امامزاده حسین (قزوین)
اهمیت و جایگاه
امامزاده یا شاهزاده حسین یکی از قدیمیترین و با شکوه ترین زیارتگاههای شهر قزوین است در محله دَبّاغان، انتهای خیابان سلامگاه قزوین واقع شدهاست. این امامزاده در بین مردم قزوین با نام شازدهحسین نیز شناخته میشود. به گفته فووریه، خاطرهنگار و پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه، مؤمنینی که توان مالی خاکسپاری اجساد اقوام خود در مشهد و کربلا را نداشتند، با دفن خویشان خود در آرامگاه حسین بن علی امید ثواب اخروی داشتند.
ابنماجه از محدثان اهلسنت، شیخ احمد غزالی از بزرگان صوفیه و امامالدین رافعی از علمای شافعی و بعضی از شاهان و شاهزادگان و خوشنویسان صفوی در این امامزاده مدفونند. همچنین برخی از جنازههای بزرگان، مدتی در حجرههای امامزاده قرار داده میشد تا در زمان مناسب به جای دیگری فرستاده شود؛ مانند جنازه شاه طهماسب اول، شاه اسماعیل دوم، شاه محمد و همسرش مهدعلیا.
بنابر آنچه سید حسین مدرسی طباطبایی (متولد ۱۳۲۰ش) نویسنده کتاب «برگی از تاریخ قزوین» از کتاب خُلد برین نقل کرده است، مقبره مُعین الدین فَغفور نقیب قزوین که فرزند شمسالدین محمد جد اعلای خاندان سادات مرعشی قزوین است از اواسط قرن هشتم بخشی از ضمایم مزار شاهزاده حسین بوده است.[۱]
نام و نسب
مستوفی، مورخ قرن هشتم قمری، در نُزهَه القلوب او را فرزند علی بن موسی الرضا دانسته است[۲] اما کِیاء گیلانی نسبشناس در سِراج الاَنساب، نسب او را به جعفر طَیار میرساند. چنانچه مدرسی طباطبایی، نقل کرده است، در برخی از مآخذ دوره قاجاریه او را برادر علی بن موسی الرضا و فرزند موسی بن جعفر خواندهاند؛ اما اهالی قزوین بنا بر متون تاریخی قدیمی او را فرزند بلافصل علی بن موسی الرضا میدانند. به نقل کتاب تاریخ گزیده وفات او در دو سالگی بوده است.[۳]
موقعیت مکانی امامزاده
بنای بقعه امامزاده حسین از آثار قرن دهم قمری است. این بقعه در گذشته در قبرستان بزرگ شهر قرار داشته است که اکنون در شمال آن میدانی سرسبز و در جنوبش درختستانی واقع شده است. به گفته مدرسی طباطبایی، درباره بنای قبلی آرامگاه و سرگذشت آن تا ابتدای دوره صفوی اطلاعات دقیقی موجود نیست.[۴]
در قرنهای هشتم و نهم بنای این مزار منحصر به گنبد روی قبر امامزاده نبوده و دارای آبریزگاهها و ملحقاتی بوده است.
مجموعه بنای امامزاده از ضریح، بقعه، رواقها، صحن و سقاخانه و دو در ورودی به صحن تشکیل شده است.
ضریح نقرهای مرقد در میان بقعه قرار گرفته و صندوق منبت مرقد، در مرکز آن است. بدنه خارجی بقعه در شرق و غرب با کاشیکاری و نامهای الله، محمد و علی به خط بنایی، و مشبکهای کاشیکاری آراسته بوده که در تعمیرات اخیر به همان سبک قبل تجدید شده است. در ورودی بقعه از ایوان شمالی یکی از منبّتکاریهای نفیس دوره صفوی است.
بقعه در وسط حیاطی بزرگ است که از شمال و جنوب با دو درگاه با بیرون ارتباط مییابد. روبروی در ورودی شمالی در داخل حیاط سقاخانه قرار دارد. دور تا دور صحن، ایوانهایی است که با کاشیکاری تزیین شده است.
روبروی بقعه دو ایوان در شمال و جنوب وجود دارد که ایوان شمالی متعلق به بنای اصلی بقعه است که سقفش با مقرنسکاری ولچکیهای پیشانی با کاشیهای دوره صفوی تزیین شده و در عهد ناصرالدین شاه تالاری جلوی آن ساخته شده است.
در طرف شرق و غرب بقعه، رواق بالاسر و پایینپا واقع شده است که آستان شرقی و غربی حرم به آن دو رواق باز میشود که هر دو متعلق به بنای اصلی بقعه است. رواق پایین پا ساده و بدون تزیین بوده اما سقف رواق بالاسر با نقشونگار گچبری، رنگآمیزی شده و کمربند بنای آن با کتیبهای نو مزین است. این کتیبه با ابیاتی چند در دهههای اخیر نوشته شده است.[۵]