها یک‌بار و به معنای زندگی حقیقی به کار رفته که ناظر بر جهان آخرت است.

اسامی حیوانات در قرآن کریم

فهرست اسامی حیوانات در قرآن

ردیف	نام به فارسی	نام به عربی	مهره داران	بی مهرگان	تعداد دفعات تکرار نام در قرآن	شمارۀ آیه‌ها	سیاق آیه	اشاره‌های علمی	آیا نام سوره‌ای به نام این حیوان هست؟
			دوزیستان/ماهیان/خزندگان/پرندگان/پستانداران	بندپایان/کرم‌ها		سوره/ آیه
1	زنبور	نحل	-------------	بندپایان	1	نحل/68	نزول رحمت‌های الهی از طریق باران، شیر خالص حیوانات و عسل مصفی که از طریق الهام خداوند(اعطای غریزه) به زنبور عسل به انسان‌ها اعطا شده است.	عسل مهمترین منبع مواد قندی دارای برخی از انواع مواد تخمیری، ویتامین‌های بسیار، دارای انواع پروتئین و اسیدهای آمینه و اسیدهای عالی، املاح معدنی و عامل بسیار قویِ ضد میکروب است و در درمان بیماری‌های پوستی، گوارشی، تنفسی، بیماری‌های چشم، زنان و زایمان، بماری‌های گوش و حلق و بینی، قلبی و کلیوی و بیماری‌های مربوط به دستگاه عصبی به طرز شگفت آوری موثر است.	بله
2	ملخ	جرادة		بندپایان	1	اعراف/133	اشاره به عذاب‌های الهی است که بر قوم فرعون نازل شده است و شامل طوفان، ملخ، شپش، قورباغه و خون بودهه است. این عذاب‌ها به عنوان نشانه‌هایی از سوی خداوند فرستاده شدند، اما قوم فرعون با وجود این نشانه‌ها، همچنان تکبر ورزیدند و گناهکار باقی ماندند.	.........................	خیر
3	مگس	ذباب		بندپایان	2	حج/73	این آیه در واقع، مثالی برای نفی شرک و اثبات یگانگی خداوند متعال و بیانگر ناتوانی بت‌ها و معبودان دروغین در برابر آفرینش خداوند است و اینکه آن‌ها حتی نمی‌توانند از خود در برابر موجودات کوچکی چون مگس دفاع کنند.	........................	خیر
4	پشه	بعوضة		بندپایان	1	بقره/26	این آیه بیان می‌کند که خداوند برای هدایت مردم از آوردن هر نوع مثالی ابا ندارد؛ کوچک باشد مانند پشه یا بزرگ مانند کوه‌ها و با این مثل‌ها، عده‌ای(مؤمنان) را هدایت می‌کند و عده‌ای (کافران) را گمراه می‌کند؛ زیرا مؤمنان در آن شک نمی کنند ولی کافران در شک فرو رفته و سؤال می‌کنند هدف خداوند از زدن چنین مثلی چیست	سیاق منطقي آیه نشان مي‌دهد آن چیزي که بر روي پشه قرار دارد، باید خودش هم موجودي زنده باشد، چون مثال ابتدایي (همان پشه) یک موجود زنده است؛ پس مثال دوم هم باید همین ویژگي را داشته باشد. علم در عصر حاضر کشف کرده است موجوداتي به نام «مایت‌ها» بر روي بدن پشه زندگي مي کنند. آن‌ها بصورت انگلی بر روی حشرات از جمله پشه‌ها زندگی می‌کنند.	خیر
5	مورچه	نمل		بندپایان	1	نمل/18	این آیه در داستان سفر حضرت سلیمان و لشکرش به سرزمین مورچگان آمده است. مورچه‌ای به سایر مورچگان هشدار می‌دهد که به لانه‌های خود بروند تا توسط سلیمان ولشکریانش که از وجود آن‌ها بی‌خبرند، پایمال نشوند و این آیه نشانه‌ای بر قدرت تکلم، هوش و درایت و حق زندگی مورچه‌ها است.	اسکلت خارجی بدن مورچه‌ها از ماده‌ای بنام کیتین ساخته شده است که به سیلیکون شیشه نیز شباهت دارد و کریستال‌های کربنات کلسیم نیز در آن یافت می شود. کیتین باعث یک نوع استحکام می‌شود که برخلاف سایر جانداران بدن مورچه‌ها در برابر فشار خرد شده و شکسته می‌شود و اگر شما بتوانیم صدای له شدن مورچه را بشنویم صدایی شبیه خرد شدن و شکستن به گوش خواهد رسید. بنابراین واژۀ "لَایَحْطِمَنَّکُم" در آیۀ 18 سورۀ نمل، خود حاوی نکات نغز و دقیق علمی می‌باشد که بشر امروزه به حقیقت آن‌ها پی می‌برد.	بله
6	موریانه	نمل أبیض		بندپایان	1	سبأ/14	طبق سیاق آیات، جنیان ادعا می‌کردند علم غیب می‌دانند، اما زمانی که سلیمان از دنیا رفت، هیچ کدام از آنان متوجه نشد و همچنان مشغول به تحمل سختی‌هایی بودند که توسط سلیمان بر آنان تحمیل شده بود و فقط زمانی از مرگ او مطلع شدند که موریانه‌ای چوب عصای او را خورد و او از حالت ایستاده بر زمین افتاد.	............................	خیر
7	عنکبوت	عنکبوت		بندپایان	1	عنکبوت/41	خداوند برای کسانی که به جای او، اولیای دیگری برمی‌گزینند، مثالی زده و می‌فرماید: مثل این افراد، عنکبوتی است که خانه‌ای برای خود می‌سازد، در حالی که سست‌ترین خانه‌ها، خانۀ عنکبوت است.	سال‌ها شبهۀ رایج منکران قرآن این بود که چرا قرآن در آیۀ عنکبوت، ضمیر مونث برای عنکبوت آورده (اتّخَذَت) در حالی که لفظ عنکبوت مذکر است و از طرفی تارهای عنکبوت محکم‌ترین مادۀ بیولوژیکی است که تاکنون شناخته شده؛ ولی امروزه علم ثابت کرده است که فقط عنکبوت ماده می‌تواند از تارهای خود لانه بسازد و عنکبوت مذکر از تارهای خود فقط برای جابجایی استفاده می‌کند. به علاوه مشخص شده که سستی خانۀ عنکبوت نه به خاطر تارهای نازک آن، بلکه به خاطر سست بودن بنیاد خانوادگی آن‌هاست به عبارتی آنها معمولا تنها زندگی می‌کنند و عنکبوت ماده بعد مدتی عنکبوت نر را کشته و می‌خورد و فرزندان هم بعد از بزرگ شدن، مادر خود را می‌کشند و از خانه بیرون می‌اندازند	بله
8	پروانه	فراشة		بندپایان	1	قارعه/4	به ترسیم فضای کلی روز قیامت و وضعیت اضطراب و پراکندگی مردم در آن روز می‌پردازد و با استفاده از یک تشبیه گویا، این حالت را برای خواننده ملموس‌تر می‌کند. این آیه در ادامه آیات قبل که به توصیف «قارعه» (رویداد کوبنده و قیامت) می‌پردازد، قرار دارد و مردم را در آن روز به پروانه‌های پراکنده و بی‌هدف تشبیه می‌کند که در اثر یک حادثۀ غیرمنتظره، به این سو و آن سو می‌روند. .	............................	حیر
9	شپش	قمّلة و جمع آن «قُمَّل»		بندپایان	1	اعراف/133	این واژه در کنار طوفان، ملخ، قورباغه و خون به عنوان یکی از بلاهایی که بر قوم فرعون نازل شد؛ اما آنان متنبه نشدند، همچنان تکبر ورزیدند و گناهکار باقی ماندند.	................................	خیر
10	قورباغه	ضَفدع و جمع آن «ضَفادِع»	دوزیستان		1	اعراف/133	اشاره به عذاب‌های الهی است که بر قوم فرعون نازل شده است و شامل طوفان، ملخ، شپش، قورباغه و خون بودهه است. این عذاب‌ها به عنوان نشانه‌هایی از سوی خداوند فرستاده شدند، اما قوم فرعون با وجود این نشانه‌ها، همچنان تکبر ورزیدند و گناهکار باقی ماندند.	................................	خیر
11	ماهی	حوت	ماهیان			صافات/142 قلم/48 کهف/61 و 63	سورۀ صافات: به طور خلاصه، آیه ۱۴۲ به داستان حضرت یونس(ع) و بلعیده شدن او توسط ماهی اشاره دارد و از این واقعه به عنوان یک نمونه از رهایی و نجات یاد می‌کند. سورۀ قلم: در این آیه نیز «حوت» به معنای ماهی بزرگی است که یونس (ع) در شکم آن گرفتار شد و به درگاه خداوند دعا کرد. خداوند نیز دعای او را اجابت کرد و او را نجات داد. سورۀ کهف: این آیه در داستان سفر حضرت موسی (ع) و یوشع بن نون، به یک ماهی اشاره دارد که این ماهی در اثر تماس با آب، زنده شده و به دریا باز می‌گردد و این اتفاق باعث تعجب یوشع بن نون می‌شود. ماهی به عنوان یک نشانه و همراه در این سفر ذکر شده است و زنده شدن و حرکت آن در آب، اتفاقی غیرمنتظره و تعجب‌آور بوده است.	............................	خیر
12	مار	حیة	خزندگان		2	طه/20 اعراف/107	طه: به معجزۀ موسی اشاره دارد که برای نشان دادن معجزۀ خود عصایش را می‌افکند و ناگهان به ماری سریع تبدیل می‌شود. اعراف: به دنیال آیۀ 106 که فرعون درخواست معجزه‌ای از موسی (ع) می‌کند، موسی به اذن خداوند عصای خود را افکنده و به اژدهایی سریع و خوفناک تبدیل می‌شود	..................................	خیر
13	اژدها	ثُعبان	خزندگان		2	اعراف/107 شعرا/32	اعراف: به دنیال آیۀ 106 که فرعون درخواست معجزه‌ای از موسی (ع) می‌کند، موسی به اذن خداوند عصای خود را افکنده و به اژدهایی سریع و خوفناک تبدیل می‌شود شعرا: به امر و دستور الهی، موسای پیامبر، عصای خود را به زمین انداخته و عصا به اژدهایی تبدیل می‌شود. این آیه در ادامه آیات قبل قرار دارد که در آن فرعون از موسی می‌خواهد تا معجزه‌ای نشان دهد.	..................................	خیر
14	کلاغ		پرندگان		2	مائده/31	این آیه به قتل هابیل توسط برادرش قابیل اشاره دارد که به علت حسادت به او انجام شد و پس ا ز آن، با جسد برادرش حیران ماند و نمی‌دانست با آن چه کند... تا سرانجام خداوند کلاغی را فرستاد که چیزی را در خاک پنهان کرد و با آموزش کلاغ، قابیل توانست برادر خود را به خاک بسپارد و به ناتوانی و عجز خود (حتی در برابر علم یک کلاغ) پی برد و سرانجام از عمل خود پشیمان شد.	.............................	خیر
15	هدهد		پرندگان		1	نمل/20	حضرت سلیمان که به اذن خدا به زبان حیوانات آشنا بود، روزی مشغول بررسی لشکریان پرندۀ خود بود که متوجه غیبت هدهد شد؛ سپس علت غیبت او را جویا شد و به همه اعلام کرد که اگر هدهد عذر موجهی برای غیبت خود نیاورد، تنبیه سختی در انتظار اوست؛ ادامۀ آیات، خبر از حضور هدهد به محضر سلیمان داده، از وجود مردمانی سخن می‌گوید که خدا را نمی‌پرستند و تحت فرمانروایی زنی هستند و همین خبر صحیح، موجب روابطی میان سلیمان و بلقیس فرمانروای آن سرزمین شده و نهایتا همگی خداپرست می‌شوند	...................................	خیر
16	ابابیل		پرندگان		1	فیل/3	سوره فیل درباره واقعۀ لشکریان فیل‌سواری است که قصد تخریب کعبه را داشتند و خداوند در آیه ۱ این سوره از پیامبر سوال می‌کند: آیا ندیدی پروردگارت با اصحاب فیل چه کرد؟ این آیه در مورد فرستادن پرندگان ابابیل به سوی لشکر فیل‌سواران است و ادامه آیۀ قبل را بیان می‌کند به این ترتیب که نشان می‌دهد خداوند چگونه با فرستادن پرندگان ابابیل، لشکر فیل‌سواران را نابود کرد.	.................................	خیر
17	بلدرچین		پرندگان		3	بقره/57 اعراف/160 طه/80	ای آیه در صدد بیان ین نکته است که خداوند، به واسطۀ رحمت خود، نعمت‌های فراوانی را به بنی‌اسرائیل عطا نمود؛ از جمله ایکه ابرها را در بیابان بر سرشان گسترانید و منّ و سلوی(خوراکی‌های لذیذ) برایشان نازل فرمود، اما آنان باز راه ناشکری و عصیان در پیش گرفتند و ظلم کردند	..................................	خیر
18	گاو	بقره	پستانداران		4	بقره/67 بقره/68 بقره/69 بقره/71	در آیات قبل خبر از قتلی داده شده که قاتل آن در میان مردم نامعلوم است؛ لذا خداوند به موسی (ع) فرمان می‌دهد تا بنی‌اسرائیل باید گاوی را ذبح کرده و بخشی از بدن آن را به میت بزنند تا زنده شده و قاتل خویش را معرفی کند. آنان د رجواب این فرمان به موسی می‌گویند: «آیا ما را مسخره میکنی؟» و سپس از او می‌خواهند که از پروردگارش بخواهد تا برایشان روشن کند که آن گاو چگونه است و چه سنی دارد، چه رنگی دارد؟ و... به عبارت دیگر، بنی‌اسرائیل به جای اطاعت از دستور الهی، با پرسش‌های بی‌مورد، سعی در پیچیده‌تر کردن موضوع و فرار از انجام وظیفه دارند.	................................	بله
19	شتر	اِبِل	پستانداران		2	انعام/144 غاشه/17	انعام: در مورد تحریم‌های دروغین و بی‌اساسی است که مشرکان برای حیوانات حلال‌گوشت اعمال می‌کردند و در این آیات، خداوند با ذکر چند سؤال از آنان، بی‌اساسی و دروغ بودن این سخنان را آشکار کرده و در نهایت، کسانی که به خداوند دروغ ببندند را سرزنش نموده است. غاشیه: آیه در صدد بیان نمونه‌هایی از خلقت خداوند بوده و به طور خاص به خلقت شتر و شگفتی‌های آفرینش او پرداخته است و به این وسیله به مردن توجه داده است که این خلقت کامل و عجیب، چگونه می‌تواند نشان‌دهندۀ قدرت خالق آن باشد	...............................	خیر
20	خوک	خنزیر	پستانداران		4	انعام/6 مائده/3 مائده/60 بقره/173	سیاق آیه ۳ سوره مائده آن است که ابتدا به بیان برخی از محرمات الهی مانند خوردن مردار و گوشت خوک و غیره پرداخته و در ادامه، جملۀ معترضه‌ای وجود دارد با عنوان این نکته که کافران از دین اسلام مایوس شده‌اند و از این بابت نباید از آن‌ها ترسید. در ادامه، به کمال دین اسلام در روز عید غدیر و تکمیل نعمت الهی بر مردم اشاره دارد و در نهایت، به حکم اضطرار در استفاده از محرّمات اشاره می کند.
21	بوزینه
22	بز
23	میش
24	استر
25	الاغ
26	اسب
27	فیل
28	شیر
29	سگ هار
30	گرگ
31	گوسفند
32	سگ شکاری
33	شتر ماده
34	شتر نذر شده
35	گوسفند ماده
36	شتر ان آزاد
37	شتران بارکش
38	چهارپایان
39	اسبان نیکو
40	بُدنه
41	اسبان دونده
42	گوساله
43	شتر ده‌ماهۀ آبستن
44	گاو میانسال

در بیش از 190 آیه از قرآن کریم، نام حیوانات زیر بیان شده است:

گاو، شتر، مار، اژدها، ملخ، خوک، بوزینه، قورباغه، بز، میش، زنبور عسل، مگس، هدهد، پشه، استر، الاغ، اسب، ماهی، فیل، شیر، سگ هار، مورچه، موریانه، گرگ، گوسفند، عنکبوت، کلاغ، پروانه، حیوانات شکاری، شتر ماده، شتر نذر شده، گوسفند ماده، شتر آزاد، شتران بارکش، چهارپایان، دستهٔ پرندگان، اسبان نیکو، بُدنه، اسبان دونده، گوساله، شتر ده ماههٔ آبستن، گاو میانسال، شپش، بلدرچین

سوره‌هایی به نام حیوانات

از میان صد و چهارده سورهٔ قرآن، پنج سوره با نام حیوانات نامگذاری شده که عبارتند از: بقره (گاو)، نحل (زنبور عسل)، نمل (مورچه)، عنکبوت و فیل.

هدف از آوردن نام حیوانات در قرآن

اشاره به ویژگی‌های خاص: برخی از سوره‌ها به نام حیواناتی نامگذاری شده‌اند که دارای ویژگی‌های بارز و برجسته‌ای هستند؛ به عنوان مثال، سورۀ «نحل» به دلیل اشاره به نظم و صنعت زنبورها و نیز تولید عسل، نامگذاری شده است.

ارتباط با داستان یا رویداد: برخی از سوره‌ها به دلیل ارتباط با رویدادی که در آن حیوانی نقش داشته است، به نام آن حیوان نامیده شده؛ مانند سورۀ «نمل» (مورچه) به دلیل اشاره به داستان حضرت سلیمان و مورچه‌ها، به این نام خوانده شده است.

نماد و تمثیل: برخی از نام‌های حیوانی در قرآن، به عنوان نماد و تمثیلی برای مفاهیم اخلاقی و تربیتی به کار رفته‌اند. به عنوان مثال، سورۀ «عنکبوت» به دلیل اشاره کردن به بی‌بنیادی خانۀ عنکبوت، به عنوان نمادی برای کارهای بیهوده و بی‌اساس، به این نام نامگذاری شده است.

ملاک کاربرد نام حیوانات در قرآن

برخی از معیارهای ذکر حیوانات در قرآن عیارت‌اند از:

نوع راه رفتن: گروهی بر شکم می‌روند، گروهی روی دو پا و گروهی روی چهار پا راه می‌روند.

محل زندگی: گروهی در دریا و گروهی در خشکی زندگی می‌کنند.

جنسیت: گروهی نر و گروهی ماده هستند

نوع زیست: گروهی پرنده، گروهی آبزی و گروهی خشکی‌زی هستند.