زیارت اربعین

در این مقاله، گزارشی تاریخی از کتاب «العَلَمُ المَشهور» اثر ابو الخطّاب ابن دُحیه کلبی، عالم اهل‌سنّت قرن هفتم هجری، بررسی می‌شود که به شهرت زیارت اربعین در میان شیعیان امامیه اشاره دارد. این گزارش، ضمن بیان مقتل حسین بن علی، به بازگشت سر مطهر به بدن پس از چهل روز و رواج زیارت در آن روز اشاره می‌کند. اهمیت این سند در آن است که از سوی یک عالم اهل‌سنّت و در قرون میانه اسلامی نقل شده و می‌تواند به عنوان شاهدی تاریخی بر قدمت سنت زیارت اربعین در میان امامیه تلقی شود.

کربلا حرم حسین بن علی

زیارت اربعین

حامد کاشانی، پژوهشگر حوزه دین و مذهب استاد حوزه و دانشگاه، در کانال رسمی به نام خود، منتشر شده در تلگرام، مرداد ۱۴۰۳ اینگونه بیان کرده است:

زیارت اربعین یکی از شعائر برجستهٔ شیعیان است که در روز بیستم صفر، چهل روز پس از حادثه عاشورا ۶۱ هجری در کربلا، انجام می‌شود. این زیارت در منابع شیعی جایگاه ویژه‌ای دارد، اما بررسی منابع اهل‌سنّت دربارهٔ آن می‌تواند ابعاد تاریخی و اجتماعی این سنت را روشن‌تر سازد.

معرفی منبع:

ابو الخطّاب ابن دُحیه کلبی (ت. ۶۳۳ هـ.ق)، از علمای برجستهٔ اهل‌سنّت در قرن ششم و هفتم هجری، کتابی با عنوان العَلَمُ المَشهور في فَوائِدِ فَضلِ الأيّامِ وَالشُّهور تألیف کرده است. این اثر در سه مجلد، نخستین‌بار در سال ۲۰۲۰ میلادی در کشور مغرب منتشر شده و به بررسی فضائل، ویژگی‌ها و رخدادهای مهم در ماه‌های قمری می‌پردازد.

گزارش تاریخی:

در مجلد نخست کتاب، از صفحهٔ ۲۰۱ به مدت حدود ۲۰ صفحه، مؤلف به مقتل حسین بن علی و وقایع پس از آن پرداخته است. در این بخش، وی با نثری بلیغ و جانسوز، مظلومیت اهل‌بیت پیامبر را توصیف کرده و از جمله به اسارت خاندان حسین بن علی در شام اشاره کرده است.

از جمله گزارش‌های مهم ابن دُحیه، اشارهٔ مستقیم او به شهرت زیارت اربعین نزد امامیه است. وی می‌نویسد:

> «در کتب امامیه خوانده‌ام که سر مطهر پس از چهل روز از عاشورا سال۶۱ هجری، به بدن ملحق شد و این روز چهلم، روزی معروف و مشهور نزد امامیه می‌باشد و زیارت حسین بن علی در این روز را زیارت اربعین می‌نامند.»

عبارت عربی این نقل‌قول چنین است:

"وَقَرأتُ في كُتُبِ الإمامِيّةِ: أنّ الرَّأسَ أُعيدَ إلى الجُثَّة بكربَلاء بَعدَ أربَعينَ يَوماً مِنَ المَقتَلِ، يومٌ معروفٌ عِندَ الإمامِيَّة يُسَمّونَ الزِّيارَةَ فيه زِيارَةَ الأربعينَ"

نکته پایانی:

این گزارش از آن جهت دارای اهمیت است که از سوی یک عالم اهل‌سنّت در قرون میانه اسلامی نقل شده و نشان‌دهندهٔ رواج و شهرت زیارت اربعین در میان شیعیان امامیه در آن دوره تاریخی است. همچنین، این نقل‌قول می‌تواند به عنوان سندی کهن در تأیید استمرار و قدمت این سنت مذهبی مورد توجه قرار گیرد.