قیامت

مقدمه

باور به روز رستاخیز یا قیامت از بنیادی‌ترین آموزه‌های ادیان ابراهیمی، به‌ویژه اسلام است. این آموزه نه تنها جایگاهی کلامی و اعتقادی دارد، بلکه در شکل‌دهی به اخلاق فردی و اجتماعی مسلمانان نیز نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. کتاب The Islamic Understanding of Death and Resurrection اثر جین آی. اسمیت، استاد دانشگاه هارتفورد و منتشرشده توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد ، یکی از منابع معتبر معاصر در این حوزه به شمار می‌رود. این اثر با بررسی متون قرآنی، روایات و آثار کلامی اهل سنت، به تحلیل مفهوم مرگ، برزخ و قیامت می‌پردازد.

---

۱. مرگ و آغاز حیات اخروی

در سنت اسلامی، مرگ به عنوان پایان زندگی زیستی تعریف نمی‌شود، بلکه آغازی برای مرحله‌ای نو از وجود انسان است. اسمیت با استناد به آیات قرآن («کل نفس ذائقة الموت»، آل عمران: ۱۸۵) نشان می‌دهد که مرگ مرحله‌ای انتقالی است که روح انسان را به جهانی دیگر وارد می‌کند. این نگاه، معنای مرگ را از «پایان قطعی» به «مرحله گذار» تغییر داده و به زندگی دنیوی غایت و معنای تازه‌ای بخشیده است.

۲. برزخ و حسابرسی موقت

یکی از بخش‌های مهم کتاب، تحلیل جایگاه برزخ است. بر اساس روایات نبوی و منابع کلامی، برزخ مرحله‌ای میان مرگ و قیامت است که در آن روح با نتایج اعمال خود روبه‌رو می‌شود. پرسش‌های نکیر و منکر، آرامش یا فشار قبر و پاداش یا عذاب موقت، نمونه‌هایی از باورهای رایج در این زمینه‌اند Smith, 2002: 45 این آموزه، مسئولیت اخلاقی فرد را تقویت کرده و بر ضرورت رعایت ارزش‌های دینی در زندگی روزمره تأکید دارد.

۳. قیامت کبری و عدالت نهایی

از دیدگاه قرآن و سنت اسلامی، قیامت کبری نقطه اوج تاریخ بشر است. در این روز، همه انسان‌ها محشور شده و در برابر خداوند برای حسابرسی نهایی حاضر می‌شوند. اسمیت (2002: 92) بیان می‌کند که مفاهیمی چون میزان، صراط و نامه اعمال در الهیات اهل سنت به تفصیل شرح داده شده‌اند. هدف نهایی این واقعه، تحقق عدالت مطلق و آشکار شدن حقیقت کردارهاست. به این ترتیب، باور به قیامت نه تنها جنبه فردی دارد بلکه کارکردی اجتماعی نیز ایفا می‌کند، زیرا بر عدالت تاریخی و پاسخگویی جهانی تأکید می‌گذارد.

۴. ابعاد فرهنگی و اخلاقی باور به رستاخیز

یکی از نکات برجسته در تحلیل اسمیت، توجه به تأثیر گسترده این باور در فرهنگ اسلامی است. اعتقاد به قیامت موجب ایجاد انگیزه اخلاقی برای درستکاری، پرهیز از گناه و تلاش برای رضایت خداوند می‌شود (Smith, 2002: 130). افزون بر این، بازتاب آموزه رستاخیز در ادبیات عرفانی، هنر اسلامی و ساختار حقوقی جوامع مسلمان نشان می‌دهد که این مفهوم صرفاً یک عقیده دینی نبوده، بلکه چارچوبی معنا‌بخش برای حیات و تاریخ بشری به شمار می‌رود.

رستاخیز

---

نتیجه‌گیری

کتاب The Islamic Understanding of Death and Resurrection با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، آموزه مرگ، برزخ و قیامت را در اسلام بررسی می‌کند. اسمیت نشان می‌دهد که این مفاهیم نه تنها ستون‌های اعتقادی جهان‌بینی اسلامی‌اند، بلکه پیامدهای اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی دارند. بنابراین، مطالعه این کتاب می‌تواند دیدگاهی جامع دربارۀ جایگاه روز رستاخیز در الهیات اسلامی و تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان ارائه دهد.

---

منابع

Smith, J. I. (2002). The Islamic Understanding of Death and Resurrection. Oxford: Oxford University Press.

قرآن.

سوره آل عمران ، آیه ۱۸۵