آیه نفر
آیه 122 سوره توبه مشهور به آیه نفر، به كوچیدن (نَفْر) گروهى از مسلمانان براى آگاهى و تفقّه در دین تشویق كرده است؛ از همین رو به آن «آیه نَفْر» گفتهاند. متن آیه چنین است: «وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ» ترجمه: و مؤمنان را نسزد که همگی [به سوی جهاد] بیرون روند؛ چرا از هر جمیعتی گروهی [به سوی پیامبر] کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، بیم دهند، باشد که [از مخالفت با خدا و عذاب او] بپرهیزند.
شأن نزول
براى این آیه چند شأن نزول نقل شده است؛ بر پایه یكى از این نقلها، هنگامى كه خدا آیاتى را درباره غزوه تبوک و سرزنش منافقان نازل كرد، مؤمنان گفتند: هرگز از جنگى كه پیامبر اسلام در آن حضور داشته باشد یا نداشته باشد، سر نخواهیم پیچید. هنگامى كه محمد، سریّهاى را اعزام كرد، همه مسلمانان از مدینه خارج شده، محمد را تنها گذاشتند؛ پس این آیه نازل شد كه چرا نباید گروهى نزد پیامبر بمانند و تفقه كنند و گروهى براى جهاد بروند؟
در شأن نزول دیگرى آمده است: این آیه در شأن افرادى از یاران محمد نازل شد كه به سوى بادیهنشینان رفتند و با استقبال و پذیرش آنان مواجه شدند. آنان هر كسى را مىیافتند به هدایت دعوت مىكردند. گروهى به آنان گفتند: شما پیامبر خود را رها كرده و به سوى ما آمدهاید؟ آنان از شنیدن این سخن متأثر شده، به حضور محمد بازگشتند و این آیه نازل شد.
محمد باقر، امام پنجم شیعیان امامیه، گفته است که این آیه موقعى نازل گردید که عده مسلمین رو به فزونى میرفت و خداوند دستور داد که عده اى براى جنگ کوچ کنند و عده اى از براى تفقه در شهر و یا در بادیة اقامت نمایند و موضوع شرکت در جنگ را از روى نوبت قرار داده بود.
در فقه
اصولیان از این آیه، حجیت خبر واحد را استفاده كرده و گفتهاند: وقتى لازم است عدهاى براى تعلیم و تعلّم كوچ كنند و احكام دین را بیاموزند، باید بر دیگران نیز لازم باشد گفته آنان را بپذیرند؛ در غیر این صورت، تعلیم و تعلّم محقق نخواهد شد.
پانویس
ارجاعات
- كفایة الاصول، ص 298.
- مجمع البیان، ج 5، ص 125 و 126.
- نمونه بينات در شأن نزول آيات، ص448.
- اصول الفقه، ج 2، ص 71.
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص405.
- نمونه بينات در شأن نزول آيات، محمدباقر محقق، ص448.