کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
 ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی | |
| کشور | ایران |
|---|---|
| تأسیس | ۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴[۱] |
| موقعیت | مشهد، حرم امام رضا |
| گردآوری | |
| اطلاعات دیگر | |
| وابستگی | آستان قدس رضوی |
| وبگاه | |
| نقشه | |
| خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). | |
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتابها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانهها در ایران و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میباشد.[۲]
پیشینه کتابخانه رضوی
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانههای وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛[۳] اما قرائن تاریخی و برخی وقفنامهها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه.ق میرساند. بر این اساس، یکی از قدیمیترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هماکنون در محل کتابخانه نگهداری میشود، قرآنی خطی اهدایی از جانب کشواد بن املاس، حکمران وقت اصفهان، مربوط به سال ۳۲۷ ه. ق است.[۴] اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقفنامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است۔ این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه۔ق است و گواهی میدهد در قرن نهم، کتابخانهای در حرم دایر بوده است۔[۵]
کوچ شیعیان، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس حوزههای علمیه، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتابها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانهای مستقل، با هدف نگهداری کتابها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائتخانه یاد شده است۔ مکان این قرائتخانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود۔[۶]
از این کتابخانه در منابع تاریخی با نامهای مختلفی از جمله «قرآنخانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کردهاند.[۷]
در وقفنامهای که در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته شده است، سال ۸۶۱ ه. ق به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه.ق است.[۸]
در دوره صفویه
در دورهٔ شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، برخی کتابها و وقفنامههای مندرج در حاشیه کتابها، از وجود کتابخانهای با عبارت «خزانةالکتب» نام بردهاند.[۹] در دوره صفویه، با فرمان شاه طهماسب، دوستمحمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان بهنام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد[۱۰] و فرزندان وی در سالهای بعد، عهدهدار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۱]
گزارش شده است که در حمله ازبکها به سال ۹۹۸ ه۔ق، کتابخانه حرم غارت شد۔[۱۲] شاهعباس صفوی و شیخ بهایی، کتابها و مصحفهایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمعآوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخههایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تاسیس شد۔[۱۳] گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه. ق و همزمان با سفر شاهعباس به مشهد، چندین قرآن خطی که بعضاً منسوب به امامان شیعه بودند وقف کتابخانه شدند.[۱۴] در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآنها و کتابها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام میدادند.[۱۵] مرمتکاری نسخههای قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه باز میگردد.[۱۶] بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال ۱۰۱۰ ه. ق تهیه شد.[۱۷]
در دوره افشاریه و قاجاریه
پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز دورهٔ افشاری، نادرشاه برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان وقف کتابخانهٔ آستان کرد.[۱۸][۱۹] این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علیشاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است۔[۲۰]
بعدها در دوره قاجار تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ ناصرالدین شاه، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآنها از کتابها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآنهای خطی از کتابها را صادر کرد.[۲۱] در سالهای پایان دوره قاجار، به سال ۱۳۴۳ ه. ق مصادف با ۱۳۰۳ ه. ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظامنامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۲۲] در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تاسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژهای بدهد۔[۲۳] در سال ۱۳۰۰ ه. ش به بعد و همزمان با نیابت تولیت محمدولی خان اسدی، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائتخانه جدا شد.[نیازمند منبع]
در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی
در سال ۱۳۱۶ ه۔ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت۔ بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانهای جدید تاسیس شود۔ پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد۔[۲۴] این کتابخانه در سال ۱۳۳۴ به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز شد۔[۲۵] در سال ۱۳۴۲ ه۔ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد۔ در سال ۱۳۵۳ ه۔ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود۔[۲۶]
در سال ۱۳۳۲ ه۔ش، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا توسط سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه۔ش تعداد کتابهای این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۲۷] در سال ۱۳۶۸ ه۔ش، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.[۲۸]
در سال ۱۳۶۰ ه. ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[نیازمند منبع] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.[۲۹] این کتابخانه به صورت رسمی توسط رئیسجمهور وقت ایران در سال ۱۳۷۴ ه۔ش افتتاح گردید۔[۳۰] در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتابهای اهدایی و ۔۔۔ طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه. ش افتتاح شد.[۳۱]
ساختمان
ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابهجا شد. مکانهای سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.[۳۲]
ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال ۱۳۷۳ ه۔ش به بهرهبرداری رسید، با ۲۸.۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.[۳۳] معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفیتئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونهای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنسکاری است۔ واعظ طبسی، تولیت وقت آستان قدس رضوی در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».[۳۴]
ساختار اداری
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است.[نیازمند منبع] این کتابخانه از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشتهاند:
کتابخانه عمومی و تخصصی
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعههای معاونت کتابخانهها، دارای قسمتهای مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتابهای چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.[۳۵][منبع بهتری نیاز است] عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت میگیرد.[۳۶][منبع بهتری نیاز است] بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راهاندازی شده است.[۳۷]
کتابخانههای تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحتتر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعههای تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهلبیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتابهای خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.[۳۸][منبع بهتری نیاز است]
در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد۔ یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است۔ دسترسی به منابع مرجع، پایاننامهها، دیگر کتابخانههای آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایاننامه از ویژگیهای این تالار تخصصی عنوان شده است.[۳۹]
مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۱ ه۔ش با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد۔ وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرستنگاری کتابهای خطی و چاپسنگی است۔ این مجموعه، از سال ۱۳۹۱ ه۔ش، به صورت رایگان، نسخههای خطی و چاپسنگی کتابخانههای دیگر را دیجیتالسازی میکند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانههای حرم شاهچراغ، کتابخانههای خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد را دیجیتالسازی نماید۔ این مرکز از تمام کتابهای دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانهها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری میکند۔[۴۰]
وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است۔[۴۱] در سال ۱۳۸۲ ه۔ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد۔ وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است۔[۴۲]
مرکز اسناد و مطبوعات
آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقفنامهها اسناد اداری و صورت خرجهای خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ میکند۔ وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا ادارهای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود۔ اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تاسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانهها، موزهها و اسناد آستان قدس رضوی»۔ در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت۔ در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند۔[۴۳]
نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است۔[۴۴] دیگر وظایف اداره اسناد، طبقهبندی، ارزشیابی، نمایهسازی، فهرستنویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاعرسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است۔ در همین خصوص، این اداره از بخشهای مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آمادهسازی و طبقهبندی اسناد، مخزن اسناد، نمایهسازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.[۴۵]
اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعههای وسیع در زیرمجموعههای اداری کتابخانه مرکزی است۔ این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد۔ قدیمیترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است۔ این اداره بزرگترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است۔ این اداره از سال ۱۳۵۹ ه۔ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت۔ این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامهها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانشآموزی، نشریات الکترونیکی، کتابهای مطبوعاتی، و بریدههای جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبانهای مختلف را گردآوری و نگهداری نماید۔[۴۶][۴۷]
روابط عمومی
روابط عمومی و امور بینالملل کتابخانه با تبلیغات و رسانه، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامههای فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد میکند.[۴۸][۴۹]
میراث مکتوب
در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری میشود.[۵۰]
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهمترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتابهای چاپ سربی قدیم، کتابهای درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، نفایس هنری، مجموعه قرآنهای چاپی و … است.[۵۱] مجموع کتابهای کتابخانه مرکزی، حدود دو و نیم میلیون نسخه تخمین زده میشودکه ۹۴ هزار نسخهٔ خطی قرآن، از جمله این آثار خطی است.[۵۲]
نسخههای نفیس
تعداد نسخههای خطی این مجموعه ۱۰۰.۵۵۴ نسخه عنوان شده است۔ این کتابخانه همچنین دارای ۵۸.۰۰۰ نسخه چاپ سنگی است۔[۵۳] رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است۔[۵۴] از این میان بیش از ۲.۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری میشود۔[۵۵]
پنجاه و هشت هزار و سیصد و بیست و نه نسخه خطی، پنجاه و سه هزار و بیست نسخه چاپ سنگی، چهارده هزار و نهصد و هفتاد و نه جزوه و پنجاه و سه هزار هشتصد و سیزده نسخه قرآن و در مجموع یکصد و هشتاد هزار و صد و چهل و یک نسخه منابع ارزشمند در مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی نگهداری میشود.[۵۶] گزارش شده است که این مجموعه با احتساب نسخ موجود در کتابخانههای وابسته به خود تا سال ۱۴۰۰ شمسی، قریب به یکصد و هفتاد هزار جلد نسخه خطی را آرشیو کرده است[۵۷] که این رقم در سالهای بعد افزایش یافته است.[۵۸] برخی از آثار موجود در این مجموعه، مربوط به سدههای اولیه اسلام و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر اساتید خط کتابت شده است. نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع موضوعی برخوردار است که موضوعات ادبی، مذهبی، پزشکی و مرقع و قطعه خط را شامل میشود. از مهمترین نسخ خطی این مرکز، میتوان به قدیمیترین قرآن کامل دنیا اشاره کرد.[۵۹] دو نسخه قرآن خطی به خط کوفی و منسوب به علی بن ابیطالب از جمله قدیمیترین آثار موجود در این کتابخانه بهشمار رفته است.[۶۰] بنابر گزارشها از تمام امامان شیعه جز امام دوازدههم آنان، نسخههای خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری میشود۔[۶۱]
اولین قرآن تاریخدار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه۔ق است۔ دو نسخه قدیمی دیگر که در سالهای ۳۸۳ و ۳۹۳ ه۔ق به ترتیب از جانب ابنسیمجور و ابنکثیر وقف این کتابخانه شدهاند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است۔[۶۲]
اولین قرآن وقفی تاریخدار به سال ۳۲۷ ه. ق،[۶۳] شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه. ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه بهشمار میرود.[۶۴] از مهمترین ویژگیهای مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتابهای خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآنهای خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[۶۵]
سندها
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب[۶۶] و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کردهاند.[۶۷] همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است۔[۶۸] از این میان بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است[۶۹] که نه تنها نشان دهندهٔ شیوهٔ اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان، خدمات به زوار، هزینهها و درآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهدِ زمان صفوی را به خوبی نشان میدهد و مشاغل آن زمان، محلات و خیابانها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را با جزئیات تمام به تصویر میکشاند. این اسناد، تنها اسناد برجای مانده از دورهٔ صفوی بوده که به این دلیل، بسیار ارزشمند و گرانبها هستند.[۷۰] قدیمیترین سند در موضوع مسجد گوهرشاد، مربوط به سال ۱۰۱۷ و دورهٔ شاه عباس است.[۷۱] بیش از دو هزار و پانصد برگ سند در مجموعهٔ اسناد آستان قدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده است[۷۲] که از سال ۱۰۱۷ ه.ق که تا پایان دورهٔ قاجار؛ یعنی سال ۱۳۴۴ را دربر میگیرد. اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورهٔ افشاریه، مشتمل بر ۳۲ هزار و ۱۷۰ صفحه سند است که دورهٔ به قدرت رسیدن نادر از ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۸، دورهٔ سلطنت وی از ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰، دورهٔ جانشینان نادر در خراسان از ۱۱۶۰ تا ۱۲۱۷ ق را دربر میگیرد. در این اسناد، نحوهٔ ادارهٔ «بیوتات متبرکهٔ حرم رضوی»، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل از آن، وجود دارد.[۷۳] مجموعهٔ وسیعی از این اسناد، در سال ۱۳۹۷ ثبت حافظهٔ ملی یونسکو شدند.[۷۴]
نشریهها
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامهها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامهها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شبنامهها، کتابهای مطبوعاتی و بریدههای جراید است. این نشریات به زبانهای فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند۔[۷۵]
در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است. وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۳۴ هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبانهای فارسی، عربی، لاتین و بیش از ۵۰ زبان دیگر گزارش کردهاند.[۷۶]
برای این مجموعه بیش از یک میلیون و ۹۲۷ هزار نسخه از نشریهها گزارش شده است۔[۷۷] برخی از منابع منحصر به فرد آرشیو مطبوعات عبارتند از:[۷۷]
مجموعهٔ مطبوعاتی استاد محمد گلبن ۱۵۶۰ عنوان در ۵۲ هزار نسخه[۷۸]
مجموعهٔ فرید قاسمی ۲۰۰۲ عنوان در ۳۸۹۰۰ نسخه[۷۹]
مجموعههای میرزا رضا خان نائینی، ۹ عنوان در ۲۵۰ نسخه مربوط به دوره قاجار[۸۰]
نشریات اهدایی جلالالدین طهرانی، ۱۴ عنوان در ۱۸۰ نسخه، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس (۱۸۸۵م)، روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران، اولین نشریهٔ علمی و سهزبانهٔ ایران (۱۲۸۷ق)، نشریهٔ وقایع عدلیه (۱۲۸۷ق)، نشریهٔ دانش، اولین نشریهٔ آموزشگاهی ایران (۱۲۹۹ق)، حبل المتین کلکته، در هند (۱۳۱۱ق)، روزنامهٔ تربیت، اولین روزنامهٔ آزاد غیردولتی ایران (۱۳۱۴ق)، نشریه الاسلام، (گفتگوی صفا خانه اصفهان) اولین نشریهٔ اسلامی ایران (۱۳۲۰ق)، روزنامهٔ ملانصرالدین، تبریز (۱۳۲۴ق)، روزنامهٔ صور اسرافیل، طهران (۱۳۲۵ ق)، الکمال، اولین مجلهٔ دینی مشهد (۱۳۳۸ ق)، مجلهٔ پیشآهنگی ایران، قدیمیترین نشریهٔ تخصصی ورزشی (۱۳۰۶خ)، ایران کوده، اولین مجلهٔ مطالعات زباشناسی کشور (۱۳۲۳خ)، کاغذ اخبار، نخستین نشریهٔ ادواری ایران و نشریات دانشجویی اهدایی وزارت علوم، ۹۰۵۰ عنوان در ۵۶ هزار نسخه.[۸۱]
منابع الکترونیکی
غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سیدی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است۔[۸۲] تا سال ۱۳۹۸ ه۔ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سیدی در این کتابخانه نگهداری میشد۔ این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه۔ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات میدهد۔[۸۳] این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه۔ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتالسازی کرده است۔[۸۴]
کتابخانه دیجیتال
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۰ ه.ش به دنبال ایجاد کتابخانهای دیجیتال و در دسترس برای کاربران بوده است. نتیجهٔ این تلاش، مجموعهای بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال در کتابخانهٔ دیجیتال آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در بستر وب، طراحی و اجرا شده است و در آن، علاوه بر منابع کتابخانهٔ اصلی، از مقالات داخلی و خارجی پایگاههای اشتراکی بهره برده شده است.[۸۵] کتابخانهٔ دیجیتال آستان قدس رضوی، در راستای سند چشمانداز ۱۴۰۴ سازمان کتابخانههای آستان قدس، قصد دارد که به عنوان بزرگترین کتابخانهٔ دیجیتال منطقه، در موضوع تولید محتوای دیجیتال، اقدامات جدی انجام دهد.[۸۶] پیش از این و پس از تکمیل تهیهٔ میکروفیلمها از آثار موجود در کتابخانههای وابسته به کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانهٔ دیجیتال آستان از سال ۱۳۸۸ ه. ش، با استفاده از تکنولوژی دیجیتالسازی، طرح تهیهٔ فایل دیجیتال و نسخهٔ پشتیبان زا از نسخ خطی و فراتر از آن نسخ چاپ سنگی و کتب چاپی نفیس، آغاز کرد.[۸۷]
بخش کتابخانهٔ دیجیتال، علاوه بر راهاندازی سامانهٔ دسترسی به کتابها، سامانهای دیگر برای دسترسی به نشریات دیجیتال را نیز فراهم کرده است. اولویت در این سامانه، مجلات و روزنامههای آستان قدس رضوی هستند و تاکنون بیش یکصد و سی هزار نسخه نشریهٔ دیجیتال در این سامانه بارگذاری شده است.[۸۸] از دیگر اقداماتی که در سایت کتابخانهٔ دیجیتال آستان قدس رضوی صورت گرفته است، تأسیس پایگاههای موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز است.[۸۹]
بخش کتابخانههای دیجیتال، برای دسترسپذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانهها، ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانههای سازمان و همچنین دیگر مناطق دورافتاده تدارک دیده است.[۹۰] در این راستا ایستگاههای متعددی در شهرهای مشهد، طبس، قوچان، تهران، تربتحیدریه، سرخس، گناباد، کاشمر، اهواز، کرمانشاه، بروجرد، شوشتر و اصفهان راهاندازی شده است.[۹۱]
وسعت و اهمیت
جایگاه در میان کتابخانههای
از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگترین آرشیو نشریات ایران، بزرگترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است۔[۹۲] مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمیترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.[۹۳]
«مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی»، بزرگترین دارندهٔ نسخههای چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمیترین قرآنهای خطی در دنیا بهشمار میرود.[۹۴]
اهمیت
به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه دادههای آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشتهاند، نام بردهاست.[۹۵]
به عقیده سنابادی از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث اسلامی داشته است.[۹۶]
مخاطبان و اعضاء
بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه۔ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است۔[۹۷] جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه۔ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی میکند۔[۹۸]
بر اساس گزارش روابط عمومی و امور بینالملل سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تا سال ۱۴۰۲ ه.ش محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانهٔ دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده میکنند.[۹۹]
کتابخانههای وابسته
تا کنون ۶۰ باب کتابخانه در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران[۱۰۰] و یک باب کتابخانه در شهر لکهنو در هند به عنوان کتابخانههای وابستهٔ آستان قدس معرفی شدهاند.[۱۰۱] علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۷ کتابخانه در شهرستانها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.[نیازمند منبع]
آستان قدس رضوی در ۷ شهر درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانههای تخصصی کودک و نوجوان و در ۶ شهر شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانههای وابسته تحت پوشش خود است. نخستین کتابخانه کودک و نوجوان آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ در فرهنگسرای بزرگ امام رضا واقع در شهرستان سرخس به بهرهبرداری رسیده است.[۱۰۲]
| کتابخانههای شهر مشهد | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| نام کتابخانه | موقعیت مکان | تاریخ تأسیس
ه.ش) |
حجم آثار | اعضاء
(نفر) |
توضیحات | |
| کتاب
(جلد) |
نشریه
(عنوان) | |||||
| کتابخانه مسجدالرضا | مشهد، مسجدالرضا | ۱۳۶۱ | ۵۶٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۷٫۰۰۰ | کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته میشود۔[۱۰۳] این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کردهاند.[۱۰۴] |
| کتابخانه آیت الله عباس تربتی | مشهد، جنب مسجد امام رضا | ۱۳۶۱ | ۴۱٫۰۰۰ | ۲۵ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا تأسیس و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.[۱۰۵] |
| کتابخانه آیت الله مجتبی قزوینی | مشهد، مسجد انصارالمهدی | ۱۳۶۷ | ۱۰۳٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۴٫۴۰۰ | این کتابخانه به درخواست هیئت امنای مسجد انصارالمهدی، در سال ۱۳۶۷ه. ش، تحت پوشش این کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۱۰۶] |
| کتابخانه آیت الله هاشم قزوینی | مشهد | ۱۳۶۹ | ۹۶٫۰۰۰ | ۲۵ | ۲۵٫۵۰۰ | در سال ۱۳۸۵ ه. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۰۷] |
| کتابخانه امام صادق | مشهد | ۱۳۷۰ | ۳۷٫۰۰۰ | ۲۴ | ۱۰٫۰۰۰ | برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۰۸] |
| کتابخانه مسجد قبا | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۲٫۰۰۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه شامل تعدادی نشریه میباشد.[۱۰۹] | |
| کتابخانه مسجد زینبیه | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۵ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۱۱۰] |
| کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم | مشهد | ۱۳۷۷ | ۳۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۱۱۱] |
| کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا | مشهد | ۱۳۷۷ | ۲۳٫۰۰۰ | ۱۹ | ۱۱٫۶۰۰ | این کتابخانه، حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.[۱۱۲] |
| کتابخانه محمدیه | مشهد، مسجد جوادالائمه | ۱۳۷۷ | ۱۹٫۰۰۰ | ۱۶ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه تا سال ۱۳۸۱ ه.ش در مسجد جوادالائمه ایجاد شد.[۱۱۳] |
| کتابخانه مسجد جوادالائمه | مشهد | ۱۳۷۸ | ۱۹٫۰۰۰ | ۸٫۰۰۰ | این کتابخانه، تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.[۱۱۴] | |
| کتابخانه امام رضا | مشهد | ۱۳۷۹ | ۳۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.[۱۱۵] |
| کتابخانه مسجد امام سجاد | مشهد | ۱۳۸۳ | ۱۴٫۰۰۰ | ۱۰ | ۶٫۵۰۰ | از سال ۱۳۸۴ ه.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۱۶] |
| کتابخانه سیار | مشهد | ۱۳۷۷ | این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمیتوانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام میدهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شدهاند.[۱۱۷] بخش دیگری از فعالیت این کتابخانه اهدا کتاب به مراکز فرهنگی و آموزشی متقاضی است.[۱۱۸][۱۱۹] | |||
| کتابخانه گویای رضوی (ویژه نابینایان) | مشهد | ۱۳۸۳ | ۱۳٫۰۰۰ | ۳۱۳ | کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه مجتبی قزوینی قرار دارد.[۱۲۰] خدماتی چون تهیه کتابهای گویا در موضوعات و قالبهای متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.[۱۲۱] | |
| کتابخانه مسجد غدیر بابا علی | مشهد | ۱۳۹۶ | ۱۱٫۴۹۷ | ۲۰ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات میباشد.[۱۲۲] |
| کتابخانه امام جعفر صادق | مشهد | ۱۳۹۶ | ۸٫۱۳۰ | ۹۰۰ | این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری میباشد.[۱۲۳] | |
| کتابخانه معصومه آستان قدس رضوی | مشهد | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک میباشد.[۱۲۴] | |||
| کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی | مشهد | ۱۳۷۹ | ۴۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۲۰٫۲۰۰ | مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی» تأسیس شده است.[۱۲۵] |
| کتابخانه مسجد پنج تن | مشهد | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.[۱۲۶] | |||
| کتابخانه مسجد امیرالمؤمنین | مشهد، مسجد امیرالمؤمنین | ۱۳۹۸ | ۴٫۰۰۰ | ۶ | ۳۰۰ | این کتابخانه در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین مشهد ساخته شده است.[۱۲۷] |
| کتابخانه تخصصی کودک | مشهد، مجتمع فرهنگی امام خمینی | ۱۳۹۸ | آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.[۱۲۸] | |||
| کتابخانههای شهرستانهای ایران | ||||||
| نام کتابخانه | موقعیت مکان | تاریخ تأسیس
ه.ش) |
حجم آثار | اعضاء
(نفر) |
توضیحات | |
| کتاب
(جلد) |
نشریه
(عنوان) | |||||
| کتابخانه امام رضا | بروجرد | ۱۳۶۸ | ۴۳٫۱۴۱ | ۱۷ | ۱۷٫۹۵۰ | این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۹۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.[۱۲۹] |
| فرهنگسرای بزرگ علی بن موسی الرضا | سرخس | ۱۳۸۹ | ۴۲٫۰۰۰ | ۱۵ | ۱۱٫۰۰۰ | این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری میشود.[۱۳۰] |
| کتابخانه امام رضا | درگز | ۱۳۸۹ | ۳۲٫۵۰۰ | ۱۷ | ۱۰٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود.[۱۳۱]این مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست |
| کتابخانه امام رضا | قوچان | ۱۳۸۹ | ۴۷٫۵۰۰ | ۲۹ | ۱۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود.[۱۳۲]ین مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست |
| کتابخانه امام رضا | تربت حیدریه | ۱۳۹۳ | ۲۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۴٫۲۰۰ | این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۳۳]ین مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست |
| کتابخانه امام رضا | بیرجند | ۱۳۸۱ | ۵۰٫۵۳۲ | ۲۵ | ۲۳٫۵۵۰ | این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۱۳۴] |
| کتابخانه علامه شوشتری | شوشتر | ۱۳۷۴ | ۳۶٫۳۳۶ | ۱۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری میشود.[۱۳۵] |
| کتابخانه امام رضا | اهواز | ۱۳۹۸ | ۱۳٫۰۰۰ | این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راهاندازی شده است.[۱۳۶] | ||
| کتابخانه امام رضا | کرمانشاه | ۱۳۴۹ | ۳۱٫۸۶۰ | ۴۲ | ۹٫۴۰۲ | این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سالهای ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.[۱۳۷] |
| کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم | تهران | ۱۳۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | ۱۵ | ۷٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانهای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۳۸] |
| کتابخانه امام رضا | گناباد | ۱۳۹۷ | ۱۶٫۰۰۰ | ۳٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.[۱۳۹] | |
| کتابخانه امام رضا | روشناوند | ۱۳۷۵ | ۱۰٫۰۰۰ | ۱٫۵۰۰ | این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.[۱۴۰] | |
| فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم | طبس | ۱۳۸۰ | ۶۱٫۰۰۰ | ۶۹ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.[۱۴۱] |
| کتابخانه امام رضا | محمدآباد طبس | ۱۳۸۴ | ۹٫۰۰۰ | ۱۱ | ۸۰۰ | این کتابخانه زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.[۱۴۲] |
| کتابخانه امام رضا | قاین | ۱۳۸۶ | ۴۰٫۰۰۰ | ۴۴ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگیهای آن عنوان شده است.[۱۴۳] |
| کتابخانه آیت الله مدرس | کاشمر | ۱۳۷۵ | ۷۶٫۰۰۰ | ۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگیهای آن توصیف شده است.[۱۴۴] |
| کتابخانه ملی ملک | تهران | ۱۳۱۶ | ۱۰۰٫۰۰۰ | حسین آقا ملک، بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.[۱۴۵] کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسههای فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیردولتی و غیرانتفاعی در چارچوب وقفنامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت میکند.[۹۴]
کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخههای خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگیهای این کتابخانه شمرده شده است.[۹۴] | ||
| کتابخانه وزیری | یزد | ۱۳۳۴ | ۲۳۵٫۰۰۰ | ۲۷٫۰۰۰ | علیمحمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است۔[۱۴۶] این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعههایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.[۱۴۷] | |
| کتابخانه مروج | یزد | ۱۳۴۸ | ۹۷٫۰۰۰ | ۱۳۰ | ۲۰٫۰۰۰ | کتابخانه مروج از جمله کتابخانههای تحت مدیریت آستان قدس رضوی است۔[۱۴۸] این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری میشود.[۱۴۹] |
| کتابخانه مرتضوی | رفسنجان | ۱۳۸۳ | ۷۴٫۰۰۰ | ۱۵ | ۲۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.[۱۵۰] |
| کتابخانه جوادالائمه | رفسنجان | ۱۳۸۳ | ۳۵٫۰۰۰ | ۵٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجموعهای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.[۱۵۱] | |
| کتابخانه امام رضا | کرمان | ۱۳۸۵ | ۲۰٫۰۰۰ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری میشود.[۱۵۲] | |
| کتابخانه امام علی بن موسی الرضا | امین شهر رفسنجان | ۱۳۷۵ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۸ | ۳٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمکهای عباس امین تأسیس شد.[۱۵۳] |
| کتابخانه هرندی | کرمان | ۱۳۵۰ | ۸۶٫۰۰۰ | ۳۲ | ۱۳٫۷۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۵۴] |
| فرهنگسرای امام رضا | سبزوار | ۱۳۹۵ | ۳۵٫۰۰۰ | ۳۶ | ۱۳٫۷۰۰ | این فرهنگسرا در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگیهای این کتابخانه برشمرده شده است.[۱۵۵] |
| کتابخانه نائین | از جمله کتابخانههای تحت مدیریت آستان قدس رضوی است۔[۱۵۶] | |||||
واقفین عمده
افرادی که به دفعات، آثار ارزشمند و نسخ نفیس به این کتابخانه اهدا کردهاند، عبارتند از:
- ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابیالحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور، از وزرای دورهٔ سامانی که در سال ۳۸۳ ه.ق قرآنی را وقف حرم رضوی کرد که به عنوان قدیمیترین نسخهٔ خطی وقف شده در این کتابخانه، بهشمار میرود.[۱۵۷]
- ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر، از رجال، کارگزاران و دبیران مشهور دوران سلطان محمود غزنوی در خراسان، که در تاریخ ۳۹۳ ه.ق قرآننفیسی را وقف حرم امام هشتم شیعیان کرد.[۱۵۸]
- ابوالبرکات علیبن حسین رازی، یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بود که اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، وجود دارد که در ماه رمضان سال ۴۲۱ هجری، به حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است.[۱۵۹]
- علیبن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ ه.ق از امیران کاکویه[۱۶۰]
- ترکان زمرد، دختر محمود ایلک خانی، از خاندان آل افراسیاب و خواهرزادهٔ سنجر سلجوقی.
- سلطان ابراهیم قطبشاه، پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه.ق یکی از زیباترین قرآنهای وقفی مشهور به قرآن صد را که تمامی صفحات آن دارای تذهیب پُرکار مکتب کشمیر است، وقف کتابخانه حرم کرد.[۱۶۱]
- ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه.
- شاه عباس در کنار وقفهای بزرگ خود، مانند وقف همهٔ دکانهای میدان نقش جهان و وقفی که به عنوان چهارده معصوم داشته، در سنت وقف در ایران، جایگاه بلندی دارد که از آن جمله، وقف کتاب است. بر اساس وقف نامههای موجود، پس از او سیر وقف کتاب در ایران ادامه مییابد. این پادشاه و امرای وی و نیز عالمان و خواجگان معاصرش، شمار زیادی کتاب وقف کردند که میشود از مقدار موجود رقم هزاران را دربارهٔ آنها به کار برد. مطمئناً دراین زمینه باید شاه سلطان حسین صفوی را با شاه عباس مقایسه کرد که هر دو در زمینهٔ وقف کتاب با سعهٔ صدر بسیار زیاد عمل کردند.[۱۶۲]
- بهاءالدین محمدبن حسین بن عاملی، معروف به شیخ بهایی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری که بیش از ۹۰ کتاب و رساله در سیاست، فقه و حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان و تصوف، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک نگاشته و اشعار بسیاری نیز به زبانهای عربی و فارسی از او به یادگار مانده است. بیشتر این آثار که برخی را خود شیخ، شرح و تصحیح کرده، در کتابخانهٔ شخصی او نگهداری میشده و شخصاً آنها را به کتابخانهٔ آستان قدس رضوی اهدا کرده و یادداشت وقف با دستخط و مهر و امضای شیخ در این آثار به چشم میخورد.[۱۶۳]
- حکیم الملک امیر جبرییل حسینی، از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه.ق است.
- ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن، در تاریخ ۱۰۶۷ ه.ق در یک نوبت ۴۰۰ نسخهٔ خطی را به کتابخانهٔ رضوی اهدا کرد.[۱۶۴]
- نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه.ق پس از فتح اصفهان، تعداد ۷۰۰ جلد کتاب از آنجا به مشهد فرستاد و وقف آستان قدس رضوی کرد.[۱۶۵]
- عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضلالله الحسینی قزوینی. از رجال عالیرتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهدهدار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه.ق است.
- محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن نعمتالله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه.ق است.
- اشرفالسلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه.ق مدفون در رواق روضه حرم امام رضا، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه.ق است.
- علی خامنه ای رهبر ایران نیز یکی از بزرگترین واقفان نسخ خطی به کتابخانه رضوی هستند.[۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸][۱۶۹]
فهرست رئیسان کتابخانه
| دوره | تصاویر | نام | سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| قاجار | 
|
ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار | ۱۲۶۱ ه.ش | رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس و نماینده مجلس
شورای ملی، فرزند محمد تقی میرزا حسام السلطنه و نواده فتحعلی شاه قاجار. قبل از شوال ۱۳۰۰ قمری-۱۲۶۱ شمسی ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را به عهده داشت.[۱۷۰][۱۷۱] |
|
حاج اوکتای قاآن | ۱۲۶۵ ه.ش تا پایان عمر | ملقب به ملک الکتاب فرزند حسنعلی میرزا شجاع السلطنه، نوه فتحعلی شاه و پدر زن ناصرالدین شاه قاجار.[۱۷۲] | |
|
عبدالرضا سراجالسلطان | ۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه.ش | از رووسای کتابخانه آستان قدس رضوی[۱۷۳] | |
|
عبدالعلی میرزا اوکتائی | ۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه.ش | در دوره قاجار
فرزند سراج السلطان بود و بعد از پدر عهدهدار سمت ریاست کتابخانه رضوی شد.[۱۷۴] | |
| پهلوی | در دوره پهلوی | |||
|
ابوالقاسم کتابدار | ۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه.ش | کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت میکردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمعآوری کتابهای خطی نفیس استان اصفهان گیلان و ملزندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.[۱۷۵] | |
|
هاشم مکاسبی | ۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه.ش | هاشم مکاسبی از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۸ شمسی[۱۷۶] | |
| جمهوری اسلامی | 
|
عباس سعیدی رضوانی | ۱۳۵۸/۴/۳ تا ۱۳۵۸/۱۰/۲۰ | نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه[۱۷۷] |
|
رمضانعلی شاکری | ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۲ | پژوهشگر، نویسنده، خراسانپژوه و رئیس پیشین کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی[۱۷۸] | |
|
علی اردلان | ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۷ | استاد دانشگاه و مدیر مسئول مجله علمی، پژوهشی کتابداری و اطلاعرسانی آستان قدس رضوی
رئیس موزه آستان قدس رضوی در سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ و رئیس اداره کل کتابخانهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال ۱۳۷۲ تا 1377[۱۷۹] | |
|
علی رضا برازش | ۱۳۷۷/۴/۲۲ تا ۱۳۷۷/۱۲/۲۲ | پژوهشگری قران و حدیث، نویسنده، ناشر، مدیربرخی سریالهای تلویزیون ایران از جمله سریال اغما و او یک فرشته بود، مدیریت شبکه یک و دو سیما، مدیریت انتشارات امیر کبیر، معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ریاست امور کتابخانهها و موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در کارنامه کاری او دیده میشود.[۱۸۰] | |
|
محمدعلی برادران رفیعی | ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷ | استاد دانشگاه فردوسی مشهد و از مدیران ارشد آستان قدس رضوی است. کسی که در ایجاد و گسترش بسیاری از مراکز فرهنگی شهر مشهد نقش به سزایی داشته است.[۱۸۱] | |
|
محمدهادی زاهدی | ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ | از فعالان عرصه فرهنگی آستان قدس رضوی و از سردبیران موفق سالهای پیشین مطبوعات خراسان محسوب میشود. کسی که حالا مدیریت مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی را برعهده دارد و برای تعالی فرهنگی شهر و کشورش میکوشد.[۱۸۲] | |
|
مجتبی بذرافشان | ۱۳۹۷/۰۲/۱۵
تا ۱۳۹۷/۱۰/۱۵ |
وی مسئولیتهای مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است.[۱۸۳] | |
|
جلال حسینی | ۱۳۹۷ تا کنون | وی پیش از این مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و در حال حاضر (سال ۱۴۰۲ شمسی) به عنوان رئیس سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشغول به فعالیت است ریاست وی همچنان ادامه دارد[۱۸۴] |
پانویس
ارجاعات
- ↑ «تاریخچه». سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۹.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». آستان قدس رضوی. بایگانیشده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۳ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام»، خبرگزاری قدس.
- ↑ شاکری، گنج هزار ساله، ص 33
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار. ص. ۷۰.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی»، روزنامه جامجم.
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۱۴۵.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ شاکری، رمضانعلی. گنج هزار ساله. ص. ۵۴.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فاضل، «کتابخانههای عمده مشهد»، وحید.
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی».
- ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی»، روزنامه جامجم.
- ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «برنامههای سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفته کتاب».
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «مخزن کتب چاپ سنگی».
- ↑ «عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور».
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی ویژه محققان در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی».
- ↑ «کتابخانه آستان قدس رضوی در آستانهٔ یک تحول بزرگ».
- ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد».
- ↑ «قدیمیترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری میشود».
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «قدیمیترین قرآن وقفی در بزرگترین موزه قرآن جهان + عکس».
- ↑ «نمایش نسخ خطی نفیس در کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «اهدای بیش از ۱۳۰۰ نسخه خطی به کتابخانه مرکزی رضوی در سال ۱۴۰۱».
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس».
- ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن همنفَسی با حرم منور رضوی».
- ↑ «وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد».
- ↑ «نمایه سازی حدود 32 هزار و 170 صفحه از اسناد افشاریه».
- ↑ «وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد».
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ «مخازن مطبوعات». مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۴.
- ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ «مخازن آرشیوی».
- ↑ «زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)». همشهری آنلاین.
- ↑ «سید فرید قاسمی». اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان.
- ↑ «میرزا رضا خان طباطبایی نایینی». ویکیپدیا.
- ↑ «جلالالدین تهرانی». ویکیپدیا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاههای مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت». ۲۰۲۳-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۳۹۲). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11».
- ↑ «دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس». ۲۰۲۱-۱۰-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات». ۲۰۲۰-۱۱-۰۳. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۷.
- ↑ کریمی، مهدی (۱۴۰۰). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی؛ امکانات، قابلیتها و ویژگیها. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 13».
- ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای کشورتوسط آستان قدس رضوی». ۲۰۲۱-۰۴-۲۲. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۸.
- ↑ «ایستگاه مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور راهاندازی شد». ۲۰۲۱-۱۱-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۵.
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ ۹۴٫۰ ۹۴٫۱ ۹۴٫۲ «آستان قدس صاحب بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است». ۲۰۲۳-۰۵-۱۱. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵. خطای ارجاع: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است - ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاههای مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت». ۲۰۲۳-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۱.
- ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور افتتاح شد».
- ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان».
- ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور».
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مسجدالرضا».
- ↑ «کتابخانه عباس تربتی».
- ↑ «کتابخانه مجتبی قزوینی».
- ↑ «کتابخانه هاشم قزوینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخانه مسجد قبا».
- ↑ «کتابخانه مسجد زینبیه».
- ↑ «کتابخانه مسجد پیغمبر».
- ↑ «کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا».
- ↑ «کتابخانه محمدیه».
- ↑ «کتاخانه مسجد جوادالائمه».
- ↑ «کتابخانه و حسینیه امام رضا».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام سجاد».
- ↑ «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی».
- ↑ «۶ هزار نسخه کتاب پیشکش آستان قدس رضوی به مراکز فرهنگی سطح کشور».
- ↑ «بیش از 43 هزار جلد کتاب از سوی کتابخانه رضوی به مراکز فرهنگی کشور اهدا شد».
- ↑ «تجهیز کتابخانه گویای رضوی به منابع کمک درسی ویژه نابینایان».
- ↑ «کتابخانه گویای رضوی».
- ↑ «کتابخانه مسجد غدیر باباعلی».
- ↑ «کتابخانه مسجد امام صادق».
- ↑ «کتابخنه حضرت معصومه».
- ↑ «کتابخانه مجتمع فر هنگی امام خمینی».
- ↑ «کتابخانه مسجد پنجتن». کاراکتر soft hyphen character در
|نشانی=در موقعیت 96 (کمک) - ↑ «کتاخانه مسجدامیرالمومنین».
- ↑ «کتابخانه تخصصی کودک».
- ↑ «کتابخانه آیت الله محمد بروجردی (ره)- بروجرد».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- سرخس».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند».
- ↑ «کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر».
- ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه».
- ↑ «کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع) گناباد».
- ↑ «حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند».
- ↑ «فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- قاین».
- ↑ «کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر».
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه وزیری یزد».
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مروج- یزد».
- ↑ «کتابخانه مرتضوی- رفسنجان».
- ↑ «مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان».
- ↑ «کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان».
- ↑ «کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر انار».
- ↑ «کتابخانه هرندی- کرمان».
- ↑ «فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار».
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «نگهداری 22 هزار اثر قرآنی خطی در گنجینه آثارخطی آستان قدس رضوی».
- ↑ «آیههای ارادت؛ آشنایی با قرآنهای وقفی هزار ساله حرم مطهر».
- ↑ «آیههای ارادت؛ آشنایی با قرآنهای وقفی هزار ساله حرم رضوی».
- ↑ «مسجد جامع ندوشن+تصاویر».
- ↑ «تاثیر سنت وقف بر حفظ و کتاب آرایی ایرانی» (PDF).
- ↑ «اقدامات شاه عباس صفوی در مشهد و شکوفایی وقف».
- ↑ «نگهداری 4 هزار نسخه خطی به دستخط شیخ بهایی در کتابخانه آستان قدس».
- ↑ [file:///C:/Users/0938071270/Downloads/4-1.pdf «نهضت با قدمت وقف کتاب»] مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک) (PDF). - ↑ «نشان ارادت».
- ↑ «بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «انتشار فهرستگان کامل مخطوطات اهدایی رهبر انقلاب به کتابخانه آستان قدس».
- ↑ «رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «مقام معظم رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی کتابخانه آستان قدس».
- ↑ دائره المعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. ۱۳۹۳.
- ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی چه کسی بود؟».
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. ۱۳۹۳.
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ دائره المعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. ۱۳۹۳.
- ↑ «پیام تسلیت رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برای درگذشت رمضانعلی شاکری».
- ↑ «مصاحبه با دکتر سید علی اردلان جوان».
- ↑ «علیرضا برازش بیش از 800 هزار حدیث جمعآوری و حدود 80 هزار صفحه کتاب نگاشت».
- ↑ محمد-برادران-رفیعی-استاد-دانشگاهفردوسی-مشهد «مردی که پر از رفعت بود | دربارهٔ دکتر علی محمد برادران رفیعی استاد دانشگاهفردوسی مشهد» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). - ↑ «مترجم دعاها به زبان امروزی».
- ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم به سمت ریاست سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستانقدسرضوی».
- ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معرفی شد».
منابع
مکتوب
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- طلایی، زهرا؛ محبوب، الهه (۱۳۹۵). «تاریخچهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی» (PDF). سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. مشهد (۳۲-۳۳): ۴۳-۴۴.
- فاضل، محمود (۱۳۵۱). «کتابخانه های عمده مشهد (کتابخانه جامع گوهرشاد)». وحید (۱۰۰): ۴۳-۴۴ – به واسطهٔ نورمگز.
آنلاین
- خبرگزاری ایبنا (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱). «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیرهسازی یکصد میلیون منبع». ibna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲). «آستان قدس صاحب بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است». ibna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایرنا (۱۶ آبان ۱۳۹۵). «۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایرنا (۳ خرداد ۱۴۰۰). «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانهروزی شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایسنا (۲۹ شهریور ۱۳۹۶). «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». isna.ir. دریافتشده در ۱۴ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایکنا (۲ اسفند ۱۳۹۳). «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه کتاب خطی دانشگاه فردوسی مشهد». iqna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری رضوی (۷ تیر ۱۴۰۱). «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته». razavi.news. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری قدس (۱۱ آذر ۱۳۹۸). «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی». qudsonline.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری قدس (۲۰ خرداد ۱۳۹۹). «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام». qudsonline.ir. دریافتشده در ۱۴ شهریور ۱۴۰۲.
- دانشنامه مشهد (۱۳۹۴). «کتابخانه گوهرشاد». mashhadenc.ir. مجله دانشورز. دریافتشده در ۱۹ تیر ۱۴۰۱.
- روزنامه جامجم (۱۵ آذر ۱۴۰۰). «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی». jamejamdaily.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۲ خرداد ۱۳۹۸). «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲). «حفظ میراث مکتوب، نگهبانی از تاریخ و هویت جامعه». cgie.org.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.