الگوی سوم زن مسلمان

پرونده:Hejab eslami.jpg

الگوی سوم زن مسلمان در جمهوری اسلامی ایران، مفهومی است که ترکیبی از نقش‌های خانوادگی و اجتماعی زنان را در بر می‌گیرد و بر اساس آموزه‌های اسلامی، زن را به‌عنوان یک موجود مستقل، با هویتی انسانی و الهی معرفی می‌کند. این الگو به‌ویژه در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و سخنان سید علی خامنه‌ای، رهبر وقت جمهوری اسلامی، مورد تأکید قرار گرفته است و زنان را به‌عنوان محور خانواده و مؤثرترین نیروهای اجتماعی معرفی می‌کند.

در اندیشه سید علی خامنه‌ای

در زمانه‌ای که دفاع از حقوق زن یکی از پربسامدترین چالش‌ کشورهاست، کمتر کسی عنوان «الگوی سوم زن مسلمان» به گوشش خورده و الگویی بین تعریف متحجرانه زن و تعریف زن غربی که عفاف برایش تعریف نشده است، زن مسلمان ایرانی تاریخ جدیدی را پیش چشم زنان جهان گشود و ثابت کرد که می‌توان زن بود و عفیف بود. الگوی سوم زن مسلمان در زمینه رهبری، تجلی ایمان و کارآمدی در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. زنان مسلمان در تاریخ اسلام با الگوهایی همچون فاطمه الزهراو زینب کبری به عنوان رهبران فکری و اجتماعی ظهور کرده‌اند .زنان در قرآن.

این زنان با اتکا به آموزه‌های اسلامی، توانسته‌اند نقش‌هایی کلیدی را در ساختار اجتماعی خود ایفا کنند و الگویی برای زنان در دوره‌های معاصر ارائه دهند. فاطمه الزهرا به عنوان نمونه‌ای از دلسوزی، عدالت و رهبری اخلاقی در جامعه شناخته می‌شود که با استقامت خود در برابر ظلم، نشان داد که زنان نیز می‌توانند نقش‌های محوری را در مسیر حفظ ارزش‌های اسلامی و اجتماعی ایفا کنند.زینب کبری نیز به‌عنوان نماد ایستادگی و فداکاری، پیام رسالت عاشورا را به جامعه منتقل کرده و درس‌هایی از رهبری و مبارزه با ظلم را به نسل‌های آینده آموزش داده است. این الگوها بیانگر این حقیقت هستند که زنان مسلمان با تکیه بر ارزش‌های دینی و فرهنگی می‌توانند به‌عنوان رهبران موثر در جامعه عمل کنند و به تغییرات مثبت در جهان اسلام و فراتر از آن بپردازند.

رهبر کنونی جمهوری اسلامی سید علی خامنه ای برخی از شاخصه های زنان مسلمان رادر راهبرد الگوی سوم زن مسلمان اینگونه بیان می نمایند :

استقلال به معنای نه شرقی نه غربی :

«زن به یک جایگاه مصنوعی و تصنعی و تشریفاتی احتیاج ندارد؛ جایگاهی که دون شأن متانت و سکینه و آرامش روحی اوست. در طبیعت الهی زن، آن‌چنان لطافت و زیبایی و گرمای محبتی وجود دارد که می‌تواند هم خود را و هم محیط پیرامون خود را- چه در داخل خانه، چه در هر محیطی که باشد- به طرف معنویت، پیشرفت و علوّ مقامات علمی و عملی سوق دهد و پیش ببرد.»

پس از به روی کار آمدن انقلاب اسلامی ایران یکی از مسائلی که به شکلی جدی مورد بحث و توجه افکار عمومی ایران و جهان قرار گرفت موضوعِ «زن» بود. انقلاب اسلامی در فضایی به میدان آمد که مکاتب گوناگون و ایدئولوژی‌هایِ سکولار مدرن هر یک به فراخور مبانی و جهت‌گیری‌های خود نگاهی خاص به مقوله‌ی زن را ترویج و فرهنگ عمومی جوامع مختلف تحت تأثیرِ این نگاه‌ها ساخته می‌شد. اما انقلاب اسلامی حرف و نگاهی نو و تحول‌آفرین را در این موضوع پیش‌رویِ بشریت گذاشت. این نگاهِ جدید در قالب کُنش‌گری و فعالیت «زنِ مسلمان ایرانی» عینیت یافت و به تعبیر سید علی خامنه‌ای «الگوی سوم زن» را تحقق بخشید. الگویی که «نه شرقی است و نه غربی»:

«زن، در تعریف غالباً شرقی، همچون عنصری در حاشیه و بی‌نقش در تاریخ‌سازی؛ و در تعریف غالباً غربی، بمثابه‌ی موجودی که جنسیت او بر انسانیتش می‌چربد و ابزاری جنسی برای مردان و در خدمت سرمایه‌داری جدید است، معرفی می‌شد. شیرزنان انقلاب و دفاع مقدس نشان دادند که الگوی سوم، «زن نه شرقی، نه غربی» است. زن مسلمان ایرانی، تاریخ جدیدی را پیش چشم زنان جهان، گشود و ثابت کرد که می‌توان زن بود، عفیف بود، محجبه و شریف بود، و درعین حال، در متن و مرکز بود. می‌توان سنگر خانواده را پاکیزه نگاه داشت و در عرصه‌ی سیاسی و اجتماعی نیز، سنگرسازی‌های جدید کرد و فتوحات بزرگ به ارمغان آورد.»

ایمان و عفت

یکی از ویژگی هایی که رهبر کنونی جمهوری اسلامی ایران در بیان الگوی سوم زنان مطرح می کنند ، این است که : نگاه انقلاب اسلامی به زن برگرفته از مبانی اسلامی است. در نگاه اسلامی هم زن و هم مرد فارغ از «جنسیت»‌شان می‌توانند در مسیر رشد و کمال حرکت کنند . «الگویِ زن مسلمان» که براساس معرفت‌شناسی الهی شکل گرفته، زن «نقاط قوّت زنانه»‌ی خود را با «ایمان و عفت» همراه می‌کند و با چنین ترکیبی قادر به نقش‌آفرینی‌ِ منحصربه‌فردی می‌شود و اینگونه «ارزش و تشخص زن» معنا می‌یابد:

«زن با نقاط قوّت زنانه‌ی خود- که خدای متعال در وجود او به ودیعه گذاشته و مخصوص زن است- همراه با ایمان عمیق، همراه با استقرار ناشی از اتکاء به خداوند، و همراه با عفت و پاک‌دامنی- که فضای پیرامون او را نورانیت می‌بخشد- می‌تواند در جامعه یک نقش استثنائیِ این‌گونه ایفا کند؛ هیچ مردی قادر به ایفای چنین نقشی نیست. مثل کوه استواری از ایمان، درعین‌حال مثل چشمه‌ی جوشانی از عاطفه و محبت و احساسات زنانه، تشنگان و محتاجان نوازش را از چشمه‌ی صبر و حوصله و عاطفه‌ی خود سیراب می‌کند. انسانها در چنین آغوش پُربرکتی می‌توانند تربیت شوند. اگر زن با این خصوصیات در عالمِ وجود نبود، انسانیت معنا پیدا نمی‌کرد. این، معنای ارزش زن و تشخص زن است؛ چیزی که مغز متحجرِ مادی غربی‌ها نمی‌تواند آن را بفهمد.»

عفیف بودن

عفیف بودن از ویژگی برجسته در معرفی زن مسلمان است، زیرا عمق معنایی و محتوایی این مفهوم فقط به خویشتنداری در خصوص مسائل جنسی نیست، بلکه در عرف هر گونه خویشتندارى در مقابل گناه و کار خلاف را فرا می‌گیرد.در همین زمینه،سید علی خامنه‌ای عفت زن را مهم‌ترین ویژگی شخصیتی او می‌داند و توصیه می‌کند که همه فعالیت‌ها و اقدامات در حوزه زنان با توجه به این ویژگی زنان باشد. بنابراین، حفظ عفت به معنای حفظ روح از هرگونه ناپاکی بوده و توجه ابتدایی به این موضوع نشان‌دهنده اهمیت رشد معنوی زن در گفتمان انقلاب اسلامی است. بر همین پایه، همه فعالیت‌ها باید ناظر به رشد زن در ابعاد انسان کامل مشخص شود؛ به طوری که ایشان توصیه می‌کنند جامعه و خود زنان باید به این امر اهتمام ورزند .

حجاب زن

واژه حجاب از ریشه حجب، هفت مرتبه در قرآن استعمال شده‌است. در معنای این واژه در کتب لغت چنین آمده‌است: پرده‌ای که مانع دیدن باشد، چه ظاهری باشد چه معنوی. در واقع، بازداشتن و ممانعت از دسترسی و رسیدن به چیزی را پوشش گویند. اصل حجاب اسلامی به منزله یکی از نماد‌های خاص و ویژگی‌های اختصاصی زن مسلمان ایرانی است که در بیان اهمیت این ویژگی رهبر فعلی ایران می‌فرمایند:

" امروز پرچم استقلال هویتی و فرهنگی زنان در دست زنان ایرانی است. امروز بانوان ایرانی با حفظ حجاب، استقلال هویتی خودشان و استقلال فرهنگی خودشان را دارند، اعلام و به دنیا صادر می‌کنند؛ یعنی دنیا سخن جدیدی دارد می‌شنود. زن می‌تواند در میدان‌های اجتماعی حضور فعال داشته‌باشد، تأثیرگذاری اجتماعی عمیق داشته‌باشد. امروز زنان کشور ما در بخش‌های مختلف چنین تأثیرگذاری‌ای دارند؛ در عین حال، حجاب و عفاف و وجه‌تمایز میان زن و مرد، فاصله میان زن و مرد، در معرض سوءاستفاده مردان قرار نگرفتن، خود را در حد وسیله التذاذ مردان بیگانه و زیاده‌طلب پایین نیاوردن و تحقیر نکردن جزو خصوصیات زن ایرانی و زن مسلمان امروز است ."

در متن و مرکز

آخرین عبارت مفهومی که سید خامنه‌ای در توصیف زن انقلاب اسلامی عنوان می‌کند عبارت «در متن و مرکز بودن» است. در متن و مرکز بودن ناظر بر ویژگی خاص احیاکنندگی زنان به واسطه انقلاب اسلامی است که در متن انقلاب، زنان در متن و مرکز تغییر و تحولات قرار گرفتند. نقش‌آفرینی زنان در متن و مرکز، و نه حاشیه، نقطه عطف انقلاب اسلامی در ترسیم نقش و جایگاه زنان است. توجه به این بعد از فعالیت زنان در گفتمان انقلاب اسلامی در بیانات رهبر ایران به وضوح دیده می‌شود. این متن و مرکز بودن در سه عرصه اصلی تعریف می‌شود: عرصه رشد و تهذیب خویش، عرصه خانه سالم و خانواده متعادل و عرصه ولایت اجتماعی، جهاد امر به معروف و نهی از منکر. نقش‌آفرینی در عرصه فردی متناسب با مفهوم عفیف بودن است و فرد باید در این راستا قدم بردارد. در حوزه حیات خانوادگی نیز، محور و کانون خانواده زن است.