کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
 ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی | |
| کشور | ایران |
|---|---|
| تأسیس | ۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴[۱] |
| موقعیت | مشهد، حرم امام رضا |
| گردآوری | |
| اطلاعات دیگر | |
| وابستگی | آستان قدس رضوی |
| وبگاه | |
| نقشه | |
| خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). | |
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی متعلق به آستان قدس رضوی بوده که در شهر مشهد و در کنار حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتابها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانهها در ایران و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میباشد.[۲]
پیشینه کتابخانه رضوی
کتابخانة آستان قدس رضوی از جمله کتابخانههای وقفی قدیمی که تا امروز پابرجا مانده است سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث گذشتگان دارد. برای تأسیس این کتابخانه، تاریخ دقیقی گزارش نشده است؛ اما قرائن تاریخی و برخی وقفنامهها، تاریخ تأسیس این کتابخانه را به پیش از ۳۶۳ ه.ق میرساند[۳]. نخستین قرآن در سال ۳۲۷ ه.ق توسط کشواد بن املاس حکمران اصفهان وقف این حرم شد که تا کنون از این اثر ارزشمند حفاظت شده است.[۴][۵]
در وقفنامه حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی که در این کتابخانه موجود است، سال ۸۶۱ ه.ق به وقف این کتاب به حرم امام رضا اشاره میکند که حاکی از وجود تفاسیر و سایر کتب دینی در این حرم است.[۶]
مجموعۀ این کتابها در محلی خاص، واقع در مسجد بالاسر به نام «قرائتخانه»جمع شد؛ با افزایش تعداد اینگونه کتب و ادعیه و سایر کتابهای مورد نیاز طلاب علوم دینی، کتابخانه، بعدها در مکانی در جوار مدفن علیبنموسیالرضا به نام قرائتخانه قرار گرفت. کوچ شیعیان، اجتماع علما، فرهیختگان و طلاب و تأسیس مدارس علوم دینی، از جمله عوامل ایجاد و توسعۀ کتابخانه بود. با وقف اولین کتابها آوازۀ این اقدام، همه جا پیچید و آستان قدس رضوی تصمیم گرفت مکانی را به این کتابها اختصاص دهد و با افزایش تعداد کتابها، فضایی به عنوان کتابخانه در مجموعۀ حرم ایجاد شد.[۷]
در دورهٔ شاه اسماعیل[اول یا دوم؟] و شاه طهماسب صفوی، برخی کتابها و وقفنامههای مندرج در حاشیه کتابها از کتابخانه یا خزانةالکتب نام بردهاند.[۸]
با فرمان شاه طهماسب، امیر دوستمحمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان بهنام صفوی، ریاست کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و[۹] فرزندان وی در سالهای بعد، عهدهدار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۰]
در دورهٔ صفوی، نخستین فهرست کتابخانه، در سال ۱۰۱۰ ه.ق تهیه شد.[۱۱] شاهعباس صفوی و شیخ بهایی، کتب و مصاحفی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمعآوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. در سال ۱۰۰۹ ه.ق که شاهعباس به مشهد آمد چندین قرآن خطی که بر روی پوست آهو به خط کوفی کتابت شده و منسوب به امامان شیعه بود را وقف این کتابخانه کرد.[۱۲] دو نسخه از آنها به خط علی بن ابیطالب بود. متن وقفنامه به خط و امضای شیخ بهایی به تاریخ جمادیالاول سال ۱۰۰۸ ه.ق از جمله نوادر و نفایس این مجموعه است. در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب، کلیددار در کتابخانه حضور داشتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآنها و کتابها و سایرامور مربوط به کتابخانه و حرفه کتابداری را انجام میدادند.[۱۳]
در دورهٔ افشاری نیز نادرشاه افشار برای توسعه این کتابخانه حدود هفتصد جلد کتاب را که از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان آورده بود وقف کتابخانهٔ آستان قدس رضوی کرد.[۱۴][۱۵]
در دورة قاجار همچنین کتابخانه آستان قدس، تغییر و تحولات اساسی به خود گرفت و از دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، تغییراتی در ساختار آن پدید آمد و مشاغلی از جمله ریاست برای ادارهٔ آن تعیین شد و در شرح و ظایف مشاغل قدیم آن، تغییراتی ایجاد شد. در اواخر این دوره القاب بسیاری در کتابخانه پدید آمدکه برخی از آنها مصدر هیچ گونه کاری نبودند و فقط از آستانه حقوق دریافت میکردند. در این دوره، قرآنها از کتابها مجزا شد و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه قاجار در هر دو سفر خود به مشهد از کتابخانه بازدید و دستوراتی برای امور آن صادر کرد.[۱۶]
در سال ۱۳۴۳ ه.ق/۱۳۰۳ ه.ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظامنامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۱۷] در سال ۱۳۰۰ ه.ش به بعد و همزمان با نیابت تولیت محمدولی خان اسدی، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت خانه جدا شد. از این کتابخانه در منابع تاریخی با نامهایی چون قرآنخانهٔ حضرت، کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه، کتابخانهٔ سرکار فیض آثار، کتابخانهٔ مشهد رضا، کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه و کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه یاد کردهاند[۱۸].
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ذیل ساختار سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی فعال است و به عنوان یکی از کهنترین کتابخانههای جهان اسلام در شهر مشهد و محدودۀ حرم هشتمین امام شیعیان شناخته میشود[۱۹].تا کنون ۶۰ باب کتابخانه در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران[۲۰] و یک باب کتابخانه در کشور هند (شهر لکهنو) به عنوان کتابخانههای وابسته، ایجاد شده و به مخاطبان خود ارائه خدمات میکند[۲۱].
در حال حاضر براساس گزارش سایت «پایگاه دادههای آموزشی آزاد» (OEDB) آمریکا، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، رتبهٔ هفتم را در بین ۲۰ کتابخانه های معتبری که جهان را تغییر دادند، قرار دارد[۲۲].
ساختمان
این کتابخانه ۶ بار در حرم جابهجا شد و به ترتیب مسجد بالاسر، بالای کفشداری ۱۰، صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، درب قسمت شرقی موزه قرار گرفت و محل فعلی کتابخانه آخرین ساختمان آن است. [۲۳]در سال ۱۳۳۰ ه.ش در ضلع شمال شرقی صحن امام خمینی، ساختمانی برای کتابخانه طراحی و ساخته شد که این مکان سال ۱۳۳۴ شمسی به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز گردید اما در جابه جایی دیگر این کتابخانه در سال ۱۳۵۶شمسی به طبقۀ دوم موزۀ آستان قدس منتقل شد.[۲۴]
در سال ۱۳۶۰ ه.ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل و وسیع در سی هزار متر مربع در سه طبقه به زمین زده شد که ساخت آن 12 سال به طول انجامید. این ساختمان که در بین ضلع شیرازی و طبرسی واقع شده است در سال ۱۳۷۴ه. ش و همزمان با زادروز علی بن موسی الرضا افتتاح شد. [۲۵]
معماری این بنا ترکیبی از کارهای دوره قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضا است. [۲۶]در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس نمونهای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنس کاری است و مسجد چوبی آن نیز به شکل نخل تزیین شده است.
مخازن جدید کتابخانه نیز با وسعت ۹ هزار متر مربع و ظرفیت نگهداری یکصد میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب اسلامی، در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه. ش افتتاح شد.[۲۷]مجموعه مخازن جدید در ۳ طبقه شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتابهای اهدایی به راه پله، آسانسور، اتاق برق طبقات، اتاق هوارسان، سرویس بهداشتی، اتاقهای اداری، آبدارخانه، اتاق کنترل مانیتورینگ تجهیز شده است[۲۸].[۲۹]
واقفین عمده
افراد زیادی به این کتابخانه کتاب وقف و خدمات قابل توجهی کردهاند؛ عبارتند از:[۳۰]
- ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابیالحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور به تاریخ ۳۶۳ ه.ق
- ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر به تاریخ ۳۹۳ ه.ق
- ابوالبرکات علیبن حسین رازی به تاریخ ۴۲۱ ه.ق
- علیبن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ ه.ق
- ابوالفتوح صاعدبن سید جمالالدین راوسانی به تاریخ ۵۱۵ ه.ق
- جمالالدین علیبن اسماعیل به تاریخ ۵۳۵ ه.ق
- شهر ستی بنت الامیر ابیالعباس خسرو فیروزبن رکنالدوله در اوایل قرن پنجم ه.ق
- علیبن ابیالفضل به تاریخ ۶۱۴ ه.ق
- جلالالدین شیخ ابوسعید قزل ارسلان به تاریخ ۹۶۱ ه.ق
- ترکان زمرد دختر محمود ایلک خانی از خاندان آل افراسیاب و خواهرزاده سنجر سلجوقی.
- خواجه مظفرالدین تبکچی استرآبادی به تاریخ ۹۲۰ ه.ق
- سید محسن رضوی به تاریخ ۹۲۵ ه.ق
- امیر سیدعلی حسینی به تاریخ ۹۴۰ ه.ق
- عایشه الحو لابنت عبداللهبن عبدالرحمن التاجر به تاریخ ۹۵۴ ه.ق
- قاضی جهان سیفی حسینی قزوینی به تاریخ ۹۶۰ ه.ق
- سلطان ابراهیم قطبشاه پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه.ق
- امیر محمدرضا استرآبادی به تاریخ ۱۰۱۱ ه.ق
- ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه.ق
- خواجه شیراحمد بن عمیدالملک بن شیراحمدی تونی از مردمان اواخر قرن دهم ه.ق است.
- شاه عباس صفوی شخصاً بعضی از مصاحف فوقالعاده ممتاز و کتب گرانبها در تاریخ ۱۰۱۷ ه.ق به کتابخانه هدیه نمود.
- سید محمد زمان حسینی اعرجی سمنانی، از علما جامع عصر خود بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۲۴ ه.ق است.
- شیخ بهایی کتب نفیسی در تاریخ ۱۰۳۰ ه.ق وقف نموده است.
- حکیم الملک امیر جبرییل حسینی از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه.ق است.
- ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن در تاریخ ۱۰۶۷ ه.ق کتاب اهدا نمود.
- نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه.ق
- زینالعابدین خادم شریف اصفهانی به تاریخ دوم رجب ۱۱۶۹ ه.ق
- تاج ماه بیگم (۱۲۸۲ ه.ق) مدفون در رواق پشت سر حرم مطهرِ.
- عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضلالله الحسینی قزوینی. از رجال عالیرتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهدهدار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه.ق است.
- محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن سید نعمتالله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه.ق است.
- اشرفالسلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه.ق مدفون در رواق روضه حرم امام رضا، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه.ق است.
اداره کتابخانه عمومی
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعههای معاونت کتابخانهها، دارای قسمتهای مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتابهای چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان پسر و دختر، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی میباشد. مأموریت اصلی این اداره، رفع نیازهای مطالعاتی مخاطبان این قسمت از کتابخانه قلمداد میشود و سازمان، خود را موظف به پاسخگویی ایشان در همهٔ گروههای سنی و تحصیلی میداند.[۳۱]
بخش عضویت، وظیفه پذیرش عضو برای کتابخانه مرکزی را بر عهده دارد. متقاضیان عضویت در این کتابخانه میبایست به صورت مجازی و از تارنمای این مجموعه، اقدام به دریافت کد رهگیری و پس از مراجعه حضوری، به عضویت کتابخانه درآیند.[نیازمند منبع]
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهمترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتابهای چاپ سربی قدیم، کتابهای درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب اسلامی ایران،[۳۲] نفایس هنری، مجموعه قرآنهای چاپی و … است.[نیازمند منبع]
تالارهای قفسه باز آقایان و بانوان بخش دیگری از کتابخانه است که در آن، مراجعان میتوانند با مراجعهٔ مستقیم به قفسهها، کتابهای مورد نظر خود را انتخاب و مطالعه کنند. در صورت عدم وجود منبع مورد نظر در این تالار، کتاب از مخازن، تأمین و صرف مطالعه در محل، در اختیار مراجعان قرار داده میشود.[نیازمند منبع]
گردش کتاب و امانت آقایان و بانوان، بخش دیگری است که خدماتی چون اطلاعرسانی، امانت کتاب، تحویل کتاب، و دسترسی آزاد به منابع را ارائه میکند.[نیازمند منبع]
تالار مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، با هدف خدمت به اعضای جوان و نوجوان و زائران و مجاورانی که در مقطع راهنمایی و دبیرستان مشغول تحصیل هستند، از سال ۱۳۸۱ ه.ش در کتابخانه مرکزی ایجاد شدهاند اعضا این گروه را دانش آموزان و خدمات آن شامل اطلاعرسانی و جستجوی منابع، مطالعه، امانت و کپی و اسکن است.[نیازمند منبع]
بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۷۴ ه.ش راهاندازی شده و خدمات آن همواره به تناسب فناوریهای جدید در حال تغییر و گسترش بوده است. در حال حاضر نیز با توجه به افزایش روزافزون اعضا و تقاضای آنان در خصوص نرمافزارها و محملهای مختلف غیرچاپی (CD, VCD, DVD, DVDROM, DivX, MP3) با موضوعات متنوع، تلاش مضاعفی برای فراهمآوری منابع مناسب، ایجاد تسهیلات لازم و ارائه گستردهتر خدمات صورت میگیرد.[نیازمند منبع]
مجموع کتابهای کتابخانه مرکزی، حدود دو و نیم میلیون نسخه تخمین زده میشود، که ۹۴ هزار نسخه خطی قرآن از جمله این آثار خطی است. علاوه بر کتاب، ۴ میلیون برگ سند و ۶۱ هزار حلقه میکروفیلم در این کتابخانه نگهداری میشوند.[۳۳]
این کتابخانه تا فروردین ماه سال ۱۴۰۲ ه. ش تعداد ۳۹۷۷۷۸۸ منبع را در اختیار داشته است که بر پایهٔ آن هر ساله به بیش از ۶۳۴۴۴۴ مراجعه کننده خدمات ارائه میدهد.[نیازمند منبع]
مرکز نسخ خطی
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۸ همزمان با ابلاغ چارت جدید به مدیریت نسخ خطی تغییر یافت و در ابلاغیه جدید به عنوان مرکز نامگذاری شد. این مرکز بزرگترین دارنده نسخههای چاپ سنگی کشور و دارای قدیمیترین قرآنهای خطی در دنیا بهشمار میرود.[۳۴]
مهمترین منابع مرکز عبارتند از:[۳۵]
- ۵۸۳۲۹ نسخه خطی
- ۵۳۰۲۰ نسخه قرآن
- ۱۴۹۷۹ جزوه
- ۵۳۸۱۳ نسخه چاپ سنگی
در مجموع ۱۸۰۱۴۱ نسخه منابع ارزشمند را شامل میشود، که در این مرکز نگهداری و با رعایت شرایط برای پژوهش در اختیار محققان قرار میگیرد. برخی از آثار موجود در این مجموعه مربوط به سدههای اولیه اسلام و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر سلاطین خط کتابت شده است. نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع زیادی برخوردار میباشد، مهمترین موضوعات این مرکز شامل:[۳۶]
- نسخ ادبی: هشت هزار و دویست نسخه
- نسخ مذهبی: دوازده هزار نسخه
- نسخ پزشکی: چهار هزار و چهارصد نسخه
- هزار و پانصد و پنجاه مرقع و قطعه خط است.
از مهمترین نسخ خطی مرکز نیز، میتوان به قدیمیترین قرآن کامل دنیا بین سالهای ۸۰ تا ۱۱۰ه.ق اشاره نمود. اولین قرآن وقفی تاریخدار به سال ۳۲۷ ه.ق، شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه.ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری را نام برد. از مهمترین ویژگیهای مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی وقفی بودن بیشتر کتابهای خطی این مرکز است؛ که اولین وقف کتاب در سال ۳۲۷ ه.ق تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی ادامه دارد. از آثار این مرکز قرآنهای خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظه ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[۳۷]
تهیه، نگهداری و فهرست نگاری کتابهای خطی، چاپ سنگی، جزوهها و دست نوشتههای خطی و ارائه خدمات از وظایف این اداره است. کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به لحاظ وجود نسخههای خطی نفیس و ارزشمند از سال ۱۳۵۱ ه.ش اقدام به تهیه میکروفیلم نمود و از سال ۱۳۸۸ ه.ش روند دیجیتال سازی منابع به صورت جدی با تجهیز بخش فیلمتک به دستگاههای متعدد از قبیل دوربینهای دیجیتال و آرشیو رایتر آغاز و چرخه کاملی از منابع پشتیبان شامل میکروفیلم، فایل دیجیتال و tape نوری ایجاد گردید و امکان خدمترسانی و عرضه این منابع به پژوهشگران داخلی و خارجی با ایجاد کتابخانه دیجیتال در گستره وسیع و بینالمللی فراهم شد. تهیه میکروفیلم و فایل دیجیتالی از نسخ خطی موجود در کتابخانههای وابسته آستان قدس رضوی مانند: کتابخانه ملی ملک، وزیری یزد، جامع گوهرشاد، آیت الله حکیم تهران و بعضاً خارج از کشور مثل جامع الکبیر و دارالمخطوطات یمن و غیره از دیگر فعالیتهای این بخش است.[۳۸]
کتابخانههای تخصصی
کتابخانههای تخصصی از دههٔ ۸۰، در راستای اهداف راهبردی سازمان و جلب رضایت پژوهشگران و دسترسی بسیار آسان ایشان به منابع اطلاعاتی منطبق با ماموریتهای سازمان ایجاد شد.[نیازمند منبع] از جمله: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا کتابخانهٔ تخصصی اهل بیت یا کتابخانهٔ جامع گوهرشاد، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات (واحد مطالعات دفاع مقدس)، تالار محققان، تالار کتابهای خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا که غالباً مجموعههای آنها به صورت موضوعی و تخصصی در راستای رفع نیاز مطالعاتی و پژوهشی محققان و متخصصان به عنوان مراکز تخصصی ایجاد شده است.[نیازمند منبع]
کتابخانه مسجد گوهرشاد که با نام کتابخانه جامع گوهرشاد نیز شناخته میشود، از کتابخانههای حرم است که در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل مسجد گوهرشاد بنا شده است. معماری بنای این کتابخانه بر طبق معماری حمام گنجعلیخان در کرمان ساخته شده است.[۳۹] این کتابخانه در سال ۱۳۳۲ خورشیدی، توسط واقف آن سید سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی به آن اهدا شد. به تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی تعداد کتابهای کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۴۰] در سال ۱۳۶۸ با تلاش آستان قدس رضوی، ساختمان فعلی کتابخانه با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث شد.[۴۱]
تالار محققان
تالار محققان کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین پایان نامهٔ خود هستند و دانشجویان دورهٔ دکتری در نظر گرفته شده است. عمدهترین منابع مورد نیاز مراجعان تالار محققان از مخزن و آرشیو کتابهای چاپی فراهم میشود. منابع مرجع (واژهنامهها، دایرةالمعارفها، کتابشناسیها، راهنماها، فهرستها و سرگذشتنامهها و…) به همراه پایاننامه تحصیلی در موضوعات مختلف مجموعه غنی را در این تالار تشکیل میدهند. ارائهٔ خدمات مطالعه شبانهروزی (برای محققان)، مشاوره پژوهشی پایاننامه، خدمات تحویل مدرک، دسترسی به پایاننامهها، منابع خاص، پایگاههای تخصصی از جمله: مرکز منطقه ای اطلاعرسانی علوم و فنآوری، نورمگز، سیویلیکا، مگ ایران،مگاپیپر و گیگالیب و… امکانات پرینت و ذخیرهسازی اطلاعات، برگزاری نشستهای علمی – فرهنگی – ادبی در راستای مأموریت سازمان از جمله خدمات این تالار به اعضاست.[۴۲]
کتابخانههای وابسته
در کنار کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی واقع در بست شیرازی حرم مطهر، 23 کتابخانه در سطح شهر مشهد و 17 کتابخانه در شهرستانها، 9کتابخانۀ تخصصی و 11 کتابخانۀ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی در حال ارائه خدمات به اعضای خود هستند.
کتابخانههای وابسته واقع در شهرستانها
- کتابخانه امام رضا (ع) - بروجرد
این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ه.ش در زمینی به مساحت ۵۰۰ متر مربع و زیر بنایِ ۹۰۰ متر مربع توسط واقف محمد بروجردی احداث و برای استفاده عموم، وقف حرم علی بن موسی الرضا گردید. در سال ۱۳۹۷ ه.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت. این کتابخانه دارای ۴۳۱۴۱ نسخه کتاب چاپی و حدود ۱۷ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۷۹۵۰ نفر است.
این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد مطبوعات، واحد امانت کتاب و سی دیهای آموزشی همراه کتاب و … ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۴۳]
- فرهنگسرای بزرگ علی بن موسی الرضا- سرخس
این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۸ هزار متر مربع، با زیر بنای ۲ هزار و ششصد متر مربع، در یک طبقه در سال ۱۳۸۹ه.ش با منابعی به روز و خدماتی مناسب افتتاح و در اختیار اهالی فرهنگ و هنر شهرستان سرخس قرار گرفت. این کتابخانه بیش از ۴۲ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی و تعداد ۱۵ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است. این فرهنگسرا و کتابخانه دارای بخشهای مختلفی ویژه آقایان و بانوان میباشد که از آن جمله تالارهای مطالعه باز و امانت، مطبوعات، اینترنت، کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه کودک، سالن اجتماعات و … میباشد. کلاسهای طرح اوقات فراغت و ترم پاییز از جمله: کلاسهای قرآن، چرتکه، آموزش زبان انگلیسی، کامپیوتر، کارآفرینی، نقاشی و طراحی، خیاطی، تئاتر، سرود و تواشیح، خوشنویسی و محفل شعر و ادب میباشد.[۴۴]
- مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز
این مجتمع فرهنگی و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۱۰۶۴ متر مربع و زیر بنای ۱۸۵۰ متر مربع، در چهار طبقه در سال ۱۳۸۹ه.ش با مجموعه ای از منابع چاپی و مواد دیداری وشنیداری افتتاح و در اختیار محققان و دانش پژوهان شهرستان درگز قرار گرفت. در این کتابخانه ۳۲۵۰۰ نسخه کتاب چاپی، ۳۵۰۰ عنوان سی دی و حدود ۱۷ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۰ هزار نفر است. این مجتمع دارای بخشهای مختلفی، ویژه آقایان و بانوان میباشد که از آن جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و مواد دیداری و شنیداری، تالار محققان، تالار مرجع، تالار مطبوعات، تالار اینترنت، تالار مطالعه آزاد، کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه کودک، کلاسهای آموزشی، سالن اجتماعات و … میباشد.[۴۵]
- مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان
این مجتمع فرهنگی و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار متر مربع و زیر بنای ۴ هزار و سیصد متر مربع، در چهار طبقه در سال ۱۳۸۹ ه.ش با حضور مدیران فرهنگی آستان قدس رضوی و شهرستان قوچان افتتاح و مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این کتابخانه ۴۷۵۰۰ نسخه کتاب چاپی، ۵۲۰۰ عنوان لوح فشرده و ۲۹ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۸۰۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلفی ویژه آقایان و بانوان میباشد که از آن جمله تالار مطالعه قفسه باز و امانت کتاب، تالار مرجع و محققان، تالار مطالعه آزاد، تالار مطبوعات، تالار منابع دیداری و شنیداری، کتابخانه کودک، مهدالرضا (ع)، کلاسهای آموزشی، سالن اجتماعات، نمایشگاه، مرکز مطالعات تاریخ شمال خراسان، فروشگاه کتاب و محصولات فرهنگی به نشر، دفتر کانون مرکزی خادمیاران، اتاق مثبت کتاب و … میباشد.[۴۶]
- کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه
این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ متر مربع و زیر بناییِ حدود ۸۳۰ متر مربع در سال ۱۳۹۳ه.ش با حضور قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، امام جمعه، فرماندار و جمعی از فرهیختگان شهرستان تربت حیدریه در قسمتی از پارک مینو واقع در شهرک ولیعصر افتتاح و در اختیار دوستداران کتاب و کتابخوانی قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۲۴۰۰۰ جلد کتاب چاپی، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک، ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین، ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۰ عنوان نشریه ادواری و ۴۲۰۰ نفر عضو میباشد. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، کتابخانه الکترونیک، ایستگاه کودک و واحد امانت کتاب و منابع دیداری و شنیداری در دو طبقه مجزا ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۴۷]
- کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند
این کتابخانه در سال ۱۳۸۱ه.ش در قسمتی از باغ اکبریه که کاربری فرهنگی دارد توسط آستان قدس رضوی طراحی و در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ متر مربع و زیر بنایِ ۸۸۰ متر مربع در دو طبقه افتتاح و در اختیار دوستداران کتاب و کتابخوانی قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۵۰۵۳۲ نسخه کتاب چاپی، ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری و ۲۵ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۲۳۵۵۶ نفر است که دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه و امانت آقایان و بانوان، تالار مطبوعات، تالار منابع دیداری و شنیداری، واحد اینترنت، ایستگاه کودک، نمازخانه و … میباشد.[۴۸]
- کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر
این کتابخانه در سال ۱۳۷۴ه.ش توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم علی بن موسی الرضا گردید و در سالهای مختلف توسعههایی نیز داشته است. در حال حاضر این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع و زیر بنایی بیش از ۱۰۰۰ متر مربع در خدمت دوستداران کتاب و کتابخوانی میباشد. این کتابخانه دارای ۳۳۰ نسخه کتاب خطی، ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی، ۳۶۳۳۶ نسخه کتاب چاپی و ۱۰ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است که دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطالعه آزاد، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و … ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۴۹]
- کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز
کتابخانه امام رضا وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی زیر نظر کعبی، با همکاری آستان قدس رضوی و خیران و تلاشهای نماینده مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۸ه.ش افتتاح شد. این کتابخانه با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر مربع زیربنا با حضور طلاب، علماء، مسؤلان استانی و علاقهمندان به امر کتاب و کتابخوانی راه اندازی شد. با دربرگرفتن ۱۳ هزار جلد کتاب در مرحله (اول) مجهز به سیستم کتابخانهای دیجیتال بوده و کتابهای موجود در زمینه رشتههای علوم انسانی (تمامی گرایشها)، ادبیات فارسی و عربی، علوم اجتماعی، حقوق، داستان، رمان، کتابهای کمک درسی و کنکوری است.[۵۰]
- کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه
این کتابخانه در سال ۱۳۴۹ ه.ش توسط عبدالجلیل جلیلی واقف و تولیت کتابخانه جهت استفاده عموم وقف آستان مقدس رضوی گردید و در سالهای ۱۳۸۰ ه. ش، ۱۳۸۳ ه.ش و ۱۳۹۰ ه.ش کتابخانه با افزایش فضای مطالعاتی خود به حدود ۵۰۰ متر مربع زیر بنا توسعه پیدا کرد. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی، ۳۱۸۶۰ نسخه کتاب چاپی و ۴۲ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه ۹۴۰۲ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطالعه آزاد، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۵۱]
- کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران
این کتابخانه در سال ۱۳۷۵ه.ش مصادف با ولادت حسین بن علی توسط مؤسسین محمد تقی حکیم واقف منابع کتابخانه ای (کتب خطی، چاپ سنگی و چاپی) و مرضیه حکیم واقف محل کتابخانه افتتاح گردید و در سال ۱۳۷۹ه.ش کتابخانه مذکور وقف حرم علی بن موسی الرضا شد. در سال ۱۳۸۸ه.ش با همت واقفان و خرید منازل اطراف کتابخانه، ساخت ساختمانی جدید و در خور شان آستان قدس رضوی شروع و در سال ۱۳۹۳ه.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ متر مربع در ۶ طبقه با زیر بنایی حدود ۱۸۰۰ متر مربع ساخته و افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی، ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی، بیش از ۲۸ هزار نسخه کتاب چاپی و همچنین حدود ۱۵ عنوان نشریه ادواری را برای سطوح مختلف علمی فراهم آوری و در اختیار طالبان علم قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۷ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلفی ویژه آقایان و بانوان میباشد که از آن جمله تالارهای مطالعه باز و امانت، مطبوعات، اینترنت، سالن اجتماعات و … را میتوان نام برد.[۵۲]
- کتابخانه امام رضا (ع) گناباد
کتابخانه امام رضا گناباد به عنوان دومین کتابخانه وابسته به آستان قدس در این شهرستان در ایام دهه فجر سال ۱۳۹۷ه.ش افتتاح گردید. این کتابخانه با توجه به نیاز منطقه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع با زیربنای ۹۵۰ متر مربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شده است. این کتابخانه نزدیک ۱۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپی و ۳۰۰۰ کتاب صوتی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه نزدیک به ۳۰۰۰ نفر است. این بنای کتابخانهای در بخشهای مختلفی همچون تالار مجزای مطالعه و امانت بانوان و آقایان، تالار ویژه کودکان، ایستگاه مطالعه دیجیتال، تالار مرجع، بخش دیداری شنیداری و واحد گویا، مرکز مطالعات تاریخی و نشریات، واحد کتابرسانی سیار به اهالی فرهنگ و دانش این شهرستان و علاقهمندان به کتاب و کتابخوانی، ارائهٔ خدمات میکند.[۵۳]
- حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند
این کتابخانه در سال ۱۳۷۵ه.ش با توجه به نیاز منطقه توسط آستان قدس رضوی در طبقه فوقانی حسینیه امام رضا افتتاح شد. کتابخانه نزدیک ۱۰۰۰۰ نسخه کتاب چاپی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۵۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز و واحد امانت منابع چاپی و اتاق کودک میباشد.[۵۴]
- فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس
این فرهنگسرا در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم احداث گردیده است. بنای اولیه آن از اواخر سال ۱۳۷۷ه.ش آغاز و در اوایل سال ۱۳۸۰ ه.ش مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این کتابخانه به دلیل همجواری با آستان فرزند موسی بن جعفر، برخورداری از فضای معنوی و برگزاری برنامههای متنوع فرهنگی مورد استقبال دوستداران علم و دانش قرار گرفته است. این کتابخانه دارای حدود ۶۱ هزار نسخه کتاب چاپی، بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۶۹ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان، بخش سمعی و بصری، بخش مطبوعات و بخش اینترنت ویژه آقایان و بانوان و همچنین تالار اجتماعات میباشد.[۵۵]
- کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس
این کتابخانه در زمین اهدایی محمد عطاری به مساحت ۲۱۰۰ متر مربع و زیربنای ۲۴۰ مترمربع از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث و در سال ۱۳۸۴ ه.ش مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۱۱ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۸۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان و بخش مطبوعات ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۵۶]
- کتابخانه امام رضا (ع)- قاین
این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ متر مربع توسط آستان قدس رضوی از محل اعتبارات عامالمنفعه احداث و در سال ۱۳۸۶ه.ش مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۴۰ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۴ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۴۴ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان، بخش سمعی و بصری، بخش مطبوعات و بخش اینترنت ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۵۷]
- کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر
این کتابخانه در جوار زیارتگاه مدرس با مساحتی حدود ۸۲۵ مترمربع در سه طبقه در سال ۱۳۷۵ ه.ش گشایش یافت. دارای حدود ۷۶ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۷۵ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۸ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش محققان، بخش سمعی و بصری و بخش مطبوعات ویژه آقایان و بانوان و همچنین واحد مشاوره تحصیلی میباشد.[۵۸]
- کتابخانه و موزه ملی ملک
حسین آقا ملک، بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را در سال ۱۳۱۶ه.ش بر آستان قدس رضوی وقف کرد. کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسههای فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیردولتی و غیرانتفاعی در چارچوب وقفنامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت میکند. کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخههای خطی در ایران است. کتابخانه در کنار نسخههای خطی و چاپ سنگی، بیش از یکصد هزار جلد کتاب چاپی به زبانهای گوناگون، همچنین نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری در خود دارد. کتابخانه ملی ملک با دو تالار مطالعه عمومی آقایان و بانوان و یک تالار ویژه محققان و نشریات، خدمات و امکاناتی به پژوهشگران ارائه میدهد. آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون در ۱۱ تالار و یک نگارخانه بدینترتیب به نمایش درآمدهاند؛ «سکه، نشان و مدال»، «آثار خاندان غفاری و کمالالملک»، «تک اثر»، «حاج حسین آقا ملک»، «خوشنویسی و نگارگری»، «آثار لاکی»، «آثار اهدایی بانو عزتملک ملک»، «نمایشگاههای دورهای»، «تمبر»، «هزارداستان (گزیده داستانهای ایرانی- اسلامی)»، «هنر و زندگی (کاربرد هنر و صنایع در زندگی ایرانی- اسلامی)»، «علوم در ایران اسلامی».[۵۹]
- کتابخانه وزیری یزد
کتابخانه وزیری یزد، یکی از کتابخانههای یزد میباشد که در سال ۱۳۳۴ه.ش با ۶۰۰ متر زیر بنا، در دالان شمالی مسجد جامع یزد راه اندازی شده است و هماکنون با توسعه فضا به ۶۳۰۰ متر زیر بنا در ۳ طبقه، وقف آستان قدس رضوی گردیده است. این کتابخانه با بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی، ۲۳۵۰۰۰ نسخه کتاب چاپی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری در خدمت دوستداران علم و فرهنگ میباشد. تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۷ هزار نفر است. این کتابخانه دارای سالن مطالعه آقایان و بانوان، مخزن کتب خطی، مخزن کتب چاپ سنگی، مخزن کتب چاپی، آرشیو مطبوعات، تالار مطالعه، تالار محققان، بخش مرمت کتب خطی، بخش امانت منابع چاپی، تالار اینترنت، موزه، مرکز اطلاعرسانی، تالار اجتماعات، سالن نمایشگاه و… میباشد.[۶۰]
- کتابخانه مروج- یزد
این کتابخانه در سال ۱۳۴۸ه.ش توسط مروج وقف بر آستان قدس رضوی گردید و در سال ۱۳۶۵ه.ش ساختمان جدید کتابخانه توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی در زمینی به مساحت یک هزار متر مربع و با زیربنای ۲۱۰۰ متر مربع در سه طبقه احداث و در اختیار علاقه مندان به کتاب قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۲۵ نسخه کتاب خطی، حدود ۹۷ هزار نسخه کتاب چاپی و ۱۳۰عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۰ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۶۱]
- کتابخانه مرتضوی- رفسنجان
این کتابخانه در سال ۱۳۸۳ه.ش در ساختمانی مجهز با زیر بنای ۱۲۰۰ متر مربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی گردید. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی، حدود ۷۴ هزار نسخه کتاب چاپی و ۱۵ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۶ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۶۲]
- مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان
مجموعه فوق در زمینی به مساحت ۵ هکتار و زیربنای حدود ۳ هزار متر مربع در سال ۱۳۸۳ه.ش در سه طبقه احداث و به آستان قدس رضوی واگذار گردید. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی، حدود ۳۵ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه نزدیک ۵ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، تالار مطالعه آزاد، سمعی و بصری، اینترنت، واحد مرجع ویژه آقایان و بانوان و کارگاه مرمت و تالار اجتماعات میباشد.[۶۳]
- کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان
این کتابخانه در سال ۱۳۸۵ه.ش در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ متر مربع و با زیر بنای ۱۰۰۰ متر مربع در دو طبقه احداث و وقف آستان قدس رضوی گردید. حدود ۲۰ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری در آنجا موجود میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز و واحد امانت منابع چاپی ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۶۴]
- کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر
این کتابخانه در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع که توسط احمد وافی وقف بر آستان قدس رضوی شده بود با هزینه واقف عباس امین در سال ۱۳۷۵ه.ش با زیر بنای ۵۰۰ متر مربع افتتاح گردید. حدود ۳۲ هزار نسخه کتاب چاپی و ۲۸ عنوان نشریه ادواری در این کتابخانه موجود میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳ هزار نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع، واحد مطبوعات، بخش سمعی و بصری و اینترنت ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۶۵]
- کتابخانه هرندی- کرمان
این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ متر مربع و با زیربنای ۴۰۰ متر مربع در سال ۱۳۵۰ه.ش توسط واقف ابوالقاسم هرندی وقف بر آستان قدس رضوی گردید. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی، حدود ۸۶ هزار نسخه کتاب چاپی و ۳۲ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۳ هزار و هفتصد نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۶۶]
- فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار
این فرهنگسرا در تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۹۵ه.ش افتتاح گردید. زیربنای آن ۳۴۵۰ متر مربع بوده که ۲ کتابخانه و تالارمطالعه مستقل خواهران و برادران به مساحت ۱۱۰۰ متر مربع در آن واقع شده است. این کتابخانه دارای حدود ۳۵ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۶ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۳۷۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالارهای مطالعه با ظرفیت ۲۲۳ نفر، مخازن کتاب قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش سمعی و بصری و رایانه، بخش کودک، بخش مطبوعات؛ بصورت مجزا ویژه آقایان و بانوان و همچنین واحد مشاوره (خانوادگی- تحصیلی) میباشد.[۶۷]
کتابخانههای وابسته واقع در شهر مشهد
- کتابخانه مسجدالرضا
این کتابخانه در سال ۱۳۶۱ه.ش در طبقه فوقانی مسجد الرضا راه اندازی شد. این کتابخانه دارای حدود ۵۶ هزار جلد کتاب و ۳۰ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳۷ هزار نفر است و در دو ساختمان جداگانه (آقایان و بانوان) دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت، واحد امانت کتاب و … میباشد.[۶۸]
- کتابخانه آیت الله حاج شیخ عباس تربتی
این کتابخانه در سال ۱۳۶۱ ه.ش ابتدا در یک سالن کوچک در جوار مسجد امام رضا تأسیس و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت و پس از چند سال به دلیل استقبال مردم، توسعه یافت. کتابخانه مذکور دارای حدود ۴۱ هزار جلد کتاب، بیش از ۱۰۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری و حدود ۲۵ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است و همچنین دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد مرجع، واحد امانت کتاب، واحد مطبوعات، واحد اینترنت، واحد منابع دیداری و شنیداری و … میباشد.[۶۹]
- کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی (ره)
این کتابخانه ابتدا در طبقه پایین مسجد انصار المهدی واقع در کوی طلاب مشهد در فضایی محدود به نام شهید محمد بیننده راه اندازی شد اما به درخواست هیئت امنای مسجد و نیز اهتمام مسئولان آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۶۷ه.ش تحت پوشش این نهاد درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی (عج) تغییر نام پیدا کرد. ساختمان شماره دو کتابخانه در سال ۱۳۸۰ه.ش افتتاح و مورد استفاده آقایان قرار گرفت و ساختمان شماره یک به بانوان اختصاص یافت. این کتابخانه بیش از ۱۰۳ هزار جلد کتاب چاپی، ۱۵۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری و ۳۰ عنوان نشریه ادواری به صورت مستقیم در اختیار دارد و امکان دسترسی به بیش از ۱۳ هزار عنوان کتاب صوتی کتابخانه گویای رضوی، پایگاههای اطلاعاتی و منابع سایر کتابخانههای آستان قدس رضوی برای مراجعان فراهم میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه بیش از ۳۴ هزار و چهارصد نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار محققان، تالار مطبوعات، واحد امانت کتاب، واحد مطبوعات، واحد کتاب صوتی، واحد منابع دیداری و شنیداری و … ویژه آقایان و بانوان میباشد.[۷۰]
- کتابخانه آیت ا… حاج شیخ هاشم قزوینی
این کتابخانه در سال ۱۳۶۹ه.ش افتتاح گردید. با توجه به استقبال گسترده بانوان از کتابخانه مذکور، واحد شماره دو در سال ۱۳۸۵ه.ش ساخته و مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۶ هزار جلد کتاب چاپی، حدود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۵ عنوان نشریه ادواری میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۵ هزار و پانصد نفر است. این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه (آقایان و بانوان) دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار مطالعه آزاد، تالار نوجوانان، واحد منابع دیداری و شنیداری، واحد امانت کتاب و … میباشد.[۷۱]
- کتابخانه امام صادق (ع)
این کتابخانه در سال ۱۳۷۰ه.ش افتتاح شد. کتابخانه حدود ۳۷ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۱۰۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و ۲۴ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۰هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۷۲]
- کتابخانه مسجد قبا
این کتابخانه در ۱۳۷۷ه.ش تجهیز، آمادهسازی و راه اندازی گردید و حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت و واحد مطبوعات میباشد.[۷۳]
- کتابخانه مسجد زینبیه
این کتابخانه در ۱۳۷۷ه.ش تجهیز، آمادهسازی و راه اندازی گردید. در این کتابخانه حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی و ۲۵ عنوان نشریه ادواری موجود میباشد که در اختیار مراجعان و اعضا قرار گرفته است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹هزار نفر است و این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۷۴]
- کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم
این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه.ش افتتاح گردید. کتابخانه حدود ۳۰ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۷۵]
- کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا
این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه.ش افتتاح گردید. در این کتابخانه حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و ۱۹ عنوان نشریه ادواری وجود دارد که در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار و ششصد نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۷۶]
- کتابخانه محمدیه
این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه.ش تجهیز و راه اندازی گردید و تا سال ۱۳۸۱ه.ش در آن مسجد فعال بود. اما به دلیل استقبال روزافزون مراجعان و کمبود فضای مطالعاتی، کتابخانه به مسجدی به نام حضرت جوادالائمه منتقل و به اعضایِ خود خدمات ارائه مینماید. این کتابخانه حدود ۱۹ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۱۶ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۷۷]
- کتابخانه مسجد جوادالائمه
این کتابخانه در سال ۱۳۷۸ه.ش افتتاح گردید. این کتابخانه حدود ۱۹ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را برای اعضای این کتابخانه فراهم آوری و در اختیار آنها قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطبوعات، واحد امانت و خدمات اینترنت میباشد.[۷۸]
- کتابخانه و حسینیه امام رضا
این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه.ش تأسیس شد. این کتابخانه حدود ۳۴ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه بیش از ۱۱ هزار نفر است. کتابخانه مذکور دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطبوعات، تالار امانت منابع دیداری و شنیداری میباشد.[۷۹]
- کتابخانه مسجد امام سجاد
این کتابخانه در سال ۱۳۸۳ه.ش افتتاح گردید. این کتابخانه در ابتدا در دوشیفت جداگانه به آقایان و بانوان خدمات ارائه مینمود اما از سال ۱۳۸۴ ه.ش خدمات خود را مختص آقایان نمود و تلاش شده است تا محیطی آرام و منابعی مناسب را در اختیار مراجعان قرار دهد. کتابخانه مذکور حدود ۱۴ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و حدود ۱۰ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۶ هزار و پانصد نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۸۰]
- کتابخانه سیار
این کتابخانه به دلیل گستردگی جغرافیایی شهر و کمبود کتابخانه در شهر مشهد خصوصاً در نقاط محروم و دور افتاده از مرکز شهر و همچنین مشکلات تردد برخی افراد همچون معلولان، جانبازان، نابینایان، بازنشستگان، اعضای هیئت علمی و … در سال ۱۳۷۷ ه.ش فعالیت خود را آغاز نمود. این کتابخانه حدود ۲۰ هزار نسخه کتاب چاپی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. همچنین علاوه بر منابع موجود در مخزن خود، مجاز به دریافت امانت منابع درخواستی اعضای خود از کلیه کتابخانههای وابسته سازمان و حتی کتابخانه مرکزی نیز میباشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) میباشد. کتابخانه سیار دارای دو بخش اساسی ذیل است:
الف) بخش سیار: اعضایِ این بخش را مراکز فرهنگی و آموزشی نظیر حوزههای علمیه، دانشگاهها، مدارس، مساجد، کانونها، مراکز آموزشی، مراکز بهزیستی و … تشکیل میدهند که براساس آییننامه مربوط تعداد زیادی کتاب به رسم امانت (بلند مدت) به مراکز مذکور تحویل میگردد.
ب) بخش تلفنی: اعضایِ این بخش را معلولان، جانبازان، نابینایان، بازنشستگان و اعضایِ هیئت علمی دانشگاه و حوزه تشکیل میدهند که امکان و فرصت مراجعه به کتابخانهها را ندارند و این گروه از افراد، پس از عضویت میتوانند کتب مورد نیاز خود را از طریق سایت کتابخانه سیار یا تلفن درخواست و در صورت موجود بودن، کتابهای درخواستی با وسیله نقلیه در محل سکونت عضو تحویل میگردد. لازم به توضیح است محدوده خدمات رسانی کتابخانه سیار فعلاً در محدوه شهر مشهد میباشد.[۸۱]
- کتابخانه گویای رضوی (ویژه نابینایان)
کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه مجتبی قزوینی وابسته به سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، پس از تهیه و آمادهسازی منابع و تجهیزات قابل استفاده نابینایان و کم بینایان در سال ۱۳۸۳ه.ش راه اندازی شد. این کتابخانه با گردآوری مجموعه ای بیش ازسیزده هزار عنوان کتاب صوتی در قالبهای: DVD, CD و MP3 در موضوعات کمک آموزشی، علمی، فرهنگی، تاریخی، ادبی، سیاسی، اجتماعی و دیگر موضوعات و همچنین مجموعه ای از نرمافزارهای ویژه روشندلان در خدمت میباشد. هماکنون ۲۴۶ نفر به صورت انفرادی و بسیاری از مراکز آموزشی و انجمنهای ویژه نابینایان و کم بینایان در سراسر ایران از خدمات این کتابخانه استفاده مینمایند. خدمات و تسهیلاتی که این کتابخانه ارائه مینماید شامل موارد ذیل میباشد:
- گردآوری و آمادهسازی فایلهای صوتی (کتابهای صوتی) برای استفاده نابینایان، کم بینایان و سایر اعضای کتابخانه از طریق خرید، اهدا ء و مبادله
- ارائه خدمات کتابخانه ای حضوری و غیرحضوری رایگان به نابینایان و کم بینایان
- فراهم آوردن امکان استفاده از تجهیزات موجود در محل کتابخانه گویای رضوی
- تهیه کپی از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه بر روی dvd ,cd یا هرنوع حافظه جانبی دیگر
- امانت منابع موجود در کتابخانه گویای رضوی، کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی و سایر واحدهای سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
- استفاده از خدمات کتابخانه سیار و تلفنی آستان قدس رضوی درمشهد و تحویل رایگان منابع درخواستی در محل مورد درخواست اعضای کتابخانه گویای رضوی
- ارسال رایگان منابع درخواستی اعضای کتابخانه گویای رضوی به سراسر ایران از طریق شرکت پست جمهوری اسلامی ایران
- دریافت سیاهه منابع درخواستی اعضای کتابخانه گویای رضوی از سراسر ایران ازطریق ایمیل، تلفن و … و آماده نمودن منابع درخواستی و ارسال به محل مورد درخواست
- مبادله و اهدای منابع صوتی کتابخانه گویای رضوی با سایر مراکزی که به نابینایان و کم بینایان خدمت مینمایند به منظور ایجاد کتابخانههای صوتی جدید، تکمیل مجموعهها، دسترس پذیری آسانتر منابع مورد نیاز نابینایان، غنی تر شدن کتابخانههای ویژه گروههای خاص و هم افزایی در ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان و کم بینایان.[۸۲]
- کتابخانه مسجد غدیر بابا علی
این کتابخانه در اسفند ماه ۱۳۹۶ ه.ش به بهرهبرداری رسید. منابع موجود در این کتابخانه حدود ۱۱۴۹۷ نسخه کتاب چاپی، ۲۵۰۰ نسخه کتاب درسی اهدایی و ۲۰ عنوان نشریه ادواری میباشد که در اختیار مراجعان و اعضاء قرار گرفته است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۱۱۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات میباشد.[۸۳]
- کتابخانه امام جعفر صادق
این کتابخانه در اسفند ماه ۱۳۹۶ ه.ش تجهیز، آمادهسازی و راه اندازی گردید. کتابخانه مذکور حدود ۸ هزار و صد و سی نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۹۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز آقایان و تالار مطالعه قفسه باز بانوان میباشد.[۸۴]
- کتابخانه معصومه آستان قدس رضوی
این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ متر مربع دارای ۶ هزار منبع مطالعاتی از جمله کتب چاپی و نشریات ادواری است. همچنین دارای ایستگاه کودک، سالن مطالعه قفسه باز، واحد امانات و بخش نشریات است.[۸۵]
- کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی
مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی در سال ۱۳۷۹ه.ش افتتاح شد. این مجتمع از دو مؤسسه فرهنگی آستان قدس رضوی یعنی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد و همچنین مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی به صورت مستقل از یکدیگر تشکیل گردیده است که حدود ۴۰ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را برای سطوح دانش آموزی (راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی) فراهم آوری و در اختیار آنها قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۰ هزار و دویست نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار مطبوعات، واحد امانت کتاب، واحد اینترنت، واحد منابع دیداری و شنیداری و … ویژه پسران و دختران میباشد.[۸۶]
- کتابخانه مسجد پنجتن
این کتابخانه با بیش از ۶ هزار نسخه کتاب چاپی با موضوعات مختلف، در فضایی بالغ بر ۱۵۰ متر مربع راه اندازی شده است که با ظرفیت مطالعه برای ۷۰ نفر خدمات خود را ارائه میکند.[۸۷]
- کتابخانه مسجد امیرالمؤمنین
این کتابخانه در آبان ماه ۱۳۹۸ه.ش با متراژ ۴۰۰ متر مربع و گنجایش ۱۰۰ نفر در طبقه فوقانی افتتاح شد. در حال حاضر این کتابخانه در حدود ۴۰۰۰ جلد کتاب چاپی دارد و از ۶ عنوان نشریه ادواری بهرهمند است. تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، تالار مطبوعات، بخش امانت کتاب، واحد اینترنت و کتابخانه دیجیتال است.[۸۸]
- کتابخانه تخصصی کودک
با توجه به محرومیت منطقه خواجه ربیع و نبود فضای مناسب برای کتابخوانی کودکان، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی همزمان با دهه کرامت ۱۳۹۸ه.ش اقدام به احداث اولین کتابخانه تخصصی کودک در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی نموده است. این فضا با حدود ۱۰۰ متر زیربنا برای استفاده گروههای سنی بین ۳ تا ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.[۸۹]
کتابخانه دیجیتال
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال ۱۳۹۰ه.ش با ایجاد کتابخانه دیجیتال برای دسترسی محققان به منابع از طریق فضای مجازی تلاش کرده است و ثمره آن در حال حاضر مجموعهای بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال است که از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در بستر وب و ایستگاههای مطالعه دیجیتال در سراسر کشور ارائه میشود، این منابع از طریق منابع تولیدی سازمان، منابع فراهمآوری شده، مقالات داخلی و خارجی پایگاههای اشتراکی تأمین شده است. براساس گزارش روابط عمومی و امور بینالملل سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در حال حاضر (سال۱۴۰۲) محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده میکنند.[۹۰] آبرخی از فعالیتهای کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به شرح زیر میباشد:[۹۱]
امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال
برخی از فعالیتهای شاخص امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال به شرح زیر است.[۹۲]
- فراهم آوری و توسعه منابع دیجیتال
- فراداده نویسی منابع دیجیتال
- ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در مناطق محروم
- اشتراک کتابخانه دیجیتال
- ایجاد پایگاههای تخصصی در کتابخانه دیجیتال
- ایجاد و توسعه آرشیو دیجیتال
- دیجیتالسازی منابع اطلاعاتی
- ارزیابی منابع دیجیتال
فراهم آوری و توسعه منابع دیجیتال
در راستای چشمانداز سازمان در افق ۱۴۰۴ و رساندن کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به بزرگترین کتابخانه دیجیتال منطقه، توسعه و فراهم آوری منابع دیجیتال به روشهای مختلف صورت میپذیرد: یکی از این روشها تولید منابع دیجیتال است که در این روش با استفاده از تجهیزات دیجیتال سازی از قبیل بوک اسکنرها و دوربینهای دیجیتال، منابع سازمان دیجیتال سازی میشود؛ دومین روش دانلود و خرید منابع دیجیتال است که از طریق وب سایتها و پایگاههای مختلف و همچنین ناشران و کارگزاران انجام میشود و سومین روش تایپ فهرست مطالب کتابهای چاپی است که با هدف کمک به محققان در بازیابی دقیق تر منابع مورد نیاز خود صورت میگیرد. علاوه بر سه روش فوق، جذب منابع اهدایی و اشتراک پایگاههای علمی و پژوهشی نیز از روشهای فراهم آوری منابع دیجیتال سازمان است.[۹۳]
فراداده نویسی و ورود اطلاعات منبع در نرمافزار کتابخانه دیجیتال
فرادادهها، رکن اصلی سیستمهای ذخیره و بازیابی اطلاعات دیجیتال محسوب میشوند. برای دسترس پذیری منابع دیجیتال لازم است این منابع در سامانه کتابخانه دیجیتال، ورود اطلاعات و بارگذاری شود. فراداده نویسی منابع به صورت بنیادی یا با بهرهگیری از پایگاههای اطلاعاتی از قبیل کتابخانه کنگره آمریکا، کتابخانه بریتانیا، کتابخانه ملی یا نرمافزار کتابخانه ای آستان قدس رضوی صورت میگیرد.[۹۴]
تاکنون بیش از دومیلیون و ششصد هزار منبع دیجیتال طبق استاندارد مودس فراداده نویسی و ورود اطلاعات شده و با توجه به قوانین ملی و سیاستهای آستان قدس رضوی در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است. غنی سازی و توسعه منابع اطلاعاتی این سامانه به صورت روزانه در حال انجام است.[۹۵]
ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در مناطق محروم
به منظور دسترسپذیر نمودن منابع دیجیتال در سایر کتابخانهها، ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای سازمان و همچنین دیگر مناطق محروم انجام میشود. با راهاندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال در این کتابخانهها، امکان بهرهمندی از بیش از یکصد هزار کتاب و مقاله به صورت محلی در هر ایستگاه از طریق بیش از ۲۵۰ سامانه نرمافزاری فراهم میشود. از دیگر امکانات ارائه شده در این ایستگاهها، دسترسی به برخی از پایگاههای محدود کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی از قبیل پایگاههای کتابهای چاپی، کتابهای الکترونیکی فارسی و عربی، مقالات الکترونیکی، پایاننامهها و … و برخی از پایگاههای علمی و پژوهشی از قبیل نورمگز، نورلایب، سیویلیکا به صورت تمام متن بوده است.[۹۶] تاکنون ایستگاههای متعددی در شهرهای مشهد، طبس، قوچان، تهران، تربتحیدریه، سرخس، گناباد، کاشمر، اهواز، کرمانشاه، بروجرد، شوشتر و اصفهان راهاندازی شده است که علاقهمندان میتوانند به صورت رایگان از خدمات مطالعاتی ارائه شده در این ایستگاهها بهرهمند شوند. تمامی مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی واقع در مناطق کم برخوردار، که زیرساختهای لازم برای راهاندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال را داشته باشند، میتوانند درخواست خود را به سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ارسال کنند که پس از بررسی درخواست، مقدمات لازم برای ایجاد ایستگاه فراهم خواهد شد.[۹۷]
اشتراک کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی
با توجه به سیاستهای سازمان، ارائه آزاد برخی از منابع موجود در سامانه کتابخانه دیجیتال از طریق وب وجود ندارد، لذا برای بهرهمندی پژوهشگران و جلوگیری از محرومیت آنها از این گروه از منابع، به کتابخانهها و مراکز علمی و پژوهشی اشتراک کتابخانه دیجیتال داده میشود تا بتوانند از منابع مربوطه استفاده نمایند. تاکنون به ۳۰۰ مرکز اشتراک داده شده است.[۹۸]
ایجاد پایگاه تخصصی در سامانه کتابخانه دیجیتال
در راستای ارائه منابع مربوط به حوزه مختلف دانش بشری و همچنین مناسبتهای مذهبی و ملی، پایگاههای موضوعی به شکل متمرکز از طریق فضای مجازی، در سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی ایجاد میشود. در همین راستا منابع مربوطه از محملهای اطلاعاتی مختلف شناسایی، دانلود و گردآوری شده و پس از فراداده نویسی، منابع در این پایگاههای تخصصی وارد شد.[۹۹] پایگاههای تخصصی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم، حضرت امام علی علیه السلام، قرآن، نهج البلاغه، غدیر خم، رمضان، دفاع مقدس، خلیج فارس ، حضرت عیسی علیه السلام و انقلاب اسلامی برخی از این پایگاهها میباشند.[۱۰۰]
ایجاد و توسعه آرشیو دیجیتال
با توجه به اهمیت نشریات ادواری در حوزههای مختلف پژوهش و عدم دسترسی آسان به آنها و همچنین لزوم ارائه خدمات اطلاعرسانی روزآمد، کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، همزمان با دهه کرامت، سیزدهم مهرماه یک هزار و سیصد و نود ونه، اقدام به راهاندازی پایگاه نشریات دیجیتال با اولویت مجلات و روزنامههای آستان قدس رضوی کرد که با به روزرسانی مستمر، تاکنون بیش یکصد و سی هزار نسخه نشریه دیجیتال در آن بارگذاری شده است. شمارگان مختلف این عناوین، ویژهنامهها و ضمایم در این پایگاه وارد شده و از طریق سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در دسترس عموم قرار گرفته است.[۱۰۱]
دیجیتال سازی منابع اطلاعاتی
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که یکی از بزرگترین مراکز تهیه و تولید نسخه پشتیبان از سال ۱۳۵۰ ه.ش در ایران میباشد و سعی شده است با بهترین و باکیفیتترین نسخه پشتیبان از نسخ خطی و نفیس را با مجهزترین دستگاهها و سیستمها تهیه کند تا بتواند به نحو احسن به محققان و پژوهندگان علم خدمت کند. از سال ۱۳۵۱ ه.ش با تهیه میکروفیلم کار نسخه پشتیبان را شروع کرد که تا سال ۱۳۸۸ ه.ش تمامی نسخ خطی موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس و کتابخانههای وابسته به آن تماماً تبدیل به میکروفیلم شد. از سال ۱۳۸۸ ه.ش به بعد با استفاده از تکنولوژی دیجیتالسازی، کار تهیه فایل دیجیتال و نسخه پشتیبان از نسخ خطی و فراتر از آن نسخ چاپ سنگی و کتب چاپی نفیس شروع شده و سپس تمامی خدماتدهی به پژوهشگران و محققان از طریق ارائه فایل دیجیتال انجام میشود.[۱۰۲]
ارزیابی منابع دیجیتال
به منظور اطمینان از کیفیت و وضوح منابع دیجیتال بارگذاری شده در سامانه آنلاین کتابخانه دیجیتال، منابع دیجیتال مربوطه مورد بازبینی قرار میگیرد و با استفاده از جدیدترین استانداردها، ارزیابی فرادادهها انجام میپذیرد تا کلیه منابع قبل از دسترسی از طریق وب یا شبکه سازمان، بررسی شده و منابع فاقد مشکل شناسایی و برای ارائه از طریق فضای مجازی معرفی شوند.[۱۰۳]
امور خدمات دیجیتال
امور خدمات دیجیتال مشتمل بر خدمات قابل ارائه زیر است:[۱۰۴]
- تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)
- خدمات تحویل مدرک
- پرسش از کتابدار
- خدمات ارسال مقالات
- خدمات امانت دیجیتال
تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)
در این تالار خدمات مطالعه، جستجو و دانلود مقالات و کتب الکترونیک، از پایگاههای اشتراکی نظیر مگاپیپر، گیگالیب، نورمگز، سیویلیکا، مگ ایران و کتابخانه دیجیتال سازمان بصورت آنلاین و همچنین منابع دیجیتالی در قالب DVD و CD ارائه میشود. کلیه خدمات بصورت حضوری به مخاطبان ارائه میشود و متقاضی با مراجعه به این تالار و ارائه نیاز اطلاعاتی خود، از خدمات کارشناسان بهرهمند میشوند.[۱۰۵]
پرسش از کتابدار
پیشرفتهای حاصلشده در فناوری، تأثیر بسیاری در خدمات مرجع داشته و باعث شده است کاربران نه بر طبق ساعات کار کتابخانه، بلکه به میل خود و تا حدودی به محض نیاز، پرسشهای خود را مطرح نمایند و به پاسخ سؤال خود دست یابند. خدمات پرسش از کتابدار از زمان پیدایش خود تا به امروز مراحل بسیاری را پشت سر گذاشته و ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی و گفتگوی اینترنتی و دیگر خدمات فوری از جمله شیوههای سرویسدهی به کاربران در بخش مرجع است. بهترین نوع تقسیمبندی خدمات پرسش از کتابدار، تقسیم به خدمات پرسش از کتابدار آنلاین و آفلاین است.[۱۰۶]
- پرسش از کتابدار آنلاین
در سیستم پرسش از کتابدار آنلاین، خدمات بصورت پیوسته و همزمان ارائه میشود. به این ترتیب که با ارسال پرسش از سوی مخاطب، کارشناس سیستم پرسش از کتابدار بلافاصله پاسخگوی مخاطب در قالب چت دو نفره خواهد بود.[۱۰۷]
- پرسش از کتابدار آفلاین:
در سیستم پرسش از کتابدار آفلاین که به سوالات تخصصی کاربران اختصاص دارد، پس از طرح پرسش، پرسش به متخصصین موضوعی ارجاع و پس از دریافت پاسخ از سوی ایشان، برای مخاطب ارسال میگردد. این خدمت با از میان برداشتن محدودیت زمانی و مکانی، کاربران را قادر میسازد تا نیازهای اطلاعاتی در زمینه منابع موجود در سازمان و نحوه دسترسی به آنها را مطرح و کارشناسان مربوط، پاسخها را به صورت برخط یا غیربرخط ارائه کنند.[۱۰۸]
خدمات ارسال مقالات
این خدمت در آذر ماه سال ۱۳۹۹ و همزمان با شیوع کرونا جهت بهینهسازی خدمات و رفع نیاز کاربران در شرایط خاص (کرونا)، راه اندازی و افتتاح گردید. در فاز اولیه این کاربران از طریق شبکه اجتماعی واتساپ با ارسال عنوان، شناسه DOI یا موضوع، مقالههای درخواستی خود را به کتابخانه دیجیتال ارسال و کارشناسان کتابخانه دیجیتال پس از جستجو، مقالات مورد نظر کاربر را بازیابی و ارسال مینمودند. در سال ۱۴۰۱ و همزمان با محدودیت بوجود آمده برای پیامرسانهای خارجی از جمله واتساپ، زیرساخت درخواست مقاله از شبکههای اجتماعی خارجی به پیامرسانهای داخلی منتقل، و پیامرسان نسیم رضوان و پیامرسان گپ به عنوان نماینده انتخاب و عملیاتی شدند.[۱۰۹]
به همین منظور دانشجویان و پژوهشگران محترم میتوانند با نصب اپلیکیشن پیام رسان نسیم رضوان یا گپ، عنوان یا کلیدواژه مقالات مورد نیاز خود را به شماره ۰۹۰۱۲۴۸۷۴۰۹ در این پیامرسان ارسال نمایند. کارشناسان مربوطه در ساعتهای اداری پیامهای ارسالی را بررسی، جستجو و در اسرع وقت مقالات بازیابی شده را ارسال خواهند نمود. برای عضویت در کانال خدمات تحویل مقالات، کاربران میتوانند واژه عضویت را از طریق پیام رسانهای یاد شده به شماره ۰۹۰۱۲۴۸۷۴۰۹ ارسال نمایند.[۱۱۰]
خدمات امانت دیجیتال
همزمان با تغییر شرایط جامعه در وضعیت کرونا و محدودیتهای حضور مخاطبان در محل کتابخانه جهت امانت و مطالعه کتب مورد نیاز خود، مسئولین فضای مجازی سازمان کتابخانهها را بر آن داشت تا با راه اندازی خدمات امانت دیجیتال در بستر اینترنت کتب درخواستی متقاضیان را در قالب خدمات امانت دیجیتال، در اختیار ایشان قرار دهند. با این هدف خدمات امانت دیجیتال طراحی و در فاصله زمانی کوتاهی عملیاتی گردید. کاربران کتابخانه دیجیتال با استفاده از این خدمت قادر به درخواست کتب مورد نیاز خود در هر ساعت از شبانه روز از طریق پایگاه امانت دیجیتال بوده و پس از تأیید کارشناس مربوطه میتواند بصورت آنلاین منبع درخواستی خود را در مدت زمان معین مطالعه نماید. نظر به نو پا بودن این خدمت در سامانه کتابخانه دیجیتال، گسترش و بهینهسازی این خدمت طی سال جاری در دستور کار قرار گرفته و با پیشبینیهای انجام شده، افزونه ایجاد پروفایل اختصاصی امانت دیجیتال و همچنین سامانه گزارشگیری این خدمت طراحی و به سامانه کتابخانه دیجیتال افزوده خواهد شد. این خدمت شامل دسترسی به تصاویر انواع کتب چاپی فارسی، عربی و زبانهای خارجی البته با رعایت حق مؤلف است. کاربر پس از عضویت، درخواست خود را ثبت و برای کارشناس مربوط میفرستد. در صورت موجود بودن فایل دیجیتال منبع درخواستی، پس از گذشت ۴۸ ساعت، لینک دسترسی به نسخه دیجیتال کتاب در اختیار کاربر قرار میگیرد و امکان مطالعه برخط (آنلاین) و تورق کتاب به مدت دو هفته فراهم میشود.[۱۱۱]
مرکز مطبوعات
اداره مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی به درازای اولین روزنامه ایران دارد و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از کتابخانهٔ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسیزبان در ایران،[۱۱۲] است. برای آگاهی دقیقتر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهمآوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ ایجاد شد و با بهرهگیری از روشهایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید، مبادله و جذب روزانه دهها عنوان و صدها نسخهٔ جدید از نشریات، توسعهٔ چشمگیری یافت.[۱۱۳][نیازمند منبع]
اداره مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی هم عصر با اولین روزنامه ایران دارد و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از کتابخانهٔ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسیزبان در ایران، است. برای آگاهی دقیقتر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهمآوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ ایجاد شد و با بهرهگیری از روشهایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید، مبادله و جذب هر روزهٔ دهها عنوان و صدها نسخهٔ جدید از نشریات، توسعهٔ چشمگیری یافت. کتابخانهٔ آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه آرشیو نشریات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ ایران) تا نشریات جاری را ثبت کرده است. در این آرشیو، بالغ بر ۳۴ هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبانهای فارسی، عربی، لاتین و بیش از ۵۰ زبان دیگر فراهم آمده است.[۱۱۴]
بخشهای اداری
بخش سفارشات، ثبت و مخزن مطبوعات
وظیفهٔ اصلی این بخش، سفارش و فراهمآوری، طبقهبندی، آمادهسازی، پیگیری کسری، ثبت و نگهداری نشریات ادواری در مخازن است که این وظایف را قسمتهای زیر انجام میدهند:[۱۱۵][نیازمند منبع]
- سفارش و فراهم آوری مطبوعات: تمامی مراحل شناسایی، سفارش، جذب و پیگیری کسری نشریات منتشر شده در داخل کشور و برخی نشریات خارجی، به عهدهٔ این قسمت است
- فهرستنویسی و آمادهسازی مطبوعات: کارشناسان این قسمت، وظیفهٔ فهرست نویسی و سازماندهی و ثبت و ضبط نشریه را درطی یک سال به عهده دارند.
- دیجیتال سازی نشریات: این واحد، وظیفهٔ جذب نشریات الکترونیکی یا تهیهٔ اسکن نشریات را برای دیجیتالسازی به عهده دارد.
- مخازن مطبوعات: در گروه مطبوعات، مخازن متعدد شامل مخازن مجله و سالنامه، روزنامه، نشریات دانشجویی، نشریات لاتین، پیش آرشیو، مجموعهٔ استاد مرحوم محمد گلبن و مجموعهٔ استاد سید فرید قاسمی وجود دارد.
- نمایهسازی و چکیدهنویسی مطبوعات: با هدف ارائل خدمات بهتر به پژوهشگران، سهولت دسترسی و همچنین حفاظت از نشریات آرشیوی، اقدام به تهیه فهرست مقالات، نمایهسازی و چکیدهنویسی نشریات ادواری شده است.
- بخش تالارهای مطالعه مطبوعات: وظیفهٔ اصلی این بخش پاسخگویی به محققان، دانش پژوهان، طلاب علوم دینی و دانشجویان در حوزهٔ مطبوعات چاپی و الکترونیکی است. به منظور ارائهٔ خدمات مطلوب، شناسایی و تهیهٔ همهٔ فهرستها و نمایههای مطبوعاتی، بر عهدهٔ این تالاراست.[۱۱۶]
مجموعهها و داشتههای منحصر به فرد
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامهها، نشريات دانشگاهي، نشریات دانشجويي، نشريات الكترونيكي، خبرنامهها، نشريات تجربي مانند نشريات دانش آموزي و نشريات مساجد، شبنامهها، کتابهای مطبوعاتی و بريدههای جرايد است. برخی از منابع منحصر به فرد آرشیو مطبوعات:
- مجموعه مطبوعاتی استاد محمد گلبن 1560عنوان، 52 هزار نسخه[۱۱۷]
- مجموعه استاد سید فرید قاسمی 2002 عنوان ، 38900 نسخه [۱۱۸]
- نشریات دانشجویی اهدایی وزارت علوم 9050 عنوان 56 هزار نسخه
- مجموعه های میرزا رضا خان نائینی 9عنوان 250 نسخه دوره قاجار[۱۱۹]
- نشریات اهدایی سیدجلال الدین طهرانی 14 عنوان 180 نسخه[۱۲۰]
- نشریه فرانسوی زبان اکودو پرس (1885م)
- روزنامه علميه دولت عليّه ايران اولين نشريه علمي و سه زبانه ايران (1287ق)
- نشریه وقايع عدليه (1287ق)
- نشریه دانش اولین نشریه آموزشگاهی ایران (1299ق)
- حبل المتين كلكته در هند (1311ق)
- روزنامه تربيت اولين روزنامه آزاد غيردولتي ايران (1314ق)
- نشریه الاسلام (گفتگوي صفا خانه اصفهان) اولین نشریه اسلامی ایران (1320ق)
- روزنامه ملانصرالدين تبريز (1324ق)
- روزنامه صور اسرافيل طهران (1325 ق)
- اولين مجله ديني مشهد با عنوان الکمال (1338 ق)،
- مجله پيش آهنگي ايران قديميترين نشريه تخصصي ورزشي(1306خ)
- ايران كوده اولين مجله مطالعات زباشناسي كشور (1323خ)
- اولین روزنامه ایران: کاغذ اخبار، نخستین نشریه ادواری ایران است که ۷۰ سال پیش از صدور فرمان مشروطه ایران در دوره پادشاهی محمدشاه قاجار توسط میرزا صالح شیرازی منتشر شد.
مرکز اسناد
گردآوری، طبقهبندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایهسازی و ارائهٔ خدمات به پژوهشگران، اطلاعرسانی و انجام فعالیتهای پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیهٔ فیلم، عکس و نگهداری آن، از وظایف این گروه است. گروه اسناد با دارا بودن ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند مکتوب و ۱۰۰ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی از بخشهای ذیل تشکیل شده است[۱۲۱]
- ارزشیابی و پیش آرشیو
شناسایی، گردآوری و آمادهسازی اولیهٔ اسناد، از وظایف این بخش است. این بخش، محل نگهداری اسناد انتقالی ادارات وابسته به آستان قدس رضوی است که پس از اتمام ارزش جاری و اولیه و اعلام عدم نیاز آن توسط کارشناسان ادارات و سازمانهای تابعهٔ آستان قدس، طی تشریفات و مراحل قانونی به مخزن پیش آرشیو منتقل میشود.[۱۲۲]
- آمادهسازی و طبقهبندی اسناد
سندهای دارای ارزش تاریخی، به این بخش منتقل میشوند؛ تا پس از طبقهبندی، عنوان دهی و فهرست نویسی شوند. در این فهرست چکیدهای از سند به همراه مشخصات سند شناسی تهیه و پس از اینکه داخل پوشهها و کارتنهای مخصوص گذارده شده به بخش مخزن اسناد منتقل میشود.[۱۲۳]
بخش مخزن اسناد
در بخش مخزن، اسناد مکتوب پس از ثبت در دفاتر اموالی، در شرایط استاندارد، نگهداری میشوند. در این بخش اسناد مرمتی تفکیک و به اداره مرمت منتقل میشوند. هم چنین نسخه پشتیبان از اسناد تهیه شده تا در اختیار محققان قرار بگیرد. اطلاعات فهرست نویسی اسناد دراین بخش وارد نرمافزار کتابخانه میشود.[۱۲۴]
- بخش نمایه سازی و مستندسازی اسناد
در بخش نمایهسازی، برای تسریع و تسهیل بازیابی اطلاعات، به استخراج کلید واژهها و توصیفگرها از اسناد برابر استانداردهای علمی و اطلاعرسانی و ثبت در برگههای نمایهسازی و ورود آن به نرمافزار کتابخانه پرداخته میشود. تدوین اصطلاح نامه و مستند اسامی در حوزهٔ اسناد از دیگر اقدامات این بخش است.[۱۲۵]
- بخش اسناد دیداری و شنیداری
جمعآوری، نگهداری، ساماندهی، فهرست نویسی اسناد دیداری و شنیداری شامل عکس، نوارهای صوتی و تصویری و سایر منابع مربوط و تبدیل این مواد به فرمت دیجیتال از وظایف این بخش است. اطلاعرسانی به محققان از دیگر وظایف این بخش محسوب میشود.[۱۲۶]
- بخش تاریخ شفاهی
مصاحبه با افراد مطلع، سالخوردگان و مردان و زنان مؤثر در تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد و خراسان، در حوزههای علم و ادب، سیاست، اجتماع، هنر، ورزش، فرهنگ و مذهب، از وظایف این بخش است که پس از پیادهسازی و تایپ و نمایهسازی به مخزن اسناد سپرده شده تا در آینده و سپری کردن عمر سندی خود، در اختیار محققان قرار گیرد. علاوه بر این، ثبت وضعیت معماری و وقایع مهم روز به وسیله عکس و فیلم، از دیگر وظایف این بخش است.[۱۲۷]
این کتابخانه که دارای بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری است و قدیمیترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد، برای قرار گرفتن در ردیف پنج کتابخانه معتبر دنیا برنامهریزی کرده و تاکنون گامهای مؤثری را در تحقق این هدف برداشته است.[۱۲۸]
- بخش پژوهش و مطالعات اسناد
بررسی و تعیین موضوعات و اولویتهای پژوهشی اسناد و ارائه به شورای پژوهش اسناد، برنامهریزی جلسات، تنظیم و تدوین طرحهای پژوهشی اسناد (کتاب، مقاله، بروشور، فهرست و دستنامه و…) و مواد آموزشی مرتبط با این حوزه است. تهیة مقاله برای پژوهشنامهٔ مطالعات اسنادی و آرشیوی و معرفی اسناد نفیس در مجلات تخصصی، برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی اسناد و پیشنهاد دعوت از استادان و پژوهشگران به منظور تشکیل جلسات تخصصی، معرفی فعالیتهای پژوهشی اسناد در وب سایت، نمایشگاهها و مطبوعات و ارائهٔ گزارشهای پژوهشی را به عهده دارد.[۱۲۹]
ثبت سه اثر مرکزاسناد آستان قدس در حافظه ملی و جهانی یونسکو
مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در عصر صفوی
بالغ بر ۶۹ هزار برگ سند از دوره صفوی است که نه تنها نشان دهنده شیوه اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان، خدمات به زوار، هزینهها ودرآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهد زمان صفوی را به خوبی نشان میدهد، مشاغل آن زمان، محلات و خیابانها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به جزئیات تمام به تصویر میکشاند. این اسناد تنها اسناد برجای مانده از دوره صفوی بوده که به این دلیل بسیار ارزشمند و گرانبها است.[۱۳۰]
مجموعه اسناد افشاریه موجود در آستان قدس رضوی
اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دوره افشاریه مشتمل بر ۳۲ هزار و ۱۷۰ صفحه سند است که دوره به قدرت رسیدن نادر از ۱۱۴۵تا ۱۱۴۸، دوره سلطنت وی از ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰، دوره جانشینان نادر درخراسان از ۱۱۶۰ تا ۱۲۱۷ق/ دربرمیگیرد. در این اسناد نحوه اداره بیوتات متبرکه حرم رضوی، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل آن، به چشم میخورد. نیز در حوزه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اطلاعات بسیار خوبی از آن زمان میدهد. این اسناد پیونددهنده میراث مذهبی مرتبط با امام رضا (ع) با ساختار سیاسی حکومت افشاریه در یک دوره تاریخی است و به نوعی بیانگر آمیختگی تفکرات سیاسی و مذهبی در یک دوره تاریخی است. در واقع تعامل بین میراث مذهبی شیعی با نگرشهای نوین سیاسی و دینی یکی از مقتدرترین پادشاهان ایران است که تلاش نمود تا علیرغم همه درگیریهای سیاسی و جنگهای پی درپی، ارائه دهنده دیدگاههای جدید خصوصاً در زمینه رویدادهای مذهبی و اجتماعی باشد.[۱۳۱]
اسناد مسجد جامع گوهرشاد
مسجد گوهرشاد یکی از مساجد مهم تاریخی درایران و منطقه است که به سال ۸۲۱ توسط گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ تیموری ساخته شده است. نام مسجدگوهرشاد در اسناد با نامهای مسجدجامع؛ مسجدجامع کبیر، مسجدجامع کبیر ارض اقدس و سرکار مسجدجامع، مسجدجامع کبیرگوهرشاد ثبت شده است.[۱۳۲]
دوره تاریخی اسناد مورد معرفی، از سال ۱۰۰۱ق که اولین اسناد آستان قدس وجود دارد تا پایان دوره قاجار یعنی سال ۱۳۴۴ق. دربرمی گیرد. بیش از دوهزار و پانصد برگ سند در مجموعه اسناد آستانقدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده است. این اسناد در سال ۱۳۹۷ ثبت حافظه ملی یونسکو شد.[۱۳۳]
قدیمیترین سند در موضوع مسجدگوهرشاد، مربوط به سال ۱۰۱۷ و دوره شاه عباس است[۱۳۴]
فهرست رئیسان کتابخانه
| دوره | تصاویر | نام | سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| فاجار | 
|
ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار | ۱۲۲۷ ه.ش | شیخ الرئیس رئیس کتابخانه علی بن موسی الرضا در دوره ناصرالدین شاه قاجار پادشاه ایرانی |
| فاجار | 
|
حاج اوکتای قاآن | ۱۲۶۵ ه.ش | وی دومین رئیس کتابخانه در دوره ناصری |
| فاجار | 
|
عبدالرضا سراجالسلطان | ۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه.ش | |
|
عبدالعلی میرزا اوکتائی | ۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه.ش | در دوره قاجار | |
| پهلوی | در دوره پهلوی | |||
|
ابوالقاسم کتابدار | ۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه.ش | ||
|
سیدهاشم مکاسبی | ۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه.ش | ||
| جمهوری اسلامی |
پانویس
- ↑ «تاریخچه». سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۹.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». آستان قدس رضوی. بایگانیشده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۳ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟».
- ↑ شماره اموالی 3014-3015
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
- ↑ شاکری، گنج هزار ساله، ص 33
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
- ↑ (کتابخانه مرکزی آستان قدس، نسخه خطی 2918)
- ↑ (افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار. ص. ۷۰.
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)
- ↑ (6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۱۴۵.
- ↑ (حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)
- ↑ «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام».
- ↑ «این کتابخانه هزار سال قدمت دارد».
- ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور افتتاح شد».
- ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان».
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟».
- ↑ «آستان قدس رضوی».
- ↑ شاکری، رمضانعلی. گنج هزار ساله. ص. ۵۴.
- ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته».
- ↑ «مضامین کاشی نگاره های دوره قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعه تطبیقی کاشی نگاره معجزه حمله شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)».
- ↑ «گنجینه بزرگ کتابخانه آستان قدس رضوی به بهره برداری رسید».
- ↑ «افتتاح بزرگترین مخزن صیانت از میراث فرهنگی کشور».
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیرهسازی یکصد میلیون منبع».
- ↑ مجموعه مقالات کنگره بینالمللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۷۹. صص. ۶۲۵-۶۲۶–۶۲۷.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ [کتابهای درسی در ایران از تأسیس دارالفنون تا انقلاب اسلامی 1357 - 1230 «کتابهای درسی در ایران از تأسیس دارالفنون تا انقلاب اسلامی 1357 - 1230»] مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). - ↑ سجادی و حافظیان رضوی، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «آستان قدس صاحب بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است». ۲۰۲۳-۰۵-۱۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۹.
- ↑ «قدیمیترین نسخه قرآنی وقفی در گنجینه رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵.
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ فاضل، «کتابخانههای عمده مشهد»، وحید.
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانهروزی شد».
- ↑ «کتابخانه آیت الله محمد بروجردی (ره)- بروجرد».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- سرخس».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند».
- ↑ «کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر».
- ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه».
- ↑ «کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع) گناباد».
- ↑ «حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند».
- ↑ «فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- قاین».
- ↑ «کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر».
- ↑ «کتابخانه و موزه ملی ملک».
- ↑ «کتابخانه وزیری یزد».
- ↑ «کتابخانه مروج- یزد».
- ↑ «کتابخانه مرتضوی- رفسنجان».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان».
- ↑ «کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر انار».
- ↑ «کتابخانه هرندی- کرمان».
- ↑ «فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار».
- ↑ «کتابخانه مسجدالرضا».
- ↑ «کتابخانه عباس تربتی».
- ↑ «کتابخانه مجتبی قزوینی».
- ↑ «کتابخانه هاشم قزوینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخانه مسجد قبا».
- ↑ «کتابخانه مسجد زینبیه».
- ↑ «کتابخانه مسجد پیغمبر».
- ↑ «کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا».
- ↑ «کتابخانه محمدیه».
- ↑ «کتاخانه مسجد جوادالائمه».
- ↑ «کتابخانه و حسینیه امام رضا».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام سجاد».
- ↑ «کتابخانه سیار».
- ↑ «کتابخانه گویای رضوی».
- ↑ «کتابخانه مسجد غدیر باباعلی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخنه حضرت معصومه».
- ↑ «کتابخانه مجتمع فر هنگی امام خمینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد پنجتن». کاراکتر soft hyphen character در
|نشانی=در موقعیت 96 (کمک) - ↑ «کتاخانه مسجدامیرالمومنین».
- ↑ «کتابخانه تخصصی کودک».
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاههای مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت». ۲۰۲۳-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. ۱۳۹۶. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵-۰۷-۵.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۶). کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵-۰۷-۵. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۲). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11».
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۶). کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵-۰۷-۵. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۲). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11».
- ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای کشورتوسط آستان قدس رضوی». ۲۰۲۱-۰۴-۲۲. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۸.
- ↑ «ایستگاه مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور راهاندازی شد». ۲۰۲۱-۱۱-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۵.
- ↑ «مشترکان کتابخانه دیجیتال رضوی به ۷۵ مرکز در کشور رسید». ۲۰۲۰-۱۱-۱۸. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۴۰۰). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی؛ امکانات، قابلیتها و ویژگیها. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 13».
- ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات». ۲۰۲۰-۱۱-۰۳. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۷.
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». ۲۰۲۱-۱۰-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۶). کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵-۰۷-۵.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۶). کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. ص. ۱۲۸. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵-۰۷-۵.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۶). کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات. سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۷۳۵۰-۷-۵.
- ↑ زبردست، مریم (۱۳۸۹). «خدمات مرجع دیجیتالی با نگاهی به سامانه "پرسش از کتابدار" سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 2(شماره 6 بهار 1389), 1-20».
- ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
- ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۶.
- ↑ «تداوم فعالیت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در روزهای کرونایی». ۲۰۲۱-۰۴-۱۲. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۱.
- ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۶.
- ↑ «امانت دیجیتال». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۹.
- ↑ «بزرگترین آرشیو مطبوعاتی ایران».
- ↑ «بیش از 8هزار نسخه نشریه به زبانهای مختلف وارد آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی شد».
- ↑ «مخازن مطبوعات». مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۴.
- ↑ «اداره مطبوعات- مجموعه ها».
- ↑ «اداره مطبوعات- مجموعه ها».
- ↑ «زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)». همشهری آنلاین.
- ↑ «سید فرید قاسمی». اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان.
- ↑ «میرزا رضا خان طباطبایی نایینی». ویکی پدیا.
- ↑ «جلالالدین تهرانی». ویکی پدیا.
- ↑ «نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است».
- ↑ «مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است».
- ↑ «نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است».
- ↑ «نگاهی به شکلگیری و گسترش آرشیو تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی خاورمیانه در آستان قدس رضوی موجود است».
- ↑ «مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است».
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس».
- ↑ «نمایه سازی حدود 32 هزار و 170 صفحه از اسناد افشاریه».
- ↑ محبوب و طلایی، الهه و زهرا. گزیده اسناد مسجد گوهرشاد از صفویه تا قاجار. ص. ۱۱.
- ↑ «وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد».
- ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن همنفَسی با حرم منور رضوی».