کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
 ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی | |
| کشور | ایران |
|---|---|
| تأسیس | ۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴[۱] |
| موقعیت | مشهد، حرم امام رضا |
| گردآوری | |
| اطلاعات دیگر | |
| وابستگی | آستان قدس رضوی |
| وبگاه | |
| نقشه | |
| خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). | |
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتابها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانهها در ایران و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میباشد.[۲]
پیشینه کتابخانه رضوی
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانههای وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. به عقیده سنابادی از پژوهشگران تاریخ شفاهی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث اسلامی داشته است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛ اما قرائن تاریخی و برخی وقفنامهها، تاریخ تأسیس آن را به پیش از ۳۶۳ ه. ق میرساند.[۳]
یکی از قدیمیترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هماکنون در کتابخانه نگهداری میشود، قرآنی خطی است که کشواد بن املاس، حکمران وقت اصفهان، در سال ۳۲۷ ه. ق وقف کردهاست.[۴][۵]
کوچ شیعیان، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس حوزههای علمیه، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتابها برای حرم امام رضا شایع شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانهای مستقل، با هدف نگهداری کتابها تاسیس شود۔[۶] در وقفنامهای که در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته شدهاست، سال ۸۶۱ ه. ق به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شدهاست که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه۔ق است.[۷]
در دوره صفویه
با افزایش تعداد کتب و ادعیه و سایر کتابهای مورد نیاز طلاب علوم دینی، محلی مستقل با عنوان قرائتخانه در حرم امام رضا تاسیس شد۔[۸] در دورهٔ شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، برخی کتابها و وقفنامههای مندرج در حاشیه کتابها، از وجود کتابخانهای با عبارت «خزانةالکتب» نام بردهاند.[۹] در دوره صفویه، با فرمان شاه طهماسب، دوستمحمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان بهنام صفوی، ریاست کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت[۱۰] و فرزندان وی در سالهای بعد، عهدهدار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۱]
شاهعباس صفوی و شیخ بهایی، کتابها و مصحفهایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمعآوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. در سال ۱۰۰۹ ه. ق و همزمان با سفر شاهعباس به مشهد، چندین قرآن خطی که بعضا منسوب به امامان شیعه بودند وقف کتابخانه شدند.[۱۲] در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآنها و کتابها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام میدادند.[۱۳] بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال ۱۰۱۰ ه. ق تهیه شد.[۱۴]
در دوره افشاریه و قاجاریه
پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز دورهٔ افشاری، نادرشاه برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان وقف کتابخانهٔ آستان کرد.[۱۵][۱۶] بعدها در دوره قاجار تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد۔ از دورهٔ ناصرالدین شاه، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود۔ در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تاسیس شده بودند. در این دوره، قرآنها از کتابها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی برای امور آن صادر کرد.[۱۷] در سالهای پایان دوره قاجار، به سال ۱۳۴۳ ه. ق مصادف با ۱۳۰۳ ه. ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظامنامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۱۸] در سال ۱۳۰۰ ه. ش به بعد و همزمان با نیابت تولیت محمدولی خان اسدی، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت خانه جدا شد. از این کتابخانه در منابع تاریخی با نامهایی چون قرآنخانهٔ حضرت، کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه، کتابخانهٔ سرکار فیض آثار، کتابخانهٔ مشهد رضا، کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه و کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه یاد کردهاند.[۱۹]
در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی
در سال ۱۳۳۰ ه. ش در ضلع شمال شرقی صحن امام خمینی، ساختمانی برای کتابخانه طراحی و ساخته شد۔ این کتابخانه در سال ۱۳۳۴ به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز شد اما در جابه جایی دیگری در سال ۱۳۵۶ به طبقهٔ دوم موزهٔ آستان قدس منتقل شد.[۲۰]
در سال ۱۳۳۲، توسط سید سعید طباطبایی نایینی، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط سازنده کتابخانه به آن اهدا شد. به تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی تعداد کتابهای کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۲۱] در سال ۱۳۶۸، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.[۲۲]
در سال ۱۳۶۰ ه. ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد۔ ۱۲ سال بعد در سال ۱۳۷۴، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد۔[۲۳] در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا مجموعه مخازن کتابخانه در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتابهای اهدایی، به امکانات متنوعی چون راهپله، آسانسور، اتاق هوارسان و۔۔۔ مجهز شوند.[۲۴][۲۵] سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت نه هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری یکصد میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این کتابخانه، در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه. ش افتتاح شد.[۲۶]
ساختمان
ساختمان این کتابخانه، مجموعا شش مرتبه در حرم جابهجا شد۔ مکانهای سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، در تالار آینه، و در کنار درب قسمت شرقی موزه بوده است۔ امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی قرار گرفته است۔[۲۷]
ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در سال ۱۳۷۴ به بهرهبرداری رسید، در سی هزار متر مربع و در سه طبقه ساخته شده است۔[۲۸] معماری این بنا ترکیبی از کارهای دوره قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضا است.[۲۹] در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس نمونهای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنسکاری است و مسجد چوبی آن نیز به شکل نخل تزیین شده است.[نیازمند منبع]
کتابخانه مسجد گوهرشاد که با نام کتابخانه جامع گوهرشاد نیز شناخته میشود، از کتابخانههای حرم است که در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل مسجد گوهرشاد بنا شده بود. معماری بنای این کتابخانه بر طبق معماری حمام گنجعلیخان در کرمان ساخته شده است.[۳۰]
ساختار اداری
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است۔[۳۱] این کتابخانه از بخشهای مختلفی تشکیل شدهاست که هر کدام، وظایف خاص خود را داشتهاند:
کتابخانه عمومی
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعههای معاونت کتابخانهها، دارای قسمتهای مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتابهای چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.[۳۲] عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت میگیرد.[۳۳]
بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه.ش راهاندازی شده است.[۳۴]
مرکز نسخ خطی
«مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی»، از سال ۱۳۹۸ ه.ش به «مدیریت نسخ خطی» تغییر ماهیت یافت.[۳۵] تهیه، نگهداری و فهرستنگاری کتابهای خطی، چاپسنگی، جزوهها و دستنوشتههای خطی و ارائه خدمات از وظایف این اداره عنوان شده است.[۳۶] کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به لحاظ وجود نسخههای خطی نفیس و ارزشمند از سال ۱۳۵۱ ه.ش به تهیه میکروفیلم اقدام کرد و از سال ۱۳۸۸ ه.ش روند دیجیتال سازی منابع به صورت جدی پیش گرفته شد۔ تهیه میکروفیلم و فایل دیجیتالی از نسخ خطی موجود در کتابخانههای وابسته آستان قدس رضوی، همچون کتابخانه ملی ملک، وزیری یزد، جامع گوهرشاد، آیت الله حکیم تهران و بعضاً خارج از کشور مثل جامع الکبیر و دارالمخطوطات یمن و غیره از دیگر فعالیتهای این بخش است.[۳۷]
کتابخانههای تخصصی
کتابخانههای تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحتتر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود۔ مجموعههای تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهلبیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتابهای خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.[۳۸] تالار محققان دیگر خدمات تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین پایاننامهٔ خود هستند و دانشجویان دورهٔ دکتری در نظر گرفته شدهاست. عمدهترین منابع مورد نیاز مراجعان تالار محققان از مخزن و آرشیو کتابهای چاپی فراهم میشود. منابع مرجع (واژهنامهها، دایرةالمعارفها، کتابشناسیها، راهنماها، فهرستها و سرگذشتنامهها و…) به همراه پایاننامه تحصیلی در موضوعات مختلف، از دیگر آثار در دسترس اعضاء این کتابخانه تخصصی است. مشاوره پژوهشی در نگارش پایاننامه و دسترسی به اکثر کتابخانههای آنلاین از جمله ویژگیهای متمایز این کتابخانه عنوان شدهاست۔[۳۹]
آستان قدس رضوی در ۷ شهر درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانههای تخصصی کودک و نوجوان و در ۶ شهر شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانههای وابسته تحت پوشش خود است. نخستین کتابخانه کودک و نوجوان آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ در فرهنگسرای بزرگ امام رضا واقع در شهرستان سرخس به بهرهبرداری رسیده است.[۴۰]
بخش حفاظت و مرمت
فعالیت کتابخانه آستان قدس رضوی، در خصوص مرمت آثار، مطابق اسناد تاریخی موجود در کتابخانه، قریب به ۵۰۰ سال و همزمان با حکومت صفویان، قدمت دارد۔ از همان دوران، مرمتکاران، به مرمت آثار و نسخخطی مشغول بودهاند.[۴۱] «اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی»، یکی از تخصصیترین ادارات مرمت آثار در ایران محسوب میشود که حفاظت و مرمت اشیای تاریخی و هنری موجود در مخازن کتابخانهها و موزهها آستان قدس رضوی را عهدهدار است.[۴۲] در این مرکز اقداماتی چون تدوین روشهای نگهداری از نسخ، حفاظت، مرمت و آفتزدایی، با روشهای مدرن صورت میگیرد.[۴۳] از سال ۱۳۵۱ ه.ش پروژه تهیه نسخه پشتیبان از آثار موجود در مجموعههای مختلف کتابخانه آستان قدس رضوی شروع شد۔ این پشتیبانگیری با استفاده از تهیه میکروفیلم آغاز شد و تا سال ۱۳۸۸ ه.ش، تمامی نسخ خطی موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس و کتابخانههای وابسته به آن، تماماً تبدیل به میکروفیلم شدند.[۴۴]
مرکز مطبوعات
اداره مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، یکی از قدیمیترین مراکز ایران در موضوع مطبوعات است و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از کتابخانهٔ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسیزبان در ایران است.[۴۵] آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ با هدف تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهمآوری نشریات ایجاد شد و با بهرهگیری از روشهایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید و مبادله، توسعهٔ یافت.[۴۶] در این مرکز، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دوره معاصر، بایگانی شدهاند۔ وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۳۴ هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبانهای فارسی، عربی، لاتین و بیش از ۵۰ زبان دیگر گزارش کردهاند.[۴۷]
مرکز اسناد
گردآوری، طبقهبندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایهسازی و ارائهٔ خدمات به پژوهشگران، اطلاعرسانی و انجام فعالیتهای پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیهٔ فیلم، عکس و نگهداری آن، از وظایف مرکز اسناد در کتابخانه آستان قدس رضوی است.[۴۸] این مرکز از بخشهای مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آمادهسازی و طبقهبندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است۔[۴۹] این مرکز دارای بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری است و قدیمیترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.[۵۰]
میراث مکتوب
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهمترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتابهای چاپ سربی قدیم، کتابهای درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، نفایس هنری، مجموعه قرآنهای چاپی و … است.[۵۱] مجموع کتابهای کتابخانه مرکزی، حدود دو و نیم میلیون نسخه تخمین زده میشودکه ۹۴ هزار نسخه خطی قرآن از جمله این آثار خطی است.[۵۲]
نسخ نفیس
پنجاه و هشت هزار و سیصد و بیست و نه نسخه خطی، پنجاه و سه هزار و بیست نسخه چاپ سنگی، چهارده هزار و نهصد و هفتاد و نه جزوه و پنجاه و سه هزار هشتصد و سیزده نسخه قرآن و در مجموع یکصد و هشتاد هزار و صد و چهل و یک نسخه منابع ارزشمند در مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی نگهداری میشود۔[نیازمند منبع] گزارش شده است که این مجموعه با احتساب نسخ موجود در کتابخانههای وابسته به خود تا سال ۱۴۰۰ شمسی، قریب به یکصد و هفتاد هزار جلد نسخه خطی را آرشیو کرده است[۵۳] که این رقم در سالهای بعد افزایش یافته است.[۵۴] برخی از آثار موجود در این مجموعه، مربوط به سدههای اولیه اسلام و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر اساتید خط کتابت شده است. نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع موضوعی برخوردار است که موضوعات ادبی، مذهبی، پزشکی و مرقع و قطعه خط را شامل میشود. از مهمترین نسخ خطی این مرکز، میتوان به قدیمیترین قرآن کامل دنیا اشاره کرد.[۵۵] دو نسخه قرآن خطی به خط کوفی و منسوب به علی بن ابیطالب از جمله قدیمیترین آثار موجود در این کتابخانه بهشمار رفتهاست۔[۵۶]
اولین قرآن وقفی تاریخدار به سال ۳۲۷ ه. ق،[۵۷] شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه. ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری از جمله نفایس این مجموعه بهشمار میرود.[۵۸] از مهمترین ویژگیهای مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتابهای خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی ادامه دارد. از آثار این مرکز قرآنهای خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظه ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[۵۹]
اسناد
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند مکتوب و ۱۰۰ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کردهاند۔[۶۰] از این میان بالغ بر ۶۹ هزار برگ سند از دوره صفوی است که نه تنها نشان دهنده شیوه اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان، خدمات به زوار، هزینهها و درآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهدِ زمان صفوی را به خوبی نشان میدهد و مشاغل آن زمان، محلات و خیابانها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به جزئیات تمام به تصویر میکشاند. این اسناد تنها اسناد برجای مانده از دوره صفوی بوده که به این دلیل بسیار ارزشمند و گرانبها هستند.[۶۱] قدیمیترین سند در موضوع مسجد گوهرشاد، مربوط به سال ۱۰۱۷ و دوره شاه عباس است۔[۶۲] از سال ۱۰۰۱ ه.ق که اولین اسناد آستان قدس وجود دارد تا پایان دوره قاجار یعنی سال ۱۳۴۴ دربر میگیرد. بیش از دو هزار و پانصد برگ سند در مجموعه اسناد آستان قدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده است.[۶۳] اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دوره افشاریه مشتمل بر ۳۲ هزار و ۱۷۰ صفحه سند است که دوره به قدرت رسیدن نادر از ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۸، دوره سلطنت وی از ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰، دوره جانشینان نادر در خراسان از ۱۱۶۰ تا ۱۲۱۷ ق را دربر میگیرد. در این اسناد، نحوه اداره «بیوتات متبرکه حرم رضوی»، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل آن، وجود دارد.[۶۴] مجموعه وسیعی از این اسناد، در سال ۱۳۹۷ ثبت حافظه ملی یونسکو شدند.[۶۵]
نشریات
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامهها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامهها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شبنامهها، کتابهای مطبوعاتی و بریدههای جراید است. برخی از منابع منحصر به فرد آرشیو مطبوعات عبارتند از:[۶۶][نیازمند منبع]
- مجموعه مطبوعاتی استاد محمد گلبن ۱۵۶۰ عنوان در ۵۲ هزار نسخه[۶۷]
- مجموعه استاد سید فرید قاسمی ۲۰۰۲ عنوان در ۳۸۹۰۰ نسخه[۶۸]
- نشریات دانشجویی اهدایی وزارت علوم، ۹۰۵۰ عنوان در ۵۶ هزار نسخه[نیازمند منبع]
- مجموعههای میرزا رضا خان نائینی، ۹ عنوان در ۲۵۰ نسخه مربوط به دوره قاجار[۶۹]
- نشریات اهدایی سیدجلال الدین طهرانی، ۱۴ عنوان در ۱۸۰ نسخه[۷۰]
- نشریه فرانسوی زبان اکودو پرس (۱۸۸۵م)[نیازمند منبع]
- روزنامه علمیه دولت علیّه ایران، اولین نشریه علمی و سه زبانه ایران (۱۲۸۷ق)[نیازمند منبع]
- نشریه وقایع عدلیه (۱۲۸۷ق)[نیازمند منبع]
- نشریه دانش، اولین نشریه آموزشگاهی ایران (۱۲۹۹ق)[نیازمند منبع]
- حبل المتین کلکته، در هند (۱۳۱۱ق)[نیازمند منبع]
- روزنامه تربیت، اولین روزنامه آزاد غیردولتی ایران (۱۳۱۴ق)[نیازمند منبع]
- نشریه الاسلام، (گفتگوی صفا خانه اصفهان) اولین نشریه اسلامی ایران (۱۳۲۰ق)[نیازمند منبع]
- روزنامه ملانصرالدین، تبریز (۱۳۲۴ق)[نیازمند منبع]
- روزنامه صور اسرافیل، طهران (۱۳۲۵ ق)[نیازمند منبع]
- الکمال، اولین مجله دینی مشهد (۱۳۳۸ ق)[نیازمند منبع]
- مجله پیشآهنگی ایران، قدیمیترین نشریه تخصصی ورزشی (۱۳۰۶خ)[نیازمند منبع]
- ایران کوده، اولین مجله مطالعات زباشناسی کشور (۱۳۲۳خ)[نیازمند منبع]
- کاغذ اخبار، نخستین نشریه ادواری ایران۔[نیازمند منبع]
کتابخانه دیجیتال
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۰ ه.ش به دنبال ایجاد کتابخانهای دیجیتال و در دسترس برای کاربران کردهاست۔ نتیجه این تلاش، مجموعهای بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی شد۔ این کتابخانه در بستر وب طراحی و اجرا شده است و در آن، علاوه بر منابع کتابخانه اصلی، از مقالات داخلی و خارجی پایگاههای اشتراکی بهره برده شده است.[۷۱] در راستای سند چشمانداز ۱۴۰۴ سازمان کتابخانههای آستان قدس، کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی قصد دارد به عنوان بزرگترین کتابخانه دیجیتال منطقه، در موضوع تولید محتوای دیجیتال اقدامات جدی داشته باشد.[۷۲] پیش از این و پس از تکمیل تهیه میکروفیلمها از آثار موجود در کتابخانههای وابسته به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۸۸ ه.ش، کتابخانه دیجیتال آستان با استفاده از تکنولوژی دیجیتالسازی، پروژه تهیه فایل دیجیتال و نسخه پشتیبان از نسخ خطی و فراتر از آن نسخ چاپ سنگی و کتب چاپی نفیس را آغاز کرد.[۷۳]
بخش کتابخانه دیجیتال، علاوه بر راهاندازی سامانه دسترسی به کتابها، سامانهای دیگر برای دسترسی به نشریات دیجیتال را نیز فراهم کردهاست۔ اولویت در این سامانه، مجلات و روزنامههای آستان قدس رضوی هستند و تاکنون بیش یکصد و سی هزار نسخه نشریه دیجیتال در این سامانه بارگزاری شدهاند۔[۷۴] از دیگر اقداماتی که در سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی صورت گرفتهاست، تاسیس پایگاههای موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز است۔[۷۵]
بخش کتابخانههای دیجیتال، به منظور دسترسپذیر نمودن منابع دیجیتال در سایر کتابخانهها، ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای سازمان و همچنین دیگر مناطق دورافتاده تدارک دیدهاست.[۷۶] در این راستا ایستگاههای متعددی در شهرهای مشهد، طبس، قوچان، تهران، تربتحیدریه، سرخس، گناباد، کاشمر، اهواز، کرمانشاه، بروجرد، شوشتر و اصفهان راهاندازی شده است.[۷۷]
وسعت و اهمیت
«مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی»، بزرگترین دارنده نسخههای چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمیترین قرآنهای خطی در دنیا بهشمار میرود.[۳۵]
بر اساس گزارش روابط عمومی و امور بینالملل سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تا سال ۱۴۰۲ ه۔ش محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده میکنند.[۷۸]
در حال حاضر بر اساس گزارش سایت «پایگاه دادههای آموزشی آزاد آمریکا» (OEDB)، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، رتبهٔ هفتم را در بین ۲۰ کتابخانه معتبر جهان به خود اختصاص داده است.[۷۹]
کتابخانههای وابسته
تا کنون ۶۰ باب کتابخانه در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران[۸۰] و یک باب کتابخانه در شهر لکهنو در هند به عنوان کتابخانههای وابسته، آستان قدس معرفی شده اند.[۸۱] علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۷ کتابخانه در شهرستانها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانه وابسته به آستان قدس در نظر گرفته میشود.[نیازمند منبع]
| کتابخانههای شهر مشهد | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| نام کتابخانه | موقعیت مکان | تاریخ تأسیس
ه.ش) |
حجم آثار | اعضاء
(نفر) |
توضیحات | |
| کتاب
(جلد) |
نشریه
(عنوان) | |||||
| کتابخانه مسجدالرضا | مشهد، مسجدالرضا | ۱۳۶۱ | ۵۶٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۷٫۰۰۰ | این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کردهاند.[۸۲] |
| کتابخانه آیت الله عباس تربتی | مشهد، جنب مسجد امام رضا | ۱۳۶۱ | ۴۱٫۰۰۰ | ۲۵ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا تأسیس و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.[۸۳] |
| کتابخانه آیت الله مجتبی قزوینی | مشهد، مسجد انصارالمهدی | ۱۳۶۷ | ۱۰۳٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۴٫۴۰۰ | این کتابخانه به درخواست هیئت امنای مسجد انصارالمهدی، در سال ۱۳۶۷ه. ش، تحت پوشش این کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۸۴] |
| کتابخانه آیت الله هاشم قزوینی | مشهد | ۱۳۶۹ | ۹۶٫۰۰۰ | ۲۵ | ۲۵٫۵۰۰ | در سال ۱۳۸۵ ه. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۸۵] |
| کتابخانه امام صادق | مشهد | ۱۳۷۰ | ۳۷٫۰۰۰ | ۲۴ | ۱۰٫۰۰۰ | برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۸۶] |
| کتابخانه مسجد قبا | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۲٫۰۰۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه شامل تعدادی نشریه میباشد.[۸۷] | |
| کتابخانه مسجد زینبیه | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۵ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۸۸] |
| کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۸۹] |
| کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا | مشهد | ۱۳۷۷ | ۲۳٫۰۰۰ | ۱۹ | ۱۱٫۶۰۰ | این کتابخانه، حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.[۹۰] |
| کتابخانه محمدیه | مشهد، مسجد جوادالائمه | ۱۳۷۷ | ۱۹٫۰۰۰ | ۱۶ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه تا سال ۱۳۸۱ ه.ش در آن مسجد[کدام؟] فعال بود. اما به دلیل کمبود فضای مطالعاتی، به مسجدی به نام جوادالائمه منتقل شد.[۹۱] |
| کتابخانه مسجد جوادالائمه | مشهد | ۱۳۷۸ | ۱۹٫۰۰۰ | ۸٫۰۰۰ | این کتابخانه، تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.[۹۲] | |
| کتابخانه امام رضا | مشهد | ۱۳۷۹ | ۳۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.[۹۳] |
| کتابخانه مسجد امام سجاد | مشهد | ۱۳۸۳ | ۱۴٫۰۰۰ | ۱۰ | ۶٫۵۰۰ | از سال ۱۳۸۴ ه.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۹۴] |
| کتابخانه سیار | مشهد | ۱۳۷۷ | این کتابخانه با هدف در دسترس قرار دادن کتابها به افرادی که به کتابخانههای وابسته آستان قدس رضوی دسترسی نداشتهاند، طراحی و اجرا شده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شدهاند.[۹۵] اعضایِ بخش سیار این کتابخانه را بیشتر مراکز فرهنگی و آموزشی تشکیل میدهند.[۹۶][۹۷] | |||
| کتابخانه گویای رضوی (ویژه نابینایان) | مشهد | ۱۳۸۳ | ۱۳٫۰۰۰ | ۳۱۳ | کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه مجتبی قزوینی فرار دارد.[۹۸] خدماتی چون تهیه کتابهای گویا در موضوعات و قالبهای متنوع و ارائه آنان، از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.[۹۹] | |
| کتابخانه مسجد غدیر بابا علی | مشهد | ۱۳۹۶ | ۱۱٫۴۹۷ | ۲۰ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات میباشد.[۱۰۰] |
| کتابخانه امام جعفر صادق | مشهد | ۱۳۹۶ | ۸٫۱۳۰ | ۹۰۰ | این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری میباشد.[۱۰۱] | |
| کتابخانه معصومه آستان قدس رضوی | مشهد | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک میباشد.[۱۰۲] | |||
| کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی | مشهد | ۱۳۷۹ | ۴۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۲۰٫۲۰۰ | مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی» تأسیس شده است.[۱۰۳] |
| کتابخانه مسجد پنج تن | مشهد | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.[۱۰۴] | |||
| کتابخانه مسجد امیرالمؤمنین | مشهد، مسجد امیرالمؤمنین | ۱۳۹۸ | ۴٫۰۰۰ | ۶ | ۳۰۰ | این کتابخانه در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین مشهد ساخته شده است.[۱۰۵] |
| کتابخانه تخصصی کودک | مشهد، مجتمع فرهنگی امام خمینی | ۱۳۹۸ | آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.[۱۰۶] | |||
| کتابخانههای شهرستانهای ایران | ||||||
| نام کتابخانه | موقعیت مکان | تاریخ تأسیس
ه.ش) |
حجم آثار | اعضاء
(نفر) |
توضیحات | |
| کتاب
(جلد) |
نشریه
(عنوان) | |||||
| کتابخانه امام رضا | بروجرد | ۱۳۶۸ | ۴۳٫۱۴۱ | ۱۷ | ۱۷٫۹۵۰ | این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۹۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.[۱۰۷] |
| فرهنگسرای بزرگ علی بن موسی الرضا | سرخس | ۱۳۸۹ | ۴۲٫۰۰۰ | ۱۵ | ۱۱٫۰۰۰ | این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری میشود.[۱۰۸] |
| کتابخانه امام رضا | درگز | ۱۳۸۹ | ۳۲٫۵۰۰ | ۱۷ | ۱۰٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود.[۱۰۹] |
| کتابخانه امام رضا | قوچان | ۱۳۸۹ | ۴۷٫۵۰۰ | ۲۹ | ۱۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود.[۱۱۰] |
| کتابخانه امام رضا | تربت حیدریه | ۱۳۹۳ | ۲۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۴٫۲۰۰ | این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۱۱] |
| کتابخانه امام رضا | بیرجند | ۱۳۸۱ | ۵۰٫۵۳۲ | ۲۵ | ۲۳٫۵۵۰ | این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۱۱۲] |
| کتابخانه علامه شوشتری | شوشتر | ۱۳۷۴ | ۳۶٫۳۳۶ | ۱۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری میشود.[۱۱۳] |
| کتابخانه امام رضا | اهواز | ۱۳۹۸ | ۱۳٫۰۰۰ | این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راهاندازی شده است.[۱۱۴] | ||
| کتابخانه امام رضا | کرمانشاه | ۱۳۴۹ | ۳۱٫۸۶۰ | ۴۲ | ۹٫۴۰۲ | این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سالهای ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.[۱۱۵] |
| کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم | تهران | ۱۳۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | ۱۵ | ۷٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانهای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۱۶] |
| کتابخانه امام رضا | گناباد | ۱۳۹۷ | ۱۶٫۰۰۰ | ۳٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.[۱۱۷] | |
| کتابخانه امام رضا | روشناوند | ۱۳۷۵ | ۱۰٫۰۰۰ | ۱٫۵۰۰ | این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.[۱۱۸] | |
| فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم | طبس | ۱۳۸۰ | ۶۱٫۰۰۰ | ۶۹ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.[۱۱۹] |
| کتابخانه امام رضا | محمدآباد طبس | ۱۳۸۴ | ۹٫۰۰۰ | ۱۱ | ۸۰۰ | این کتابخانه زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.[۱۲۰] |
| کتابخانه امام رضا | قاین | ۱۳۸۶ | ۴۰٫۰۰۰ | ۴۴ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگیهای آن عنوان شده است.[۱۲۱] |
| کتابخانه آیت الله مدرس | کاشمر | ۱۳۷۵ | ۷۶٫۰۰۰ | ۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگیهای آن توصیف شده است.[۱۲۲] |
| کتابخانه ملی ملک | تهران | ۱۳۱۶ | ۱۰۰٫۰۰۰ | حسین آقا ملک، بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد. کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسههای فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیردولتی و غیرانتفاعی در چارچوب وقفنامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت میکند.[۳۵]
کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخههای خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگیهای این کتابخانه شمرده شده است.[۳۵] | ||
| کتابخانه وزیری | یزد | ۱۳۳۴ | ۲۳۵٫۰۰۰ | ۲۷٫۰۰۰ | این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعههایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.[۱۲۳] | |
| کتابخانه مروج | یزد | ۱۳۴۸ | ۹۷٫۰۰۰ | ۱۳۰ | ۲۰٫۰۰۰ | این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری میشود.[۱۲۴] |
| کتابخانه مرتضوی | رفسنجان | ۱۳۸۳ | ۷۴٫۰۰۰ | ۱۵ | ۲۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.[۱۲۵] |
| کتابخانه جوادالائمه | رفسنجان | ۱۳۸۳ | ۳۵٫۰۰۰ | ۵٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجموعهای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.[۱۲۶] | |
| کتابخانه امام رضا | کرمان | ۱۳۸۵ | ۲۰٫۰۰۰ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری میشود.[۱۲۷] | |
| کتابخانه امام علی بن موسی الرضا | امین شهر رفسنجان | ۱۳۷۵ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۸ | ۳٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمکهای عباس امین تأسیس شد.[۱۲۸] |
| کتابخانه هرندی | کرمان | ۱۳۵۰ | ۸۶٫۰۰۰ | ۳۲ | ۱۳٫۷۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۲۹] |
| فرهنگسرای امام رضا | سبزوار | ۱۳۹۵ | ۳۵٫۰۰۰ | ۳۶ | ۱۳٫۷۰۰ | این فرهنگسرا در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگیهای این کتابخانه برشمرده شده است.[۱۳۰] |
واقفین عمده
افراد زیادی به این کتابخانه کتاب وقف و خدمات قابل توجهی کردهاند؛ عبارتند از:[۱۳۱]
- ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابیالحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور به تاریخ ۳۶۳ ه.ق
- ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر به تاریخ ۳۹۳ ه.ق
- ابوالبرکات علیبن حسین رازی به تاریخ ۴۲۱ ه.ق
- علیبن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ ه.ق
- ابوالفتوح صاعدبن سید جمالالدین راوسانی به تاریخ ۵۱۵ ه.ق
- جمالالدین علیبن اسماعیل به تاریخ ۵۳۵ ه.ق
- شهر ستی بنت الامیر ابیالعباس خسرو فیروزبن رکنالدوله در اوایل قرن پنجم ه.ق
- علیبن ابیالفضل به تاریخ ۶۱۴ ه.ق
- جلالالدین شیخ ابوسعید قزل ارسلان به تاریخ ۹۶۱ ه.ق
- ترکان زمرد دختر محمود ایلک خانی از خاندان آل افراسیاب و خواهرزاده سنجر سلجوقی.
- خواجه مظفرالدین تبکچی استرآبادی به تاریخ ۹۲۰ ه.ق
- سید محسن رضوی به تاریخ ۹۲۵ ه.ق
- امیر سیدعلی حسینی به تاریخ ۹۴۰ ه.ق
- عایشه الحو لابنت عبداللهبن عبدالرحمن التاجر به تاریخ ۹۵۴ ه.ق
- قاضی جهان سیفی حسینی قزوینی به تاریخ ۹۶۰ ه.ق
- سلطان ابراهیم قطبشاه پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه.ق
- امیر محمدرضا استرآبادی به تاریخ ۱۰۱۱ ه.ق
- ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه.ق
- خواجه شیراحمد بن عمیدالملک بن شیراحمدی تونی از مردمان اواخر قرن دهم ه.ق است.
- شاه عباس صفوی شخصاً بعضی از مصاحف فوقالعاده ممتاز و کتب گرانبها در تاریخ ۱۰۱۷ ه.ق به کتابخانه هدیه نمود.
- سید محمد زمان حسینی اعرجی سمنانی، از علما جامع عصر خود بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۲۴ ه.ق است.
- شیخ بهایی کتب نفیسی در تاریخ ۱۰۳۰ ه.ق وقف نموده است.
- حکیم الملک امیر جبرییل حسینی از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه.ق است.
- ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن در تاریخ ۱۰۶۷ ه.ق کتاب اهدا نمود.
- نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه.ق
- زینالعابدین خادم شریف اصفهانی به تاریخ دوم رجب ۱۱۶۹ ه.ق
- تاج ماه بیگم (۱۲۸۲ ه.ق) مدفون در رواق پشت سر حرم مطهرِ.
- عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضلالله الحسینی قزوینی. از رجال عالیرتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهدهدار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه.ق است.
- محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن سید نعمتالله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه.ق است.
- اشرفالسلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه.ق مدفون در رواق روضه حرم امام رضا، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه.ق است.
- سیدعلی خامنه ای رهبر ایران نیز یکی از بزرگترین واقفان نسخ خطی به کتابخانه رضوی هستند.[۱۳۲][۱۳۳][۱۳۴]
فهرست رئیسان کتابخانه
| دوره | تصاویر | نام | سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| فاجار | 
|
ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار | ۱۲۲۷ ه.ش | شیخ الرئیس رئیس کتابخانه علی بن موسی الرضا در دوره ناصرالدین شاه قاجار پادشاه ایرانی |
|
حاج اوکتای قاآن | ۱۲۶۵ ه.ش | وی دومین رئیس کتابخانه در دوره ناصری | |
|
عبدالرضا سراجالسلطان | ۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه.ش | ||
|
عبدالعلی میرزا اوکتائی | ۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه.ش | در دوره قاجار | |
| پهلوی | در دوره پهلوی | |||
|
ابوالقاسم کتابدار | ۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه.ش | ||
|
سیدهاشم مکاسبی | ۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه.ش | ||
| جمهوری اسلامی | 
|
عباس سعیدی | ۱۳۵۸ | نخستین رئیس کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی |
|
رمضانعلی شاکری | ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۲ | ||
|
سیدعلی اردلان | ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۷ | ||
|
علی رضا برازش | ۱۳۷۷ | ||
|
محمدعلی برادران رفیعی | ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷ | ||
|
محمدهادی زاهدی | ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ | ||
|
مجتبی بذرافشان | ۱۳۹۷ | ||
|
سیدجلال حسینی | ۱۳۹۷ تا کنون | دوران ریاست وی تا سال ۱۴۰۲ شمسی همچنان ادامه دارد |
پانویس
- ↑ «تاریخچه». سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۹.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». آستان قدس رضوی. بایگانیشده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۳ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟».
- ↑ شماره اموالی 3014-3015
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
- ↑ شاکری، گنج هزار ساله، ص 33
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
- ↑ (کتابخانه مرکزی آستان قدس، نسخه خطی 2918)
- ↑ (افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار. ص. ۷۰.
- ↑ (6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۱۴۵.
- ↑ (حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)
- ↑ «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام».
- ↑ شاکری، رمضانعلی. گنج هزار ساله. ص. ۵۴.
- ↑ فاضل، «کتابخانههای عمده مشهد»، وحید.
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته».
- ↑ «افتتاح بزرگترین مخزن صیانت از میراث فرهنگی کشور».
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیرهسازی یکصد میلیون منبع».
- ↑ «گنجینه بزرگ کتابخانه آستان قدس رضوی به بهرهبرداری رسید».
- ↑ «آستان قدس رضوی».
- ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته».
- ↑ «مضامین کاشی نگارههای دوره قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعه تطبیقی کاشی نگاره معجزه حمله شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)».
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ «این کتابخانه هزار سال قدمت دارد».
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی».
- ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی».
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ ۳۵٫۳ «آستان قدس صاحب بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است». ۲۰۲۳-۰۵-۱۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵. خطای ارجاع: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است - ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانهروزی شد».
- ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور».
- ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی».
- ↑ «67 هزار آثار فرهنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حفاظت و مرمت شد».
- ↑ «روشهای جدید مرمت نسخههای خطی در کتابخانه آستان قدس».
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». ۲۰۲۱-۱۰-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «بزرگترین آرشیو مطبوعاتی ایران».
- ↑ «بیش از 8هزار نسخه نشریه به زبانهای مختلف وارد آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی شد».
- ↑ «مخازن مطبوعات». مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۴.
- ↑ «نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است».
- ↑ «بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی خاورمیانه در آستان قدس رضوی موجود است».
- ↑ «مخزن کتب چاپ سنگی».
- ↑ «عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور».
- ↑ «کتابخانه آستان قدس رضوی در آستانهٔ یک تحول بزرگ».
- ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد».
- ↑ «قدیمیترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری میشود».
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ «قدیمیترین قرآن وقفی در بزرگترین موزه قرآن جهان + عکس».
- ↑ «نمایش نسخ خطی نفیس در کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «اهدای بیش از ۱۳۰۰ نسخه خطی به کتابخانه مرکزی رضوی در سال ۱۴۰۱».
- ↑ «نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس».
- ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن همنفَسی با حرم منور رضوی».
- ↑ «وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد».
- ↑ «نمایه سازی حدود 32 هزار و 170 صفحه از اسناد افشاریه».
- ↑ «وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد».
- ↑ «مخازن آرشیوی».
- ↑ «زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)». همشهری آنلاین.
- ↑ «سید فرید قاسمی». اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان.
- ↑ «میرزا رضا خان طباطبایی نایینی». ویکیپدیا.
- ↑ «جلالالدین تهرانی». ویکیپدیا.
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاههای مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت». ۲۰۲۳-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۲). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11».
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». ۲۰۲۱-۱۰-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات». ۲۰۲۰-۱۱-۰۳. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۷.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۴۰۰). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی؛ امکانات، قابلیتها و ویژگیها. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 13».
- ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای کشورتوسط آستان قدس رضوی». ۲۰۲۱-۰۴-۲۲. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۸.
- ↑ «ایستگاه مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور راهاندازی شد». ۲۰۲۱-۱۱-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۵.
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاههای مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت». ۲۰۲۳-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟».
- ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور افتتاح شد».
- ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان».
- ↑ «کتابخانه مسجدالرضا».
- ↑ «کتابخانه عباس تربتی».
- ↑ «کتابخانه مجتبی قزوینی».
- ↑ «کتابخانه هاشم قزوینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخانه مسجد قبا».
- ↑ «کتابخانه مسجد زینبیه».
- ↑ «کتابخانه مسجد پیغمبر».
- ↑ «کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا».
- ↑ «کتابخانه محمدیه».
- ↑ «کتاخانه مسجد جوادالائمه».
- ↑ «کتابخانه و حسینیه امام رضا».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام سجاد».
- ↑ «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی».
- ↑ «۶ هزار نسخه کتاب پیشکش آستان قدس رضوی به مراکز فرهنگی سطح کشور».
- ↑ «بیش از 43 هزار جلد کتاب از سوی کتابخانه رضوی به مراکز فرهنگی کشور اهدا شد».
- ↑ «تجهیز کتابخانه گویای رضوی به منابع کمک درسی ویژه نابینایان».
- ↑ «کتابخانه گویای رضوی».
- ↑ «کتابخانه مسجد غدیر باباعلی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخنه حضرت معصومه».
- ↑ «کتابخانه مجتمع فر هنگی امام خمینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد پنجتن». کاراکتر soft hyphen character در
|نشانی=در موقعیت 96 (کمک) - ↑ «کتاخانه مسجدامیرالمومنین».
- ↑ «کتابخانه تخصصی کودک».
- ↑ «کتابخانه آیت الله محمد بروجردی (ره)- بروجرد».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- سرخس».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند».
- ↑ «کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر».
- ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه».
- ↑ «کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع) گناباد».
- ↑ «حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند».
- ↑ «فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- قاین».
- ↑ «کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر».
- ↑ «کتابخانه وزیری یزد».
- ↑ «کتابخانه مروج- یزد».
- ↑ «کتابخانه مرتضوی- رفسنجان».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان».
- ↑ «کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر انار».
- ↑ «کتابخانه هرندی- کرمان».
- ↑ «فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار».
- ↑ مجموعه مقالات کنگره بینالمللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۷۹. صص. ۶۲۵-۶۲۶–۶۲۷.
- ↑ «انتشار فهرستگان کامل مخطوطات اهدایی رهبر انقلاب به کتابخانه آستان قدس».
- ↑ «رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «مقام معظم رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی کتابخانه آستان قدس».